Bộ máy Nhà nước Việt Nam theo Hiến pháp năm 2013

1. Khái niệm và ý nghĩa của bộ máy nhà nước

- Bộ máy nhà nước là một hệ thống các cơ quan, tổ chức được thiết lập để thực hiện quyền lực nhà nước, quản lý xã hội và bảo đảm lợi ích chung của quốc gia. Nói một cách đơn giản, đây là "cỗ máy" mà nhà nước sử dụng để vận hành đất nước.

- Ý nghĩa của bộ máy nhà nước:

+ Đảm bảo sự ổn định và phát triển của đất nước: Bộ máy nhà nước đóng vai trò quan trọng trong việc duy trì trật tự xã hội, giải quyết các vấn đề phát sinh, tạo điều kiện cho đất nước phát triển.

+ Bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của công dân: Pháp luật do nhà nước ban hành là công cụ để bảo vệ quyền và lợi ích của mọi công dân.

+ Thực hiện các chính sách xã hội: Nhà nước thông qua bộ máy của mình để triển khai các chính sách an sinh xã hội, giảm nghèo, nâng cao chất lượng cuộc sống của người dân.

+ Đại diện cho ý chí của nhân dân: Bộ máy nhà nước được hình thành từ sự bầu cử của nhân dân và hoạt động vì lợi ích của nhân dân.

2. Cấu trúc của bộ máy nhà nước Việt Nam theo Hiến pháp 2013

Bộ máy Nhà nước Việt Nam theo Hiến pháp bao gồm: Quốc hội, Chủ tịch nước, Chính phủ, Tòa án nhân dân, Viện Kiểm sát nhân dân, Chính quyền địa phương.

* Quốc hội

Trong bộ máy Nhà nước Việt Nam, Quốc hội là cơ quan đại biểu cao nhất của Nhân dân, cơ quan quyền lực nhà nước cao nhất của nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam. Quốc hội thực hiện quyền lập hiến, quyền lập pháp, quyết định các vấn đề quan trọng của đất nước và giám sát tối cao đối với hoạt động của Nhà nước.

Quốc hội hiện nay là Quốc hội Việt Nam khóa XV (nhiệm kỳ 2021-2026) với 499 đại biểu.

* Chủ tịch nước

Chủ tịch nước là một thiết chế khá đặc thù. Chủ tịch nước là người đứng đầu Nhà nước, thay mặt nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam về đối nội và đối ngoại. Chủ tịch nước do Quốc hội bầu trong số đại biểu Quốc hội và chịu trách nhiệm, báo cáo công tác trước Quốc hội.

Nhiệm kỳ của Chủ tịch nước theo nhiệm kỳ của Quốc hội. Khi Quốc hội hết nhiệm kỳ, Chủ tịch nước tiếp tục làm nhiệm vụ cho đến khi Quốc hội khóa mới bầu ra Chủ tịch nước.

* Chính phủ

Trong bộ máy Nhà nước Việt Nam, Chính phủ là cơ quan hành pháp. Chính phủ là cơ quan hành chính nhà nước cao nhất của nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam, thực hiện quyền hành pháp, là cơ quan chấp hành của Quốc hội.

Chính phủ chịu trách nhiệm trước Quốc hội và báo cáo công tác trước Quốc hội, Ủy ban thường vụ Quốc hội, Chủ tịch nước.

Chính phủ gồm Thủ tướng Chính phủ, các Phó Thủ tướng Chính phủ, các Bộ trưởng và Thủ trưởng cơ quan ngang bộ.

Cơ cấu, số lượng thành viên Chính phủ do Quốc hội quyết định.

Chính phủ làm việc theo chế độ tập thể, quyết định theo đa số.

Thủ tướng Chính phủ là người đứng đầu Chính phủ, chịu trách nhiệm trước Quốc hội về hoạt động của Chính phủ và những nhiệm vụ được giao; báo cáo công tác của Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ trước Quốc hội, Ủy ban thường vụ Quốc hội, Chủ tịch nước.

Phó Thủ tướng Chính phủ giúp Thủ tướng Chính phủ làm nhiệm vụ theo sự phân công của Thủ tướng Chính phủ và chịu trách nhiệm trước Thủ tướng Chính phủ về nhiệm vụ được phân công. Khi Thủ tướng Chính phủ vắng mặt, một Phó Thủ tướng Chính phủ được Thủ tướng Chính phủ ủy nhiệm thay mặt Thủ tướng Chính phủ lãnh đạo công tác của Chính phủ.

Bộ trưởng, Thủ trưởng cơ quan ngang bộ chịu trách nhiệm cá nhân trước Thủ tướng Chính phủ, Chính phủ và Quốc hội về ngành, lĩnh vực được phân công phụ trách, cùng các thành viên khác của Chính phủ chịu trách nhiệm tập thể về hoạt động của Chính phủ.

* Tòa án nhân dân

Tòa án nhân dân là cơ quan xét xử của nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam, thực hiện quyền tư pháp. Tòa án nhân dân gồm Tòa án nhân dân tối cao và các Tòa án khác do luật định.

