Mục lục bài viết
1. Khái niệm tác phẩm phái sinh
Theo quy định tại khoản 8 Điều 4 của Luật Sở hữu trí tuệ năm 2005, đã được sửa đổi và bổ sung bởi Luật Sở hữu trí tuệ năm 2022, khái niệm về tác phẩm phái sinh được quy định rất rõ ràng. Theo đó, tác phẩm phái sinh là những tác phẩm được sáng tạo dựa trên nền tảng của một hoặc nhiều tác phẩm đã tồn tại trước đó, thông qua các hình thức như dịch thuật từ ngôn ngữ này sang ngôn ngữ khác, phóng tác, biên soạn, chú giải, tuyển chọn, cải biên, chuyển thể nhạc hoặc các hình thức chuyển thể khác.
Dựa trên những quy định nêu trên, các loại tác phẩm phái sinh được phân loại cụ thể như sau:
- Tác phẩm dịch ra ngôn ngữ khác của tác phẩm gốc: Đây là những tác phẩm được dịch từ ngôn ngữ gốc sang ngôn ngữ khác một cách chính xác và trung thực, nhằm đảm bảo không có sự sai lệch hay diễn đạt sai nội dung của tác phẩm gốc. Mục tiêu chính của tác phẩm dịch là duy trì đúng đắn ý nghĩa và thông điệp của tác phẩm nguyên gốc trong ngôn ngữ mới.
- Tác phẩm phóng tác: Là những tác phẩm được tạo ra bằng cách phỏng theo tác phẩm gốc, nhưng có sự sáng tạo đáng kể về nội dung, tư tưởng hoặc phong cách thể hiện. Tác phẩm phóng tác thường mang đến những nét mới mẻ, khác biệt so với tác phẩm gốc, đồng thời có thể đem lại một góc nhìn mới mẻ về nội dung đã được phỏng theo.
- Tác phẩm biên soạn: Đây là những tác phẩm được hình thành từ việc tổng hợp thông tin, thu thập và chọn lọc các tài liệu tham khảo để viết lại thành một tác phẩm mới. Tác phẩm biên soạn thường bao gồm các phần trích dẫn hoặc tham khảo từ các nguồn tài liệu khác, nhằm tạo nên một tác phẩm mới có giá trị dựa trên các thông tin đã được thu thập và chọn lọc kỹ lưỡng.
- Bản chú giải: Là những tác phẩm nhằm mục đích giải thích và làm rõ hơn nội dung của tác phẩm gốc thông qua quan điểm và lời bình của người soạn bản chú giải. Bản chú giải cung cấp thêm thông tin, giải thích chi tiết để giúp người đọc hiểu sâu hơn về ý nghĩa và nội dung của tác phẩm gốc.
- Tác phẩm tuyển chọn: Đây là các tập hợp các tác phẩm được lựa chọn một cách có hệ thống bởi người biên soạn, nhằm tạo ra một tập hợp mới từ các tác phẩm đã có. Tác phẩm tuyển chọn thường thể hiện sự chọn lọc, tổng hợp và trình bày các nội dung từ các nguồn khác nhau theo một chủ đề hoặc tiêu chí cụ thể.
- Tác phẩm cải biên: Là những tác phẩm được tạo ra bằng cách thay đổi hình thức diễn đạt của tác phẩm gốc, mà không thay đổi nội dung cơ bản. Tác phẩm cải biên có thể thay đổi về phong cách, cấu trúc hoặc cách trình bày để phù hợp với nhu cầu hoặc đối tượng người đọc mới.
- Tác phẩm chuyển thể: Là những tác phẩm được xây dựng dựa trên tác phẩm gốc mà không làm thay đổi nội dung chính của tác phẩm gốc. Các hình thức chuyển thể phổ biến hiện nay bao gồm việc chuyển thể một tác phẩm văn học, câu chuyện hoặc kịch bản thành các tác phẩm điện ảnh, phim truyền hình, hoặc các phương tiện truyền thông khác.
