Mục lục bài viết

1. Chuẩn bị bài trước khi đọc

Câu hỏi (trang 17 sgk Ngữ văn 11 Tập 1): Bốn mùa xuân, hạ, thu, đông mang đến cho thiên nhiên những cảnh sắc rất đặc trưng. Hãy nêu những dấu hiệu biến đổi của thiên nhiên khi thời tiết chuyển mùa mà bạn có ấn tượng sâu sắc.

Trả lời:

Những ngày này, thời tiết đã trở nên mát mẻ và dễ chịu hơn. Ánh nắng không còn oi ả, chói chang và gay gắt như trước đó, thay vào đó là sự nhẹ nhàng của ánh nắng mặt trời. Gió heo may thổi nhè nhẹ, mang theo hương thơm dịu dàng của lá cây và hoa cỏ.

Khắp con đường, lá vàng rơi đều đặn tạo nên bức tranh màu vàng ấm áp và lãng mạn. Bầu trời cao xanh vời vợi, tạo nên một khung cảnh tuyệt vời cho những chiều dạo bước nhẹ nhàng.

Mùa thu đưa đến với sắc cơm xanh, những trái sấu chín đỏ tươi, những bông cúc màu vàng rực rỡ, những quả ổi thơm bức và hương hoa sữa nồng nàn lan tỏa khắp nơi. Đây chính là thời điểm lý tưởng để tận hưởng những đặc sản của mùa, nâng cao trải nghiệm người sống.

 

2. Trả lời câu hỏi

1. Theo dõi: Bạn hiểu thế nào về từ “òa thức”?

"Òa thức" là một biểu hiện ngôn ngữ sáng tạo và mạnh mẽ để diễn đạt sự bất ngờ, đột ngột. Ngôn ngữ này tạo ra một hình ảnh mạnh mẽ và sống động, khiến cho độc giả cảm nhận được sự ấn tượng và ảnh hưởng của sự kiện, trạng thái, hoặc trạng thái tâm lý một cách mạnh mẽ.

Thay vì sử dụng từ ngữ thông thường như "đột ngột" hay "bất ngờ," việc lựa chọn "òa thức" giúp tăng cường cảm giác và tạo nên một biểu hiện mạnh mẽ hơn, đặc biệt khi được kết hợp với các yếu tố nghệ thuật khác như hình ảnh, âm thanh, và ngữ điệu.

2. Suy luận: Cõi lá đã làm nổi bật nét đặc trưng gì của cảnh sắc Hà Nội?

Cõi lá, trong sự huyền bí của mình, đã tô điểm cho Hà Nội bằng những nét đặc trưng của mùa lá rụng. Trong bức tranh thiên nhiên, khi tiết trời giao mùa từ đông sang xuân, sự thay đổi màu sắc của cảnh quan thành phố trở nên rõ nét và tinh tế.

Những chiếc lá vàng rơi rụng khắp nơi, tạo nên một lớp thảm cỏ mềm mại và ấm áp. Cõi lá như một thước phim chậm, từ từ hé lộ vẻ đẹp lãng mạn và thư thái của mùa thu. Tiếng gió nhẹ làm lá rơi nhưng đồng thời mang theo hương thơm dịu dàng của cây cỏ, làm bừng tỉnh tất cả các giác quan.

Cõi lá không chỉ là sự thay đổi của thiên nhiên, mà còn là kí ức của mỗi người về mùa thu, về Hà Nội trong những ngày mát trời, những con đường yên bình. Mỗi chi tiết nhỏ trong cảnh đẹp này đều là biểu tượng cho sự tươi mới, tĩnh lặng và bình yên của một mùa giao mùa đặc biệt.

 

3. Luyện tập 

Nội dung chính: 

Hà Nội, trong những ngày thời tiết giao mùa, khám phá bản năng thiên nhiên độc đáo và quyến rũ. Bức tranh tự nhiên ấy đặc trưng bởi những nét đẹp tinh tế, hòa quyện giữa sự tươi mới của xuân và vẻ êm đềm của thu.

Trên các con phố, cõi lá mở ra như một bức tranh màu vàng và đỏ tuyệt vời. Những tán cây, dường như là những bông hoa khai trổ, rơi nhẹ nhàng tạo nên một thảm lá ấm áp dọc theo các lối đi. Bầu trời xanh ngọc, trong veo và mát mẻ, tăng thêm vẻ cuốn hút của khung cảnh.

Gió nhẹ thoảng qua, làm đưa lá vàng lên những đợt sóng nhỏ, như bản giao hưởng tự nhiên của mùa. Hương cỏ, hương cây, và hương hoa lan tỏa khắp nơi, làm bừng tỉnh tất cả các giác quan.

Những cơn gió cuối cùng của mùa thu kết hợp với làn sương mỏng, tạo ra một bức tranh tĩnh lặng và huyền bí. Cảm giác yên bình và thoải mái đan xen với hồn thi sĩ, khiến cho không gian trở nên thần tiên, như chốn thiên đàng.

Đó là vẻ đẹp đặc trưng của Hà Nội khi thời tiết giao mùa, nơi mà thiên nhiên và con người hòa quyện tạo nên một bức tranh thiên nhiên thanh bình và tuyệt vời.

