Mục lục bài viết

1. Chất nào là muối axit ?
2. Muối axit là gì ?
3. Tính chất hóa học của muối axit
4. Một số bài tập liên quan

1. Chất nào là muối axit ?

Trong các chất sau đây, chất nào là muối axit ?

A. KNO3 B. NaHSO4 C. NaCl D. Na2SO4

Hướng dẫn giải: Chọn đáp án B. NaHSO4

Giải thích: NaHSO4 có các tính chất hóa học của muối axit :

- Tác dụng với muối: NaHSO4 + Na2CO3 $\rightarrow$ Na2SO4 + NaHCO3 .

- Tác dụng với muối axit: NaHSO4 + NaCO3 $\rightarrow$ Na2SO4 + H2O + CO2 .

2. Muối axit là gì ?

a, Axit đa chức

Axit có nhiều hơn 1 nguyên tử H có thể thay thế được bởi nguyên tử kim loại, hoặc 1 phân tử khi phân li trong dung dịch cho nhiều hơn 1 proton được gọi là các axit đa chức. Ví dụ: H2SO4, H3PO4, H2CO3, (HOOC)2,...

Axit sunfuric ở trong dung dịch bị phân li theo 2 quá trình sau, tạo ra 2 gốc axit khác nhau là HSO4 và SO4:

H2SO4 $\rightarrow$ H + HSO4

HSO4 $\rightarrow$ H + SO4 (1)

Axit photphoric ở trong dung dịch bị phân li theo 3 quá trình sau, tạo ra 3 gốc axit khác nhau là H2PO4, HPO4, PO4.

H3PO4 $\rightarrow$ H2PO4 + H

H2PO4 $\rightarrow$ HPO4 + H (2)

HPO4 $\rightarrow$ PO4 + H (3)

Khi xảy ra phản ứng trung hòa, nguyên tử kim loại cũng thế dần dần vào vị trí của từng nguyên tử H trong axit đa chức:

H3PO4 + NaOH $\rightarrow$ NaH2PO4 + H2O

NaH2PO4 + NaOH $\rightarrow$ Na2HPO4 + H2O (4)

Na2HPO4 + NaOH $\rightarrow$ Na3PO4 + H2O (5)

Các quá trình (1), (2), (3) khi mà gốc axit vẫn tiếp tục phân li ra proton cho thấy các gốc axit đó có tính chất của một axit.

Các quá trình (4), (5) cho thấy các muối NaH2PO4 và Na2PO4 do mang gốc axit có tính axit nên vẫn tiếp tục tham gia phản ứng trung hòa với kiềm tạo thành muối mới và axit mới. Các muối này cũng có tính chất của axit. Do đó chúng được gọi là muối axit, vừa là muối, vừa là axit.

b, Muối axit

Từ kiến thức về axit đa chức và các phản ứng trong phần 2a, chúng ta có thể định nghĩa muối axit là muối của một kim loại với 1 gốc axit mà gốc axit đó vẫn còn nguyên tử H có tính axit (có thể phân li ra thành proton khi ở trong dung dịch - phản ứng (1), (2), (3) ở trên; có thể bị thay thế bởi nguyên tử kim loại - phản ứng (4), (5)).

Do đó, chỉ có axit đa chức mới tạo ra muối axit, từ ngoại lệ các muối amoni và dẫn xuất, do bản thân nhóm amoni NH4 hay dẫn xuất dạng NR3H (R là 1 gốc hydro cacbon chẳng hạn) có tính axit (có thể phân li thành proton, và có thể bị thay thế bởi nguyên tử kim loại):

NH4 $\rightarrow$ NH3 + H

(NH4)2SO4 + Ba(OH)2 $\rightarrow$ BaSO4 + 2NH3 + 2H2O

Các muối axit hay gặp nhất là các muối axit của kim loại kiềm, kim loại kiềm thổ, và các axit tạo muối axit thông dụng nhất trong chương trình axit cacbonic, axit sunfuro, axit sunfuric, axit photphoric,...