2. Quyền tác giả đối với tác phẩm phái sinh
Căn cứ vào khoản 5 điều 1 của Luật Sở hữu trí tuệ 2009, được sửa đổi, bổ sung bởi điều 14 Luật Sở hữu trí tuệ 2005, các tác phẩm được bảo hộ quyền tác giả bao gồm nhiều loại hình tác phẩm như sau: tác phẩm văn học, khoa học, sách giáo khoa, giáo trình và các tác phẩm khác dưới dạng chữ viết hoặc ký tự khác; bài giảng, bài phát biểu và bài nói; tác phẩm báo chí; tác phẩm âm nhạc; tác phẩm sân khấu; tác phẩm điện ảnh và các tác phẩm tạo ra theo phương pháp tương tự; tác phẩm tạo hình, mỹ thuật ứng dụng; tác phẩm nhiếp ảnh; tác phẩm kiến trúc; bản họa đồ, sơ đồ, bản đồ, bản vẽ liên quan đến địa hình, kiến trúc, công trình khoa học; tác phẩm văn học, nghệ thuật dân gian; và chương trình máy tính, sưu tập dữ liệu.
Tác phẩm phái sinh chỉ được bảo hộ nếu không gây phương hại đến quyền tác giả của tác phẩm gốc dùng để làm tác phẩm phái sinh. Những tác phẩm được bảo hộ theo quy định trên phải do tác giả trực tiếp sáng tạo bằng lao động trí tuệ của mình, không sao chép từ tác phẩm của người khác. Chính phủ sẽ hướng dẫn cụ thể về các loại hình tác phẩm quy định.
Theo đó, tác phẩm phái sinh cũng thuộc đối tượng bảo hộ quyền tác giả. Tác giả, chủ sở hữu quyền tác giả đối với tác phẩm phái sinh có quyền nhân thân và tài sản đối với tác phẩm của mình. Khoản 5, Điều 1 của Luật Sở hữu trí tuệ sửa đổi 2022 quy định về quyền nhân thân của tác giả đối với tác phẩm phái sinh bao gồm quyền đặt tên cho tác phẩm, quyền đứng tên thật hoặc bút danh trên tác phẩm, quyền công bố tác phẩm hoặc cho phép người khác công bố, và quyền bảo vệ sự toàn vẹn của tác phẩm. Về quyền tài sản, tác giả có quyền làm tác phẩm phái sinh, biểu diễn tác phẩm trước công chúng, sao chép, phân phối, phát sóng, truyền đạt tác phẩm, và cho thuê bản gốc hoặc bản sao tác phẩm điện ảnh và chương trình máy tính, trừ trường hợp chương trình máy tính không phải đối tượng chính của việc cho thuê.
3. Vi phạm quyền tác giả đối với tác phẩm phái sinh
Theo quy định tại Điều 12 của Nghị định số 131/2013/NĐ-CP, hành vi xâm phạm quyền làm tác phẩm phái sinh sẽ bị xử lý như sau:
- Các cá nhân thực hiện hành vi tạo ra tác phẩm phái sinh mà không có sự cho phép của chủ sở hữu quyền tác giả sẽ phải chịu mức phạt tiền từ 5.000.000 đồng đến 10.000.000 đồng. Mức phạt này được áp dụng khi hành vi vi phạm là do cá nhân thực hiện. Đối với tổ chức vi phạm, mức phạt sẽ gấp đôi mức phạt đối với cá nhân, theo quy định tại Khoản 2 Điều 2 của Nghị định này.
- Đối với biện pháp khắc phục hậu quả, các cá nhân hoặc tổ chức có hành vi vi phạm sẽ bị yêu cầu phải dỡ bỏ bản sao của tác phẩm vi phạm. Biện pháp này áp dụng cho các bản sao tác phẩm phái sinh vi phạm được lưu trữ dưới hình thức điện tử, trên môi trường Internet và các nền tảng kỹ thuật số khác.
Tóm lại, nếu cá nhân hoặc tổ chức thực hiện hành vi làm tác phẩm phái sinh mà không được sự đồng ý của chủ sở hữu quyền tác giả, họ sẽ phải đối mặt với mức phạt tiền từ 5.000.000 đồng đến 10.000.000 đồng (với tổ chức là mức phạt gấp đôi) và đồng thời phải thực hiện biện pháp khắc phục hậu quả bằng cách dỡ bỏ các bản sao vi phạm trên môi trường điện tử, Internet và kỹ thuật số.
