Lựa chọn bản án hành chính có hiệu lực phát triển thành án lệ

1. Bản án được chọn làm án lệ khi nào?

Căn cứ theo quy định tại Điều 2, Nghị quyết 04/2019/NQ-HĐTP về quy trình lựa chọn, công bố và áp dụng án lệ do Hội đồng Thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao ban hành quy định rõ tiêu chí để một bản án trở thành án lệ khi đáp ứng các yêu cầu như sau:

- Có giá trị làm rõ quy định của pháp luật còn có cách hiểu khác nhau, phân tích, giải thích các vấn đề, sự kiện pháp lý và chỉ ra nguyên tắc, đường lối xử lý, quy phạm pháp luật cần áp dụng trong một vụ việc cụ thể hoặc thể hiện lẽ công bằng đối với những vấn đề chưa có điều luật quy định cụ thể;

- Có tính chuẩn mực;

- Có giá trị hướng dẫn áp dụng thống nhất pháp luật trong xét xử.

Ở nước ta, Ủy ban Thường vụ Quốc hội được coi là cơ quan có thẩm quyền giải thích luật, nhưng thực tế, họ hiếm khi đưa ra các văn bản giải thích khi luật chưa rõ ràng hoặc chưa được điều chỉnh.

Thẩm phán, là những người trực tiếp áp dụng pháp luật để giải quyết các tranh chấp. Vì vậy, việc coi quyết định của Hội đồng Thẩm phán TANDTC giải thích pháp luật thông qua bản án là cách hợp lý nhất. Những bản án này được nhà làm luật sử dụng để đề xuất các quy phạm pháp luật mới, để kết thúc việc xét xử không dựa trên cơ sở pháp lý nào trong bản án.

Ngoài ra, thông qua quá trình xét xử của hệ thống tòa án, TANDTC giải đáp những khúc mắc của các Tòa án cấp dưới về cách thức xét xử tội phạm cụ thể hoặc việc áp dụng qui định pháp luật. Điều này giúp các Tòa án cấp dưới học hỏi, định hình cách thức xét xử, mặc dù không bắt buộc, nhưng có tính định hướng trong việc xét xử các vụ án tương tự.

Tóm lại, không phải tất cả các bản án, quyết định đã có hiệu lực pháp luật của Tòa án các cấp đều trở thành án lệ. Việc áp dụng án lệ không chỉ giải quyết vụ án cụ thể mà còn thiết lập một tiền lệ để xử lý các vụ án tương tự trong tương lai. Điều này tạo ra sự công bằng trong việc xét xử, tiết kiệm thời gian và công sức cho các Thẩm phán, người tham gia tố tụng và các cơ quan liên quan, góp phần xây dựng một xã hội công bằng.

2. Lựa chọn các bản án hành chính đã có hiệu lực để phát triển thành án lệ

Căn cứ theo quy định tại Công văn 217/TANDTC-GĐKTIII về nâng cao chất lượng, hiệu quả giải quyết, xét xử các vụ án hành chính quy định về việc lựa chọn các bản án hành chính đã có hiệu lực để phát triển thành án lệ như sau:

Để bảo đảm tiến độ và chất lượng giải quyết, xét xử các vụ án hành chính, Chánh án Tòa án nhân dân tối cao yêu cầu Chánh án Tòa án nhân dân cấp cao, Chánh án Tòa án nhân dân các tỉnh tập trung chỉ đạo thực hiện một số yêu cầu sau:

Lựa chọn các bản án hành chính đã có hiệu lực để phát triển thành án lệ:

Tổ chức nghiên cứu các án lệ về hành chính đã công bố; nghiên cứu các bản án đã có hiệu lực pháp luật, lựa chọn, đề xuất phát triển án lệ; tiến hành rà soát, tổng hợp khó khăn, vướng mắc trong giải quyết các vụ án hành chính, đề nghị Hội đồng Thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao hướng dẫn, giải đáp.

Thường xuyên tổ chức rút kinh nghiệm công tác xét xử các vụ án hành chính:

- Tiến hành rà soát, đánh giá tình hình thụ lý, tiến độ giải quyết các vụ án hành chính; thống kê, rà soát các vụ án hành chính đã thụ lý nhưng chưa giải quyết hoặc chưa giải quyết xong do có khó khăn, vướng mắc để có giải pháp tập trung chỉ đạo giải quyết dứt điểm; không để tồn đọng.

- Thường xuyên tổ chức rút kinh nghiệm công tác xét xử các vụ án hành chính. Trước mắt, tổ chức ngay việc nghiên cứu, rút kinh nghiệm về những tồn tại, hạn chế trong giải quyết các vụ án hành chính qua kiểm tra công tác chuyên môn; kịp thời khắc phục các kiến nghị của Viện kiểm sát nhân dân trong quá trình giải quyết các vụ án; khắc phục những tồn tại, hạn chế đã được nêu trong kết luận của các Đoàn kiểm tra và trong các báo cáo tổng hợp kết quả công tác kiểm tra chuyên môn, nghiệp vụ hằng năm của Tòa án nhân dân tối cao. Thông qua việc rút kinh nghiệm, phải chỉ rõ nguyên nhân dẫn đến án bị hủy, sửa; nguyên nhân dẫn đến thời hạn giải quyết vụ án bị kéo dài. Trên cơ sở đó xác định biện pháp khắc phục cụ thể.

Chú trọng bảo đảm chất lượng các phiên đối thoại trong giải quyết vụ án hành chính:

- Quá trình triển khai thực hiện Luật Hòa giải, đối thoại tại Tòa án, cần chỉ đạo thực hiện đúng các quy định về đối thoại trong giải quyết vụ án hành chính; chú trọng bảo đảm chất lượng các phiên đối thoại, nâng tỷ lệ đối thoại thành các vụ án; khuyến khích việc tổ chức các phiên đối thoại tại trụ sở Ủy ban nhân dân.

