Mục lục bài viết

1. Chuẩn bị bài 

Yêu cầu (trang 15 sgk Ngữ Văn lớp 11 Tập 1):

Khi tiếp cận văn bản Lời tiễn dặn, hãy nhìn nhận mỗi dòng từ những tri thức văn hóa đã học, để áp dụng vào quá trình đọc hiểu truyện thơ Tiễn dặn người yêu.

Bắt đầu bằng việc nắm vững xuất xứ và bối cảnh của đoạn trích truyện thơ. Tiễn dặn người yêu, là một tác phẩm nổi tiếng của dân tộc Thái, mang trong mình không chỉ nét đẹp văn hóa dân gian mà còn là gương mặt của tình yêu, sự đau khổ và hy sinh.

Tiếp theo, hãy tập trung vào các đặc điểm của truyện thơ, nhận diện những đặc sắc về hình thức và nội dung. Chú ý đến cách tác giả diễn đạt câu chuyện tình cảm và tâm lý nhân vật, có thể qua việc sử dụng các biểu tượng, từ ngữ hay hình tượng mà tác giả sử dụng.

Nếu có thể, tìm hiểu ý nghĩa sâu sắc và giá trị mà văn bản mang lại cho người đọc ngày nay. Có thể nhìn nhận về những giả định xã hội, những giá trị tình cảm và những bài học truyền đạt qua từng chi tiết của câu chuyện.

Cuối cùng, khi đọc nội dung giới thiệu về bối cảnh, bạn đã nhận ra rằng Tiễn dặn người yêu là một truyện thơ thực sự đặc sắc, kể về một cuộc tình đầy thăng trầm và hy sinh. Bạn có thể áp dụng tri thức về văn hóa dân gian, tâm lý nhân vật, và nhận thức về môi trường xã hội để hiểu sâu hơn về thông điệp mà tác giả muốn chuyển đạt.

 

2. Trả lời câu hỏi

Nội dung chính của bài: 

Bức tranh tuyệt vọng nổi lên trong từng dòng chữ, khi chàng trai đứng đối diện với cảnh tượng kinh hoàng - cô gái của mình, người mà anh yêu thương, bị đánh đập tàn nhẫn trong ngôi nhà mới của chồng. Tâm trạng chàng trai như một biển cả u ám, nổi lên từ đáy tận trái tim, biến thành những từ ngữ đau lòng.

Nhìn thấy cảnh ấy, anh không chỉ chứng kiến sự tan vỡ của tình yêu mà còn là sự vỡ nát của tâm hồn. Bức vẽ từ ngôn ngữ chảy ra như những giọt nước mắt không kiểm soát, diễn đạt sự tuyệt vọng của người viết qua những cảm xúc mà họ không thể giữ lại.

Câu chuyện khắc sâu hình ảnh cô gái đau khổ, và từ đó, tác giả đưa ra một góc nhìn đầy lòng thương cảm về sự bất công và đau thương trong cuộc sống hôn nhân. Mỗi từ ngữ, mỗi chi tiết đều như những nhánh cây cằn cỗi, làm đậm đặc không khí u tối mà chàng trai phải chịu đựng.

Bản văn không chỉ là việc miêu tả một thực tế đau lòng, mà còn là một cầu nối tinh tế giữa đau khổ cá nhân và những vấn đề toàn cộng đồng. Những dòng chữ không chỉ đánh thức sự đồng cảm của người đọc mà còn làm cho họ nhìn nhận sâu sắc hơn về những thách thức và khó khăn mà nhiều người phải đối mặt trong cuộc sống hôn nhân khó khăn.

Câu 1 (trang 16 sgk Ngữ Văn lớp 11 Tập 1): Chú ý tâm trạng của chàng trai và cô gái qua lời đối thoại.

Trả lời:

Tâm trạng chìm đắm trong một biển đau buồn, không gian tưởng như đầy những đám mây tối tăm của tuyệt vọng. Trái tim như một ẩn nấp đau đớn, vỡ òa trong nỗi đau chật chội, nhưng không lẽ chỉ có những lệ đắng được giữ lại.

Nỗi đau không chỉ là một cảm giác thoáng qua, mà là một sự dằn vặt đan xen, như những chiếc gai nhọn cắm sâu vào trái tim, từng chấm một. Day dứt trong từng nhịp thở, như những sóng biển xoáy cuốn theo những tình cảm chưa dứt.

Đau khổ không chỉ là một cảm xúc, mà là một trạng thái tinh thần, là một cảm giác mê hoặc bởi những cơn gió lạnh buốt của tình trạng khó khăn và không thể nào thoát khỏi. Là một dạng "day dứt" khắc sâu vào tâm hồn, làm nhòa đi ranh giới giữa đau thương và bản thân.