Câu 1 (trang 18 sgk Ngữ văn 11 Tập 1): Xác định bố cục của văn bản và cho biết bố cục ấy đã thể hiện đặc điểm nào của thể loại.

Bố cục của bài văn đã tạo nên một cấu trúc rõ ràng, giúp người đọc dễ dàng theo dõi và hiểu rõ nội dung.

Phần 1 tập trung vào việc mô tả dấu hiệu của sự thay đổi trong thiên nhiên khi mùa thu sang đông. Cách tác giả sử dụng từ ngữ như "xôn xao lá cành" tạo ra hình ảnh sống động và âm thanh của sự biến động, đồng thời làm tăng thêm sự hứng thú và tò mò cho độc giả.

Phần 2 chuyển đến một giai đoạn thay đổi trong tâm hồn tác giả khi đối mặt với sự thay đổi của mùa vụ. Việc tác giả "tự nhận rằng mình như thế" cho thấy sự nhận thức và đồng cảm của người viết với sự thay đổi tự nhiên. Cảm xúc và tâm trạng của tác giả được thể hiện qua những từ ngữ và biểu hiện ngôn ngữ, giúp người đọc cảm nhận được sự chuyển động của tâm hồn một cách chân thực.

Bố cục này không chỉ chia rõ nội dung mà còn thể hiện sự linh hoạt trong cách diễn đạt và sắp xếp ý.

Câu 2 (trang 18 sgk Ngữ văn 11 Tập 1): Bạn hiểu như thế nào là “cõi lá”? Qua “cõi lá” ấy, tác giả đã phát hiện ra điều gì về mối liên hệ giữa cây, lá với con người?

"Cõi lá" - đó chính là không gian nơi lá cây sinh sôi, phát triển và thay đổi theo sự chuyển động của thời gian. Trong thế giới tĩnh lặng của cõi lá, tác giả không chỉ khám phá vẻ đẹp của thiên nhiên mà còn mở ra một tầm nhìn triết lý về sự liên kết giữa con người và vạn vật xung quanh.

Những chiếc lá, mỗi chiếc là một lá nhỏ bé, đơn lẻ, nhưng lại góp phần tạo nên sự phong phú, đa dạng của thế giới xung quanh. Chúng một lần nữa nhắc nhở con người về sự tương tác không ngừng giữa chúng ta và tự nhiên.

Thực tế, qua "cõi lá" ấy, tác giả không chỉ tìm thấy sự kết nối của cây lá với môi trường xung quanh mà còn phát hiện ra mối liên hệ sâu sắc giữa thay đổi của vạn vật và sự cảm nhận tinh tế của con người. Cảm giác sự sống của cây, sự biến đổi của lá mang đến cho con người một cái nhìn tâm linh, mở rộng tầm nhìn về vẻ đẹp vĩnh cửu và vận mệnh lớn lao của tự nhiên.

Bằng cách này, tác giả không chỉ tận hưởng vẻ đẹp của "cõi lá" mà còn tìm thấy sự kết nối tâm hồn giữa con người và tự nhiên, nơi mà mỗi chiếc lá như một câu chuyện độc đáo, mỗi thay đổi của chúng như một trang sách mở ra trước con người để đọc và suy ngẫm về ý nghĩa sâu sắc của cuộc sống.

Câu 3 (trang 18 sgk Ngữ văn 11 Tập 1): Phân tích một vài đoạn văn có sự kết hợp giữa tự sự với trữ tình/ nghị luận hoặc miêu tả thiên nhiên với miêu tả con người và làm rõ tác dụng của sự kết hợp ấy trong văn bản.

Trong đoạn văn, tác giả đã tận dụng khéo léo sự kết hợp giữa tự sự và miêu tả thiên nhiên, con người để tạo nên một bức tranh đẹp và sống động về mùa thu ở Hà Nội.

Việc mô tả chi tiết về những chiếc lá non đu đưa trong gió với hình ảnh chuông chùa huyền bí, cùng với hình ảnh đứa trẻ tan trường ríu rít dưới gốc cây như thiên thần, làm nổi bật vẻ huyền bí và ngọt ngào của mùa thu. Từ ngữ như "ngọt ngào như mật chảy tháng Giêng" không chỉ miêu tả về sự dịu dàng của thiên nhiên mà còn kết hợp với sự ấm áp và hạnh phúc khiến đoạn văn trở nên tinh tế và đầy cảm xúc.

Sự chạm nhẹ vào đời sống hàng ngày, như vòng xe qua đoạn phố đông chật chội, tạo ra một bức tranh sống động về cuộc sống của người dân thành phố, đồng thời làm cho đoạn văn trở nên gần gũi và dễ đồng cảm với độc giả. Sự linh hoạt và sáng tạo trong sử dụng ngôn ngữ giúp đoạn văn trở nên hài hòa và cuốn hút người đọc.

Câu 4 (trang 18 sgk Ngữ văn 11 Tập 1): Xác định chủ đề, đánh giá ý nghĩa thông điệp của văn bản.