3. Tính chất hóa học của muối axit

a. Phản ứng trung hòa

Thể hiện tính chất của một axit, muối axit tham gia phản ứng trung hòa với bazo tạo thành muối và nước:

NaHCO3 + NaOH $\rightarrow$ Na2CO3 + H2O

2NaHCO3 + Ca(OH)2 $\rightarrow$ CaCO3 + Na2CO3 + H2O

Lưu ý: Khi muối axit cho vào môi trường kiềm, lập tức nó bị trung hòa, do đó tạo thành muối trung hòa ứng với axit ban đầu.

b. Phản ứng với muối

Thể hiện tính chất của 1 muối, muối axit phản ứng với muối tạo ra muối mới (muối của axit mạnh) và axit mới. Sản phẩm phải có 1 chất ít tan hoặc không bền hoặc 1 chất bay hơi, hoặc tạo thành 1 muối axit mới mà gốc axit "ít phân li" (axit yếu).

NaHSO4 + Na2CO3 $\rightarrow$ Na2SO4 + NaHCO3

- NaHCO3 có gốc axit HCO3 phân li yếu trong dung dịch nếu Na2CO3 dư.

- NaHSO4 hết, Na2CO3 vẫn dư chỉ có một nguyên tử kim loại trong muối của axit yếu ban đầu Na2CO3 bị thay thế:

2NaHSO4 + Na2CO3 $\rightarrow$ 2Na2SO4 + H2O +CO2

- NaHSO4 dư, cả 2 nguyên tử kim loại trong muối của axit yếu ban đầu Na2CO3 bị thay thế:

NaHSO4 + BaCl2 $\rightarrow$ BaSO4 + NaCl + HCl (6)

Vậy còn phản ứng sau có xảy ra không?

NaHCO3 + BaCl2 $\rightarrow$ BaCO3 + NaCl + HCl

Phản ứng này đương nhiên không xảy ra, vì HCl là axit mạnh hơn axit cacbonic, do vậy nó lập tức hòa tan BaCO3.

Còn phản ứng (6) xảy ra được không phải vì HCl yếu hơn H2SO4 (chúng đều là axit mạnh) nhưng BaSO4 không tan trong môi trường axit.

c. Phản ứng giữa 2 muối axit

2 muối axit phản ứng với nhau, 1 chất sẽ đóng vai trò axit, 1 chất đóng vai trò muối. Và dĩ nhiên muối axit của axit mạnh sẽ đóng vai trò axit.

NaHSO4 + NaHCO3 $\rightarrow$ Na2SO4 + H2O + CO2

Trong phản ứng trên, NaHSO4 đóng vai trò là axit, còn NaHCO3 là muối của axit yếu. Do đó sản phẩm là muối của axit mạnh (muối của "muối" axit lúc này là muối trung hòa do nguyên tử H còn lại đã bị thế) và axit yếu cacbonic không bền, bị phân hủy thành CO2.

NaHSO4 + Ba(HCO3)2 $\rightarrow$ BaSO4 + NaHCO3 + H2O + CO2

d. Phản ứng giữa muối axit và axit

Muối axit + chính axit tương ứng có thể cho sản phẩm là muối axit với nhiều H axit trong phân tử hơn.

Na2HPO4 + H3PO4 $\rightarrow$ 2NaH2PO4

Muối axit của axit yếu phản ứng với axit mạnh hơn cho muối mới và axit mới yếu hơn, kèm theo chất kết tủa, ít phân ly, hay bay hơi. Lúc này muối axit đóng vai trò là 1 muối.

HCl + NaHCO3 $\rightarrow$ NaCl + H2O + CO2

e. Phản ứng nhiệt phân muối axit

Đun nóng dung dịch muối bicacbonat có thể sinh ra muối cacbonat trung hòa:

Ca(HCO3)2 $\rightarrow$ CaCO3 + CO2 + H2O

g. Điều chế muối axit

- Axit hoặc oxit axit + bazo tương ứng ở tỉ lệ thích hợp:

Ca(OH) 2 + 2CO2 $\rightarrow$ Ca(HCO3)2

NaOH + H3PO4 $\rightarrow$ NaH2PO4 + H2O

- Muối + axit tương ứng với muối $\rightarrow$ muối axit :

CaCO3 + CO2 + H2O $\rightarrow$ Ca(HCO3)2

2Na3PO4 + H3PO4 $\rightarrow$ 3Na2HPO4

- Muối + axit $\rightarrow$ muối mới + axit mới :