Nhìn nhận về tâm trạng này, chúng ta như chìm đắm trong một không gian của đau khổ, nơi mà mọi cảm xúc đều hội tụ, từ đau buồn nhất đến tuyệt vọng sâu sắc nhất. Đó là một trạng thái tâm hồn phức tạp, là nghệ thuật biểu đạt cảm xúc qua ngôn ngữ, một ngôn ngữ của đau đớn đầy nghẹn ngào.

Câu 2 (trang 18 sgk Ngữ Văn lớp 11 Tập 1): Điều gì đã xảy ra với cô gái khi ở nhà chồng?

Trả lời:

Trong bức tranh đau lòng của một ngôi nhà, cô gái đang phải đối mặt với một hiện thực khủng khiếp - bị người chồng, người nên là người bảo vệ và yêu thương, đánh đập. Cảm xúc nỗi đau và tuyệt vọng tràn ngập không gian nhỏ bé, làm nổi bật sự bất công và thất vọng trong mối quan hệ này.

Dưới mái nhà chung, nơi mà tình yêu và an ninh nên nở rộ, thực tế khác xa khi mà bóng tối của bạo lực gia đình đang găm chặt lấy cuộc sống của cô gái. Những cú đánh đau thương không chỉ là vết thương trên cơ thể, mà còn là những vết thương sâu sắc đè nén trong tâm hồn của cô.

Chỉ là những dòng chữ đơn giản không thể hiện đầy đủ cảm xúc nổi đau này. Đó là câu chuyện của sự kiệt sức và hy sinh, của sự mất mát và tuyệt vọng. Nơi đây không chỉ là nơi ẩn náu, mà còn là nơi mà cô gái trở thành nạn nhân của một thế giới tối tăm mà người chồng đã tạo ra.

Câu 3 (trang 18 sgk Ngữ Văn lớp 11 Tập 1): Những biện pháp nghệ thuật nào được sử dụng để thể hiện tâm trạng của chàng trai?

Trả lời:

Nghệ thuật lồng ghép và chọn từ tinh tế của tác giả đã tạo nên những hình ảnh đậm chất nghệ thuật, thấu hiểu và truyền đạt tâm trạng của chàng trai một cách sâu sắc.

Điệp cấu trúc "chết thành..." trở thành một khung cảnh buồn tê tái, tốt bụng nhưng chấp nhận sự chấm dứt. Cảm giác "chết thành" như một đoạn hồi kết không lẽ, khi tình yêu một thời không còn tồn tại nữa. Mỗi từ ngữ như một bản nhạc u tối, phản ánh sự trải qua một sự thay đổi lớn và đau đớn.

Cấu trúc "yêu nhau, yêu..." như một lặp lại ngọt ngào, nhưng ngược lại, lại đặt trong bối cảnh của sự tan vỡ. Điều này tạo ra một hiệu ứng đối lập, làm nổi bật sự chia ly và đau buồn mặc dù tình yêu đã từng ngọt ngào và tươi mới.

So sánh "lời đã trao thương" như bán trâu ngoài chợ, như thu lúa muôn bông" không chỉ là một hình ảnh đẹp mắt mà còn là một biểu tượng của sự mất mát và giả mạo. Điều này tạo ra một hình ảnh rõ ràng về việc tình yêu đã trở thành một thứ hàng hóa, đánh mất giá trị chân thật của nó.

"So sánh "lòng ta thương nhau như trăm lớp nghìn trùng", "bền – vàng, đá" lại chứa đựng sự mạnh mẽ và kiên trì trong tình yêu, nhưng đồng thời, đặt ra những thách thức và khó khăn. Cảm giác "như trăm lớp nghìn trùng" như một biểu tượng của sự độc đáo và phức tạp của mối quan hệ, trong khi "bền – vàng, đá" như là sự kiên trì và vững bền, mặc dù có thể phải đối mặt với những thách thức khó khăn.

Tất cả những biện pháp nghệ thuật này kết hợp tạo ra một bức tranh ngôn ngữ đa dạng, giàu cảm xúc, và sâu sắc, tôn lên tình yêu và đau buồn của chàng trai một cách tinh tế và sáng tạo.

Câu 4 (trang 19 sgk Ngữ Văn lớp 11 Tập 1): Lưu ý lời tiễn dặn đã trở thành lời thề nguyền.

Trả lời:

Lời tiễn dặn đã biến thành một lời thề chẳng thể phá vỡ: "Lòng ta thấu hiểu nhau qua trăm lớp và nghìn trùng... Người xiên xói, ta không quay lưng, không chấp nhận."

 

3. Luyện tập

Câu 1 (trang 19 sgk Ngữ Văn lớp 11 Tập 1): Trong phần (1) của đoạn trích, chàng trai và cô gái đã nói với nhau về điều gì? Những lời nói ấy cho thấy hai người đang sống trong tâm trạng như thế nào?