Tòa án nhân dân có nhiệm vụ bảo vệ công lý, bảo vệ quyền con người, quyền công dân, bảo vệ chế độ xã hội chủ nghĩa, bảo vệ lợi ích của Nhà nước, quyền và lợi ích hợp pháp của tổ chức, cá nhân.

* Viện kiểm sát nhân dân

Viện kiểm sát nhân dân thực hành quyền công tố, kiểm sát hoạt động tư pháp. Viện kiểm sát nhân dân gồm Viện kiểm sát nhân dân tối cao và các Viện kiểm sát khác do luật định.

Viện kiểm sát nhân dân có nhiệm vụ bảo vệ pháp luật, bảo vệ quyền con người, quyền công dân, bảo vệ chế độ xã hội chủ nghĩa, bảo vệ lợi ích của Nhà nước, quyền và lợi ích hợp pháp của tổ chức, cá nhân, góp phần bảo đảm pháp luật được chấp hành nghiêm chỉnh và thống nhất.

* Chính quyền địa phương

Trong bộ máy Nhà nước Việt Nam còn có chính quyền địa phương. Chính quyền địa phương được tổ chức ở các đơn vị hành chính của nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam. Các cấp đơn vị hành chính bao gồm: Cấp tỉnh, cấp huyện và cấp xã.

Hiện nay, Việt Nam có 05 thành phố trực thuộc Trung ương gồm Hà Nội, Thành phố Hồ Chí Minh, Hải Phòng, Đà Nẵng, Cần Thơ và 58 tỉnh.

3. Nguyên tắc hoạt động của bộ máy nhà nước

4. Những điểm mới trong tổ chức bộ máy nhà nước theo Hiến pháp 2013

-Tăng cường tính dân chủ và quyền lực của nhân dân:

+ Quốc hội: Được khẳng định là cơ quan đại biểu cao nhất của nhân dân, cơ quan quyền lực nhà nước cao nhất. Quốc hội có vai trò quyết định các vấn đề quan trọng của đất nước, giám sát tối cao hoạt động của nhà nước.

+ Chủ tịch nước: Là người đại diện cao nhất của Nhà nước, đóng vai trò quan trọng trong việc bảo vệ Hiến pháp, pháp luật, củng cố khối đại đoàn kết toàn dân tộc.

+ Chính phủ: Chịu trách nhiệm trước Quốc hội và báo cáo công tác trước Quốc hội, Ủy ban thường vụ Quốc hội, Chủ tịch nước. Chính phủ có vai trò điều hành công việc của Nhà nước, thực hiện các nghị quyết của Quốc hội.  

+ Tòa án nhân dân và Viện kiểm sát nhân dân: Được độc lập trong việc thực hiện quyền lực tư pháp, đảm bảo công bằng, chính xác trong việc giải quyết các vụ án.

- Phân công rạch ròi các quyền lực nhà nước:

Hiến pháp 2013 đã phân định rõ ràng các quyền lực nhà nước, gồm quyền lập pháp, quyền hành pháp và quyền tư pháp. Mỗi cơ quan nhà nước có những chức năng, nhiệm vụ riêng biệt, đồng thời có sự phối hợp, kiểm soát lẫn nhau nhằm đảm bảo sự cân bằng và hiệu quả trong hoạt động của bộ máy nhà nước.

- Tăng cường trách nhiệm của người đứng đầu các cơ quan nhà nước:

Người đứng đầu các cơ quan nhà nước phải chịu trách nhiệm trước pháp luật về những hành vi vi phạm pháp luật của mình và của cơ quan mình đứng đầu. Điều này nhằm tăng cường tính trách nhiệm và hiệu quả trong công tác quản lý nhà nước.

- Đổi mới cơ chế hoạt động của bộ máy nhà nước:

+ Tăng cường tính chuyên nghiệp: Đội ngũ cán bộ, công chức nhà nước được yêu cầu nâng cao trình độ chuyên môn, nghiệp vụ.

+ Ứng dụng công nghệ thông tin: Các cơ quan nhà nước được khuyến khích ứng dụng công nghệ thông tin vào hoạt động nhằm nâng cao hiệu quả công việc, tạo điều kiện thuận lợi cho người dân.

+ Phát huy vai trò của các tổ chức xã hội: Các tổ chức xã hội được tạo điều kiện để tham gia vào các hoạt động quản lý xã hội, góp phần xây dựng một xã hội dân sự phát triển.

- Tăng cường quyền tự chủ của chính quyền địa phương:

Chính quyền địa phương được trao thêm quyền tự chủ trong việc giải quyết các vấn đề phát sinh tại địa phương, phù hợp với điều kiện thực tế của từng địa phương.

Bạn đọc có thể tham khảo bài viết sau: Quy định hiến pháp về hệ thống chính trị

Bạn đọc có thắc mắc về vấn đề pháp lý có thể liên hệ qua số tổng đài 19006162 hoặc thông qua địa chỉ email: lienhe@luatminhkhue.vn để được hỗ trợ.