Mảng kiến tạo là gì? Nơi tiếp xúc giữa các mảng kiến tạo thường xuất hiện điều gì?

1. Mảng kiến tạo là gì?

Mảng kiến tạo, xuất phát từ thuyết kiến tạo mảng, là một phần của lớp vỏ Trái Đất (tức thạch quyển). Bề mặt Trái Đất chia ra thành mảng kiến tạo chính và nhiều mảng kiến tạo nhỏ:

• Mảng Thái Bình Dương
• Mảng Á - Âu
• Mảng Ấn - Úc
• Mảng châu Phi
• Mảng Bắc Mỹ
• Mảng Nam Mỹ
• Mảng Nam cực

Thuật ngữ mảng kiến tạo (tectonic plate hay plaque) hay bị dùng sai thành bên trên vỏ Trái Đất, gồm các thang phân vị địa tầng: liên giới, giới, hệ, thống, bậc và đới, tương ứng với các thời kỳ địa chất (liên đại, đại, kỷ) và thường chứa hóa thạch. Mảng có bề dày lớn hơn nhiều so với địa tầng.

2. Chi tiết về mảng kiến tạo

Các mảng kiến tạo có độ dày khoảng 100km (60 dặm) và bao gồm hai loại vật liệu cơ bản: lớp vỏ đại dương (còn gọi là quyển sima) và lớp vỏ lục địa (quyển sial). Nằm dưới chúng là 1 lớp tương đối dẻo của lớp phủ được gọi là quyển mềm (asthenosphere), nó chuyển động liên tục. Lớp này đến lượt của mình lại có một lớp rắn chắc hơn của lớp phủ nằm dưới nó.

Thành phần của 2 dạng lớp vỏ khác nhau một cách đáng kể. Lớp vỏ địa dương chủ yếu chứa các loại đá bazan, trong khi lớp vỏ lục địa chủ yếu chứa các loại đá granit với tỷ trọng thấp có chứa nhiều nhôm và silic điôxít (Sio2). 2 dạng này của lớp vỏ cũng khác nhau về độ dày, trong đó lớp vỏ lụa địa dày hơn một cách đáng kể.

Sự chuyển động của quyển mềm làm cho các mảng kiến tạo bị chuyển động theo 1 tiến trình gọi là sự trôi dạt lục địa, nó được giải thích bằng thuyết kiến tạo mảng. Sự tương tác giữa các mảng kiến tạo đã tạo ra các dãy núi lửa và núi lửa, cũng như tạo ra các trận động đất và các hiện tượng địa chất khác.

Ranh giới giữa các mảng kiến tạo không trùng với ranh giới các châu lục. Ví dụ: mảng kiến tạo Bắc Mỹ bao trùm không chỉ Bắc Mỹ mà còn cả Greenland, vùng viễn đông của Siberi và phần phía bắc Nhật Bản.

Hiện nay người ta biết rằng Trái Đất là hành tinh duy nhất tỏng hệ Mặt Trời có hiện tượng mảng kiến tạo, mặc dù có một số giả thuyết cho rằng Sao Hỏa có thể cũng đã từng có các mảng kiến tạo trong quá khứ trước khi lớp vỏ của nó bị đông cứng lại tại chỗ.

 3. Nơi tiếp xúc giữa các mảng kiến tạo sẽ xuất hiện cái gì?

Nơi tiếp xúc giữa các mảng kiến tạo sẽ xuất hiện vùng bất ổn, hình thành nên các dãy núi cao, các đảo núi lửa, các vực biển sâu.

Bởi vì các mảng kiến tạo do tác động của hoạt động nội lực trong lòng đất khiến chúng dịch chuyển, sự dịch chuyển này sẽ khiến các mảng kiến tạo tách ra, hoặc dồn nén, đè lên nhau ở khu vực tiếp xúc. Những nơi mà mảng kiến tạo bị tách ra sẽ tạo thành những vết nứt lớn trên vỏ trái đất và khiến mắc ma trào lên thành núi lửa hoặc là chỉ là những nơi vực sâu. Còn những nơi tiếp xúc bị dồn nén hoặc đè lên nhau sẽ tạo thành những dãy núi dọc theo nơi và đường tiếp xúc.

4. Thuyết kiến tạo mảng

Thuyết kiến tạo mảng gồm những khái niệm sau:

• Thạch quyển được cấu tạo bởi các mảng kiến tạo. Trên Trái Đất có 7 mảng kiến tạo lớn.
• Các mảng kiến tạo không đứng yên mà dịch chuyển.
• Nguyên nhân dịch chuyển của các mảng kiến tạo: do hoạt động của các dòng đối lưu vật chất quánh dẻo và có nhiệt độ cao trong tầng Manti trên.
• Ranh giới, chỗ tiếp xúc giữa các mảng kiến tạo là vùng bất ổn, thường xảy ra các hiện tượng kiến tạo, động đất, núi lửa...

Thuyết kiến tạo xuất hiện những năm 1960, trở thành lý thuyết mang tính toàn cầu, được chấp nhận rộng rãi trong lịch sử khoa học Trái Đất.