NaHCO3 + H2SO4 $\rightarrow$ NaHSO4 + H2O + CO2

- Muối axit + bazo của kim loại trong muối $\rightarrow$ muối axit mới :

NaH2PO4 + NaOH $\rightarrow$ Na2HPO4 + H2O

- Muối + muối $\rightarrow$ 2 muối mới trong đó có muối axit :

NaHSO4 + Ba(HCO3)2 $\rightarrow$ BaSO4 + NaHCO3 + H2O + CO2

4. Một số bài tập liên quan

Bài 1: Cho biết NaHSO4 tác dụng như một axit. Viết các phương trình phản ứng xảy ra khi cho NaHSO4 tác dụng với các dung dịch NaHCO3, Na2CO3, BaCl2, Ba(HCO3)2, Na2S.

Bài 2: Hòa tan m (g) hỗn hợp NaCO3, KHCO3 vào nước và thu được 400 ml dung dịch A. Cho từ từ 100 ml dung dịch HCl 1,5 M vào dung dịch A, ta được dung dịch B và 1,008 lít khí ở đktc. Cho B tác dụng với Ba(OH)2 dư, ta được 29,55 g kết tủa. Tính m và thể tích CO2 (đktc) thoát ra khi đổ dung dịch A vào bình đựng 100 ml HCl 1,5 M.

Bài 3: Dãy các chất nào sau đây là muối axit ?

A . KHCO3 , CaCO3, Na2CO3.

B . Ba(HCO3)2 , NaHCO3 , Ca(HCO3)2.

C . Ca(HCO3)2 , Ba(HCO3)2 , BaCO3.

D. Mg(HCO3)2 , Ba(HCO3)2 , CaCO3.

Bài 4: Viết tiếp để hoàn thành các phản ứng sau :

NaHSO3 + NaClO $\rightarrow$

KHSO3 + H2SO4 $\rightarrow$

NaHSO3 + Ba(OH)2 $\rightarrow$

NaHSO4 + 2KHCO3 $\rightarrow$

NaHSO4 + 2NH3 $\rightarrow$

Na2CO3 + Ba(HCO3)2 $\rightarrow$

Na2SO4 + Ba(HCO3)2 $\rightarrow$

Ca3(PO4)2 + H3PO4 $\rightarrow$

Bài 5: Trộn dung dịch có chứa 0,1 mol CuSO4 và một dung dịch chứa 0,3 mol NaOH, lọc kết tủa, rửa sạch rồi đem nung đến khối lượng không đổi thu được m gam chất rắn. Giá trị của m là bao nhiêu?

Bài 6: Cho 200 g dung dịch Ba(OH)2 17,1 % vào 500 g dung dịch hỗn hợp (NH4)2SO4 1,32 % và CuSO4 2%. Sau khi kết thúc tất cả các phản ứng ta thu được khí A, kết tủa B và dung dịch C.

a, Tính thể tích khí A (đktc)

b, Lấy kết tủa B rửa sạch và nung ở nhiệt độ cao đến khối lượng không đổi thì ta thu được bao nhiêu khối lượng chất rắn ?

c, Tính nồng độ % của các chất trong C.

Bài 7: Người ta hòa 216,55 gam hỗn hợp muối KHSO4 và Fe(NO3)3 vào nước dư, thu được dung dịch A. Sau đó cho m gam hỗn hợp B gồm Mg, Al, Al2O3 và MgO vào dung dịch A rồi khuấy đều tới khi các phản ứng xảy ra hoàn toàn. Ta thấy B tan hết, thu được dung dịch C chỉ chứa các muối và có 2,016 lít hỗn hợp khí D có tổng khối lượng là 1,84 gam gồm 5 khí (đktc) thoát ra trong đó về thể tích H2, N2O, NO2 lần lượt chiếm 4/9, 1/9 và 1/9. Cho BaCl2 dư vào C thấy xuất hiện 356,49 kết tủa trắng. Biết trong B oxi chiếm 64/205 về khối lượng. Gía trị của m là bao nhiêu?

Trên đây là bài viết về muối axit. Luật Minh Khuê xin cảm ơn bạn đọc đã quan tâm.