Trong những ngày tết của người Việt Nam không thể thiếu sự hiện diện của mâm ngũ quả. Đây là biểu tượng cho ước mong của gia chủ vào một năm mới may mắn. Mỗi vùng miền sẽ có cách bày trí khác nhau nhưng điểm chung đó là từ năm loại quả. Việc lựa chọn thời điểm để bày mâm ngũ quả rất quan trọng. Nó thể hiện lòng thành kính của gia chủ đối với các bậc gia tiên đồng thời là vật trang trí cho bàn thờ ngày tết trở nên đẹp hơn.
1. Mâm ngũ quả là gì?
Mâm ngũ quả là một mâm gồm năm loại quả khác nhau với 5 màu sắc và 5 ý nghĩa khác nhau. Mâm ngũ quả sẽ được bày vào dịp Tết Nguyên Đán ở bàn thờ tổ tiên. Mâm ngũ quả Thể hiện ước muốn của gia chủ gửi gắm qua các loại quả bày biện trên mâm. Trong cuộc sống hiện đại ngày nay, mâm ngũ quả mang ý nghĩa trang trí cho không gian ngày tết nhiều hơn là ý nghĩa tâm linh. Mâm ngũ quả không chỉ được sử dụng trong ngày Tết mà còn được sử dụng trong mâm lễ ngày cưới của người Việt. Vào ngày tổ chức lễ cưới, nhà trai sẽ mang những lễ vật sang nhà gái để xin rước cô dâu về. Mâm ngũ quả trong ngày cưới được chuẩn bị kỹ càng hơn, vì mang nhiều ý nghĩa thiêng liêng, ngầm mang lại hạnh phúc cho đôi duyên mới. Ngũ là biểu tượng chung của sự sống, số lẻ tượng trưng cho sự phát triển sinh sôi, ngũ quả có thể tượng trưng cho sự cầu được mùa của người nông dân. Quả là biểu tượng cho sự sung túc, mang ý nghĩa, là sự sinh sôi trường tồn bất diệt. Màu sắc của các loại quả thường tuân theo ngũ hành.
2. Ý nghĩa của mâm ngũ quả
Trong Phật giáo có câu chuyện Mục Kiền Liên chuẩn bị một đĩa trái cây năm màu để cúng dường cho Chư tăng. Đó là một trong những cách mà Đức Phật đã chỉ dẫn cho Mục Kiền Liên cứu mẹ thoát khỏi quỷ. Theo quan điểm của đức, Phật trái cây năm màu tượng trưng cho Ngũ Thiện căn là năm đức tính có ở con người bao gồm: sáng suốt, ghi nhớ, tâm không loạn, ý chí kiên trì và lòng tin. Bên cạnh đó theo văn hóa của người phương đông mâm ngũ quả với năm loại trái cây khác nhau mang ý nghĩa thể hiện các yếu tố ngũ hành: Kim, Mộc, Thủy, Hỏa, Thổ. Đây là những yếu tố cơ bản tồn tại sự sống và cấu thành nên vũ trụ. Cách bày mâm ngũ quả còn tượng trưng cho ngũ phúc: giàu có, sang trọng, sống lâu, khỏe mạnh, bình yên. Ngũ quả trong ngày Tết cũng thể hiện lòng hiếu thảo với tổ tiên và mong nhiều điều tốt lành sẽ đến với gia đình trong năm mới.
3. Bày mâm ngũ quả khi nào?
Mâm ngũ quả tượng trưng cho Phúc Lộc trời ban cho niềm mong ước của con người về sự sung túc và đầy đủ. Vậy nên mâm ngũ quả thường được bày vào ngày cúng tất niên chiều 30 Tết hoặc 29 Tết.
4. Cách bày mâm ngũ quả ngày Tết miền Bắc
Mâm ngũ quả miền Bắc thường sẽ được chọn các loại quả theo quy luật ngũ hành. Năm loại quả phổ biến được lựa chọn trong mâm ngũ quả đó là: chuối, bưởi, đào, hồng, quýt. Các loại trái cây sẽ được xếp xen kẽ với nhau. Những quả lớn như chuối, bưởi sẽ được đặt ở phía dưới. Bưởi được đặt nên nải chuối và đặt ngay chính giữa mâm ngũ quả. Các loại trái cây còn lại sẽ được xen kẽ bày xung quanh. Trước khi đặt mâm ngũ quả ta phải lau dọn bàn thờ, ngoài ra chúng ta cần trang trí bàn thờ cho trang nghiêm.