- Chủ động xây dựng kế hoạch tổ chức đối thoại, xét xử các vụ án hành chính; thực hiện nghiêm quy định của Luật tố tụng hành chính về thủ tục thông báo thụ lý vụ án, yêu cầu giao nộp, cung cấp tài liệu, chứng cứ. Thông báo trước cho các đương sự thời gian tổ chức phiên đối thoại, phiên tòa với khoảng thời gian phù hợp để các dương sự, đặc biệt là Ủy ban nhân dân, Chủ tịch Ủy ban nhân dân chủ động bố trí thời gian, cử đại diện tham gia đối thoại, tham gia phiên tòa. Các Tòa án nhân dân cấp cao tăng cường tổ chức các phiên tòa tại địa phương nơi có khiếu kiện, để thuận tiện cho các đương sự khi tham gia phiên tòa.

Tiếp tục xét xử trực tuyến vụ án hành chính

- Tiếp tục thực hiện việc xét xử trực tuyến theo Nghị quyết 33/2021/QH15 và hướng dẫn tại Thông tư liên tịch 05/2021/TTLT-TANDTC- VKSNDTC-BCA-BQP-BTP.

- Thường xuyên tổ chức rút kinh nghiệm; nếu khó khăn, vướng mắc thì kịp thời phản ánh để Tòa án nhân dân tối cao chỉ đạo giải quyết.

3. Nguyên nhân ảnh hưởng đến việc phát triển án lệ

Quy định lựa chọn án lệ quá chặt chẽ:

- Tiêu chí lựa chọn án lệ theo Nghị quyết số 04/2019/NQ-HĐTP yêu cầu các bản án phải đáp ứng đầy đủ các tiêu chí, trong đó có tính chuẩn mực, giá trị hướng dẫn áp dụng thống nhất pháp luật trong xét xử. Việc đáp ứng các tiêu chí này khá khó, đặc biệt đối với các Tòa án cấp dưới (cấp tỉnh, cấp huyện) với sự hạn chế về năng lực chuyên môn và khả năng trình bày.

- Hạn chế về năng lực và trình độ của Thẩm phán cấp dưới: Thẩm phán ở các Tòa án cấp tỉnh, cấp huyện thường có hạn chế về năng lực và kỹ năng so với các cấp cao hơn. Điều này khiến cho việc tạo ra bản án có tính chuẩn mực và giá trị hướng dẫn khó khăn.

- Tỉ lệ án lệ phát triển từ Tòa án cấp dưới thấp: Thực tế, chỉ có một tỉ lệ nhỏ bản án từ các Tòa án cấp tỉnh, cấp huyện được chọn để phát triển thành án lệ. Số lượng này chiếm tỉ lệ rất thấp trong tổng số, đó cũng là lý do chưa nhiều án lệ được công bố.

Không giới hạn về phạm vi ban hành công văn, giải đáp nghiệp vụ của Tòa án nhân dân Tối cao:

- Tòa án nhân dân Tối cao ban hành nhiều công văn, giải đáp nghiệp vụ hàng năm, chứa đựng nhiều vấn đề pháp lý. Mặc dù có vai trò quan trọng trong việc bảo đảm áp dụng thống nhất pháp luật trong xét xử, nhưng việc không giới hạn phạm vi ban hành các loại văn bản này có thể áp đảo cả những vụ án đã được giải quyết bằng bản án có hiệu lực pháp luật. Đồng thời, các công văn này, mặc dù hữu ích, nhưng không có sự ràng buộc như án lệ.

Chưa có cơ chế miễn trừ trách nhiệm của Thẩm phán khi bản án, quyết định được chọn làm án lệ có sai sót:

- Việc công bố một bản án, quyết định làm án lệ không có cơ chế miễn trừ trách nhiệm cho Thẩm phán nếu có sai sót. Điều này khiến cho việc lựa chọn bản án, quyết định để phát triển thành án lệ bị hạn chế, đồng thời không đảm bảo tính chính xác và hoàn hảo của các án lệ được công bố.

Thiếu cơ chế khen thưởng đối với Thẩm phán có án lệ:

- Mặc dù việc công bố bản án, quyết định làm án lệ được coi là một vinh dự và niềm tự hào cho Thẩm phán, nhưng không có cơ chế khen thưởng rõ ràng đối với họ. Việc này có thể không tạo động lực đủ để khuyến khích Thẩm phán sản xuất và phát triển án lệ.

Xem thêm: Án lệ là gì? Quy trình lựa chọn, nguyên tắc áp dụng, bãi bỏ án lệ

Như vậy trên đây là toàn bộ thông tin về Lựa chọn bản án hành chính có hiệu lực phát triển thành án lệ mà Công ty Luật Minh Khuê muốn gửi đến quý khách mang tính tham khảo. Nếu quý khách còn vướng mắc về vấn đề trên hoặc mọi vấn đề pháp lý khác, quý khách hãy vui lòng liên hệ trực tiếp với chúng tôi qua Luật sư tư vấn pháp luật trực tuyến theo số điện thoại 19006162 để được Luật sư tư vấn pháp luật trực tuyến qua tổng đài kịp thời hỗ trợ và giải đáp mọi thắc mắc.

Nếu quý khách cần báo giá dịch vụ pháp lý thì quý khách có thể gửi yêu cầu báo phí dịch vụ đến địa chỉ email: lienhe@luatminhkhue.vn để nhận được thông tin sớm nhất! Rất mong nhận được sự hợp tác và tin tưởng của quý khách! Luật Minh Khuê xin trân trọng cảm ơn!