4. Các vấn đề liên quan
Tác phẩm phái sinh trong thời đại số:
Với sự phát triển vượt bậc của công nghệ số, việc tạo ra và chia sẻ các tác phẩm phái sinh trở nên dễ dàng hơn bao giờ hết. Điều này đồng nghĩa với việc các vấn đề liên quan đến bản quyền cũng trở nên phức tạp hơn.
- Định nghĩa mở rộng: Khái niệm "tác phẩm phái sinh" đã được mở rộng để bao gồm nhiều hình thức sáng tạo mới, từ video remix, fan art cho đến các sản phẩm AI-generated.
- Tốc độ lan truyền nhanh: Trên mạng xã hội, một tác phẩm phái sinh có thể được chia sẻ hàng triệu lần chỉ trong vài giờ, gây khó khăn trong việc theo dõi và quản lý bản quyền.
- Tính minh bạch thấp: Việc xác định nguồn gốc của một tác phẩm phái sinh trên mạng thường rất khó, đặc biệt là khi nó đã trải qua nhiều lần chỉnh sửa và chia sẻ.
Bản quyền và tác phẩm phái sinh trên mạng xã hội:
- Vi phạm bản quyền tràn lan: Mạng xã hội là một trong những môi trường phổ biến nhất để chia sẻ các tác phẩm phái sinh vi phạm bản quyền.
- Chính sách bản quyền của các nền tảng: Mỗi nền tảng mạng xã hội có những chính sách bản quyền khác nhau, điều này gây ra sự nhầm lẫn cho người dùng và khó khăn cho việc thực thi pháp luật.
- Vai trò của thuật toán: Các thuật toán của mạng xã hội đóng vai trò quan trọng trong việc phân phối nội dung, nhưng đồng thời cũng có thể vô tình quảng bá các tác phẩm vi phạm bản quyền.
Vấn đề bản quyền trong lĩnh vực âm nhạc, điện ảnh:
- Sampling: Việc lấy mẫu (sampling) một đoạn nhạc ngắn từ một bài hát khác để tạo ra một bài hát mới là một hình thức phổ biến của tác phẩm phái sinh, nhưng nó cũng gây ra nhiều tranh cãi về bản quyền.
- Remix: Các bản remix thường sử dụng các yếu tố của một bài hát gốc để tạo ra một phiên bản mới, và việc xác định mức độ sáng tạo của một bản remix để xác định xem nó có vi phạm bản quyền hay không là một vấn đề phức tạp.
- Film adaptation: Việc chuyển thể một tác phẩm văn học thành phim là một hình thức tác phẩm phái sinh phổ biến, nhưng nó cũng đòi hỏi phải có sự cho phép của tác giả gốc và việc thương lượng các điều khoản bản quyền.
Trường hợp đặc biệt: tác phẩm phái sinh của tác phẩm công cộng
- Khái niệm tác phẩm công cộng: Tác phẩm công cộng là tác phẩm không còn bảo hộ bản quyền, bất kỳ ai cũng có quyền sử dụng mà không cần xin phép.
- Giới hạn sử dụng: Mặc dù tác phẩm công cộng có thể được sử dụng để tạo ra các tác phẩm phái sinh, nhưng vẫn có những hạn chế nhất định, chẳng hạn như không được làm sai lệch ý nghĩa gốc của tác phẩm.
- Vấn đề xác định: Việc xác định một tác phẩm có phải là tác phẩm công cộng hay không đòi hỏi phải có kiến thức sâu rộng về luật bản quyền và lịch sử xuất bản.
Bạn đọc có thể tham khảo bài viết sau: Vi phạm quyền tác giả là gì?
Bạn đọc có thắc mắc pháp lý có thể liên hệ qua số tổng đài 19006162 hoặc thông qua địa chỉ email: lienhe@luatminhkhue.vn