Trả lời:

Trong phần đầu của đoạn trích, cảnh lời tiễn đưa của chàng trai như là một bản hòa nhạc dương cầm đầy bi thương. Bức tranh đau buồn được vẽ nên từ những từ ngữ chạm đến tận đáy linh hồn, nhưng trong đó vẫn còn hi vọng rực rỡ.

Cô gái, trong sự đau đớn, muốn níu kéo lại như một đóa hoa mong manh giữa gió mạnh. Bằng những lời hứa thủy chung và ý chí quyết tâm, cô muốn giữ lại mảnh tình trong khoảnh khắc cuối cùng, nhưng cũng chấp nhận rằng có thể phải chờ đợi đến mùa đông hay thời điểm tuổi già để đoàn tụ. Câu chuyện tình yêu của họ như là một bức tranh đầy màu sắc, từ sự hy sinh đến niềm tin không gục ngã trước khó khăn.

Trong thế giới đau buồn, hai linh hồn vẫn còn kết nối bằng tình yêu, nhưng thực tế là họ không thể ở bên nhau. Tâm trạng đau buồn và khổ tâm nổi lên như những đợt sóng âm vang, chìm đắm họ vào những suy tư về một tình yêu không thể là của họ. Họ yêu nhau, nhưng số phận không cho phép tình yêu đó được hiện hữu trong thế giới hạnh phúc và êm đềm. Cảm xúc đau đớn, hối tiếc, và tình yêu không thể hiện nổi trên bề mặt, tạo nên một khung cảnh đẹp mê hồn và cảm động.

Câu 2 (trang 19 sgk Ngữ Văn lớp 11 Tập 1): Khi ở nhà chồng, tình cảnh cô gái ra sao? Phân tích thái độ, cử chỉ của chàng trai lúc chứng kiến tình cảnh ấy.

Trả lời:

Trong ngôi nhà chồng, cuộc sống của cô gái biến thành một bi kịch khó lý giải. Cô bị người chồng mình đánh đập, hành hạ dã man với sự tàn bạo khó tin. Khi người chồng "trợn mắt ra tay," "vụt tới tấp," cô gái như một chiếc lá rơi, "ngã lăn chiêng," "ngã lăn đùng," "ngã không kịp chống kịp gượng."

Trong thế cảnh đen tối ấy, chàng trai xuất hiện như một chấn sáng. Anh ta không chỉ đơn giản là người đứng nhìn, mà còn là người đồng hành với cô gái trong cơn bão của sự đau đớn. Anh nâng cô dậy, phủi nhẹ áo cho cô, chải tóc như một biểu hiện tinh tế của tình cảm và sự chia sẻ. Những động tác ấy không chỉ là để "khỏi đau," mà còn là dấu hiệu của sự xót xa và thương cảm vô hạn đối với nỗi đau trong tim cô gái.

Chàng trai không chỉ là người "chữa trị" vết thương về thể xác, mà còn là nguồn lực tinh thần mạnh mẽ. Trong những lời nhắn nhủ và khẳng định, anh ta nói lên cam kết sống chết bên nhau, không gì có thể chia lìa họ. Đây không chỉ là một hứa hẹn, mà là một lời thề truyền cảm, là nguồn sáng lấp lánh giữa bóng tối của cuộc sống đầy thách thức và đau thương.

Câu 3 (trang 19 sgk Ngữ Văn lớp 11 Tập 1): Qua lời chàng trai căn dặn người yêu, em thấy nhân vật này là người như thế nào?

Trả lời:

Qua những lời căn dặn chân thành của chàng trai đối với người yêu, hình ảnh anh vẽ lên không chỉ là người đàn ông trọng tình nghĩa mà còn là người mang trên vai tình yêu thủy chung và khao khát hạnh phúc. Anh ta không chỉ là người yêu, mà còn là người hướng dẫn, người dẫn đường cho người mình yêu thương.

Khát vọng được hạnh phúc không chỉ là ước mơ cá nhân mà còn là lời thề thức tỉnh tâm hồn, đánh thức sự sống động của tình yêu thủy chung. Tình cảm của chàng trai không chỉ là một cảm xúc thoáng qua, mà là một đại dương lưu luyến chất chứa sự quyết tâm và hy sinh.

Ngoài ra, cách anh đối xử với người yêu, không chỉ là sự ân cần mà còn là sự dịu dàng đối diện với những khó khăn và thử thách. Sự nhạy bén, tinh tế trong cách anh đối mặt với hoàn cảnh của người yêu mình không chỉ là dấu hiệu của tình yêu thấu hiểu, mà còn là sự chân thành và tôn trọng đối với người khác.