Theo thuyết kiến tạo mảng, toàn bộ lớp vỏ cứng ngoài cùng dày 100 km của Trái Đất, còn gọi là thạch quyển, được cấu tạo bởi các mảng kiến tạo không đứng yên mà dịch chuyển. Với tốc độ di chuyển từ 2 đến 10cm mỗi năm, một số mảng kiến tạo va chạm vào nhau, bị phân tách hoặc mài qua nhau.

Trong quá trình dịch chuyển thì đáy đại dương sẽ bị thay đổi và tạo nên những địa chất kỳ thú trên Trái Đất nhưng quá trình này cũng kéo theo nhiều hiểm họa tự nhiên thảm hại như sóng thần, động đất, núi lửa hoặc là những nơi bị sụt xuống,...

Cũng nhờ những thuyết kiến tạo thì hiện nay con người hiểu được nguyên nhân hình thành những thiên tai trên nên đã có những quan sát, kiểm soát để đối phó với những hiểm họa đó. Kiến tạo mảng đã đặt nền tảng mới cho các ngành khoa học và giúp các nhà khoa học sẽ đưa ra những dự đoán chính xác hơn về thay đổi của trái đất từng ngày.

Tuy nhiên, còn nhiều điều con người chưa hiểu về kiến tạo mảng như sự dịch chuyển không ngừng của bề mặt Trái Đất bắt đầu từ khi nào, như thế nào và liệu có kết thúc hay không?

Hiện nay, Trái Đất được biến đến là nơi duy nhất có quá trình kiến tạo mảng và là nơi duy nhất có sự sống. Tuy rằng chúng ta không cảm nhận được sự dịch chuyển nhưng hàng năm vẫn có những hoạt động thiên tai chứng minh cho những sự thay đổi này.

5. Các mảng kiến tạo trên Trái Đất thay đổi như thế nào trong 1 tỷ năm

Các nhà khoa học đã tạo nên một video dài chỉ 40 giây ghi lại hình ảnh của các mảng kiến tạo trên Trái Đất đã hoạt động và thay đổi như thế nào trong 1 tỷ năm qua.

"Lần đầu tiên một mô hình kiến tạo hoàn chỉnh đã được xây dựng, bao gồm tất cả các ranh giới", nhà địa chất học Michael Tetly, người đã hoàn thành bằng tiến sĩ tại Đại học Sydney, giải thích với Euronews.

Việc di chuyển và trượt của các phiến đá là một điều khá dễ thấy nếu bạn xem video - các khối đất liền kề nhau có thể va vào nhau hoặc tách xa nhau, và bạn có thể ngạc nhiên về việc các quốc gia và lục địa đã định cư gần đây như thế nào vị trí mà chúng ta biết ngày nay.

Chuyển động của mảng được ước tính thông qua nghiên cứu hồ sơ địa chất - từ tính cung cấp dữ liệu về các vị trí lịch sử của bề mặt đối với trục quay của Trái đất và các loại vật chất bị nhốt trong các mẫu đá giúp khớp các mảnh của các mảng địa chất trong quá khứ với nhau.

Khi các mảng kiến tạo di chuyển, làm ảnh hưởng đến khí hậu, thủy triều, hoạt động núi lửa, sự sống của động vật và quá trình tiến hóa của chúng, sự hình thành kim loại, khoáng sản v.v mọi thứ sống trên bề mặt.

Hiểu được những chuyển động và mô hình này là rất quan trọng nếu các nhà khoa học muốn dự đoán hành tinh của chúng ta sẽ có thể sống được như thế nào trong tương lai và nơi chúng ta sẽ tìm thấy các nguồn kim loại mà chúng ta cần để đảm bảo một tương lai năng lượng sạch.

Nhà địa chất học Sabin Zahirovic từ Đại học Sydney cho biết: "Hành tinh Trái Đất cực kỳ năng động, với bề mặt bao gồm các mảng liên tục chen lấn lẫn nhau theo một cách độc đáo trong số các hành tinh đá đã biết,...Những mảng này di chuyển với tốc độ móng tay phát triển, nhưng khi một tỷ năm cô động lại trong 40 giây, một vũ điệu mê hoặc sẽ xuất hiện. Các đại dương đóng mở, các lục địa phân tán và tái kết hợp định kỳ để tạo thành các siêu lục địa rộng lớn".

Nhà địa chất học Dietmar Muller từ Đại học Sydney cho biết: "Nhóm của chúng tôi đã tạo ra một mô hình hoàn toàn mới về sự tiến hóa của Trái Đất trong một tỷ năm qua".

"Hành tinh của chúng ta là duy nhất trong cách nó tổ chức sự sống. Nhưng điều này chỉ có thể thực hiện được bởi vì các quá trình địa chất, như kiến tạo mảng, cung cấp một hệ thống hỗ trợ sự sống của hành tinh."

Nghiên cứu đã được công bố trên Earth - Science Reviews.

Vừa rồi Luật Minh Khuê đã trình bày nội dung về Mảng kiến tạo là gì? Nơi tiếp xúc giữa các mảng kiến tạo thường xuất hiện điều gì? Mong rằng đây sẽ là những thông tin vô cùng bổ ích đối với quý bạn đọc. Xin chân thành cảm ơn!