"Bên rặng cỏ" là một tác phẩm văn xuôi kinh điển của nhà văn Nam Cao, người đã để lại dấu ấn sâu sắc trong văn học Việt Nam. Tác phẩm không chỉ là một câu chuyện về mối tình đầy bi kịch mà còn là bức tranh hùng vĩ về tình yêu quê hương, đất đai, và con người.

Với bối cảnh làng quê Việt Nam thời kỳ chiến tranh, "Bên rặng cỏ" đưa độc giả đến gần với thế giới của những người lính, những người lính già, người lính trẻ, những đứa trẻ mồ côi, và những người phụ nữ chồng đi chiến trận. Dưới đèn mờ vàng của hồn lửa cắm trại, những câu chuyện về tình yêu và đau khổ, về sự hy sinh và những ước mơ dang dở được kể lại một cách chân thực và xúc động.

Trong "Bên rặng cỏ," Nam Cao đã chạm đến những chủ đề nhân văn sâu sắc như tình yêu, lòng trung hiếu, khát vọng sống, và ý chí chiến đấu. Những nhân vật trong tác phẩm không chỉ là những con người cụ thể mà còn là biểu tượng cho những đường lối, tư tưởng, và tâm hồn của một dân tộc đang đối mặt với thử thách lớn. Tác giả đã mô tả chân thực những nỗi lo, những hy sinh, và những niềm vui trong cuộc sống, tạo nên một tác phẩm đầy cảm xúc và ý nghĩa.

Câu 5 (trang 18 sgk Ngữ văn 11 Tập 1): Chỉ ra một vài biểu hiện của nét đẹp văn hóa được thể hiện trong văn bản.

Văn bản thể hiện nét đẹp văn hóa qua những biểu hiện như sau:

- Sự quan tâm và trân trọng đối với thiên nhiên: "Nhiều người Hà Nội chẳng có việc gì cũng vòng xe qua đoạn phố đông mà chật chội... này chỉ để ngắm nhìn một chút sắc lá ngọt ngào như mật chảy tháng Giêng". Tác giả chia sẻ với độc giả tinh thần yêu thiên nhiên, đề cao vẻ đẹp của lá cây và cảm nhận về sự dịu dàng, ngọt ngào của mùa thu, làm tôn lên giá trị văn hóa đặc trưng của đất nước.

- Sự liên kết với quê hương: "Cô em gái của tôi sống xa Tổ Quốc đã hai chục năm có lẻ. Mỗi lần gọi điện về, nó lại hỏi con đường ven Hồ Gươm mùa này lá đã rụng? Lạ thế! Mùa nào cũng hỏi như vậy […]". Đoạn này thể hiện tình cảm, gắn bó mạnh mẽ của người viết với quê hương. Câu hỏi của em gái khi gọi về không chỉ là một hành động đơn thuần, mà còn là sự lưu giữ và chăm sóc tình cảm với nơi mình sinh ra.

Những biểu hiện này không chỉ phản ánh văn hóa Việt Nam mà còn thể hiện sự nhạy bén và sáng tạo trong cách diễn đạt của tác giả.

Câu 6 (trang 18 sgk Ngữ văn 11 Tập 1): Qua việc đọc tản văn Cõi lá, bạn hãy nêu một số lưu ý khi đọc hiểu các văn bản thuộc thể loại này.

Văn bản tản văn thường mang đến cho người đọc không gian tưởng tượng và sự tự do trong việc diễn đạt ý kiến cá nhân. Để hiểu sâu hơn và có cái nhìn toàn diện về nó, người đọc có thể tập trung vào một số điểm sau:

- Chất trữ tình và cái tôi của tác giả: Phân tích cách tác giả thể hiện chính mình trong văn bản. Cảm nhận cá nhân, quan điểm riêng của tác giả sẽ được thể hiện qua ngôn ngữ và ý kiến của họ.

- Ngôn ngữ của văn bản: Tìm hiểu ngôn ngữ đặc trưng của tác giả. Có thể là sự sáng tạo trong cách sử dụng từ ngữ, biểu cảm và ngôn ngữ hình thức để tạo ra ấn tượng và tác động đặc biệt.

- Chủ đề chính: Xác định chủ đề mà tác giả muốn truyền đạt. Điều này thường là ý nghĩa cốt lõi mà tác giả muốn chia sẻ với độc giả.

- Tìm hiểu về tình cảm và cảm xúc: Tìm những từ ngữ, hình ảnh mà tác giả sử dụng để thể hiện tình cảm và cảm xúc. Điều này giúp người đọc cảm nhận sâu sắc hơn về trạng thái tâm hồn của tác giả.

Qua việc tập trung vào những điểm này, người đọc có thể hiểu rõ hơn về tác phẩm tản văn và tận hưởng sự tự do và sáng tạo mà thể loại văn bản này mang lại.

Quý khách có nhu cầu xem thêm bài viết sau: 

- Soạn bài Viết báo cáo nghiên cứu về một vấn đề văn học dân gian chi tiết nhất

- Soạn bài Nếu mai em về Chiêm Hóa ngắn gọn và đầy đủ nhất