Nhìn nhận về nhân vật này, ta thấy anh không chỉ là người yêu tận tâm mà còn là người bạn đồng hành chắc chắn trong cuộc sống. Hình tượng này không chỉ tạo nên một nguồn cảm hứng tuyệt vời về tình yêu thực sự, mà còn là điểm nhấn về đạo đức và nhân cách của một người đàn ông đích thực.

Câu 4 (trang 19 sgk Ngữ Văn lớp 11 Tập 1): Phân tích giá trị biểu cảm của những câu thơ sử dụng biện pháp nghệ thuật lặp cấu trúc trong phần (2) của đoạn trích.

Trả lời:

Trong lặp lại của cấu trúc và hình ảnh, tác giả dùng từ ngôn ngữ dân dụ để kể lại câu chuyện về tình yêu bền vững, chặt chẽ như những sợi dây son sắt không bao giờ đứt. Hình ảnh về sông, hồn, và mái nhà song song đều được sử dụng như những biểu tượng cho sự liên kết không ngừng, đồng điệu của tình cảm, làm nổi bật sự kiên nhẫn và trường tồn qua thời gian.

Câu 5 (trang 19 sgk Ngữ Văn lớp 11 Tập 1): Đoạn trích Lời tiễn dặn có những hình ảnh rất quen thuộc, gần gũi với cách suy nghĩ, cảm nhận của người dân miền núi. Hãy phân tích tác dụng nghệ thuật của những hình ảnh đó.

Trả lời:

Tác giả tận dụng ngôn ngữ gần gũi, rất quen thuộc với tư duy và cảm nhận của những con người miền núi, để tạo ra một bức tranh ngôn ngữ phong phú, mã hoá một cách thành công những cảm xúc sôi động đang bùng nổ trong trái tim của những người sống chất phác, mạnh mẽ giữa vẻ hùng vĩ của thiên nhiên núi rừng.

Ngôn từ gần gũi là một chiếc chìa khóa mở cánh cửa tâm hồn của những nhân vật, họ không chỉ là những nhân vật trong câu chuyện mà còn là người lái động của những cảm xúc, suy nghĩ, và trải nghiệm mà độc giả có thể chia sẻ. Tác giả đánh bại rào cản ngôn ngữ, tạo ra một cảm giác sâu sắc, đưa độc giả vào không gian cảm xúc và tâm trạng của những con người miền núi.

Mã hoá ngôn ngữ thành công không chỉ là việc chuyển đổi từ ngôn từ thông thường thành một hình ảnh sắc nét, mà còn là khả năng truyền đạt chân thật những cảm xúc, những trạng thái tinh thần đậm sâu. Tác giả đã khéo léo sử dụng ngôn từ để kết nối những khía cạnh tâm linh và văn hóa của những nhân vật, hòa quyện với vẻ đẹp hùng vĩ và cường tráng của môi trường núi rừng.

Bằng cách này, tác giả đã tạo ra một ngôn ngữ phong phú, chân thực, làm cho độc giả cảm nhận được không chỉ vẻ đẹp tự nhiên mà còn là những cảm xúc sâu sắc, làn sóng mạnh mẽ của đời sống tinh thần miền núi trong từng dòng chữ.

Câu 6 (trang 19 sgk Ngữ Văn lớp 11 Tập 1): Theo em, qua đoạn trích Lời tiễn dặn, tác giả dân gian muốn gửi gắm thông điệp gì? Thông điệp ấy còn có ý nghĩa với cuộc sống hôm nay không?

Trả lời:

Trong những dòng văn, tiếng nói của tác giả không chỉ là một lời lên án mà còn là một tràng tố cáo, mạnh mẽ và cay đắng về những cổ hủ, tập quán lạc hậu đã giam giữ tinh thần tự do trong tình yêu và tiêu diệt tinh thần phản kháng của những người dân.

Nó không chỉ là sự chỉ trích về hành vi, mà còn là một bức tranh sâu sắc về sự mất mát - mất mất tự do trong tình yêu, mất đi khả năng phản kháng trước áp đặt của xã hội. Đối mặt với sự cô lập và sự kiểm soát, những người dân này dần mất đi khả năng tự do tư duy và sự độc lập, như những bông hoa tươi đẹp bị chôn vùi dưới tầng tảo cũ.

Thông điệp này không chỉ là một lời mắng mỏ, mà còn là một lời kêu gọi đầy thách thức, đòi hỏi những sự thay đổi, làm thức tỉnh và làm sống lại tinh thần tự do và sự phản kháng. Lời tố cáo đầy ác liệt, nhưng cũng chứa đựng hi vọng và mong đợi vào một tương lai tự do và đa dạng hơn.

Nội sung khác có liên quan xem thêm bài viết sau: 

- Soạn bài Vừa nhắm mắt vừa mở cửa sổ ngắn gọn, đầy đủ nhất

- Soạn bài Đất nước (Nguyễn Khoa Điềm) ngắn gọn, đầy đủ nhất