5. Cách bày mâm ngũ quả ngày Tết Miền Trung
Với người miền Trung, mâm ngũ quả thường được bài trí đơn giản hơn so với các vùng khác. Các loại quả bày trên mâm ngũ quả của người miền Trung sẽ không cố định. Tùy vào điều kiện kinh tế qua gia đình mà lựa chọn một mâm ngũ quả sao cho đủ năm màu sắc. Một số loại quả tiêu biểu được ưa chuộng như chuối, mãng cầu, sung, dừa, đu đủ để bày thành mâm ngũ quả. Người miền Trung đặt mâm ngũ quả rất đơn giản, chúng ta chỉ cần đặt những quả có trọng lượng và kích thước lớn ở bên dưới với các loại quả còn lại được bài trí xung quanh.
6. Cách bài trí mâm ngũ quả ở Miền Nam
Mâm ngũ quả của người Miền Nam có nét riêng biệt các sa so với hai miền còn lại. Sự riêng biệt đó được thể hiện qua cách trình bày mâm ngũ quả và ý nghĩa của từng loại quả được bày trí. Trong mâm ngũ quả của người miền Nam thường có năm loại quả như: mãng cầu xiêm, dừa, đu đủ, xoài, sung. Cách trình bày mâm ngũ quả của người Miền Nam cũng rất đơn giản. Người ta lựa chọn những quả có kích thước lớn để đặt phía dưới. Những quả còn lại sẽ đặt xung quanh sao cho hài hòa màu sắc. Chúng ta không nên rửa kỹ hoa quả, chỉ nên dùng khăn giấy khô hoặc khăn giấy ướt để lau những vết bẩn bên ngoài quả là được. Nếu chúng ta rửa mà không lau khô hoàn toàn nước sẽ khiến quả bị hư hỏng.
7. Ý nghĩa một số loại quả trong mâm ngũ quả ngày tết
+ Chuối xanh: do hình dạng đặc biệt của loại quả này giống như bàn tay, vì vậy người ta cho rằng nải chuối thể hiện cho sự che chở của đức Phật, tổ tiên cho gia đình một năm mới bình an, hạnh phúc.
+ Bưởi: Quả bưởi có ý nghĩa tràn đầy an khang, thịnh vượng, phúc lộc, viên mãn, đủ đầy.
+ Đào: mang ý nghĩa thăng tiến, phú quý, giàu sang
+ Hồng: với màu sắc tươi sáng, quả hồng có ý nghĩa thành công, thuận buồm xuôi gió.
+ Quýt: Với mùi thơm đặc trưng của mình, quýt có tác dụng tránh những điều xui xẻo.
+ Quả đu đủ: mong muốn sự đủ đầy, thịnh vượng về tiền bạc và tình cảm.
+ Quả sung: thể hiện sự sung túc về sức khỏe và tiền tài
+ Phật thủ: với hình dạng đặc biệt của mình giống như một bàn tay. Người ta quan niệm đây là hình dáng bàn tay phật. Việc chưng của phật thủ trên bàn thờ mang ý nghĩa Phật và tổ tiên che chở, bảo vệ phù hộ cho gia chủ một năm mới bình an phát tài.
Riêng đối với mâm ngũ quả ở miền Nam các loại quả thường có tên ghép lại thành một câu có ý nghĩa: ví dụ cầu sung vừa đủ xài nghĩa là ghép từ tên các quả: mãng cầu, dừa, đu đủ, xoài, sung.
8. Cách bày mâm ngũ quả ngày tết đẹp
Trong mâm ngũ quả của người miền Bắc, nải chuối luôn được đặt ở dưới cùng sau đó là quả bưởi hoặc phật thủ đặt ở giữa là chuối. Tùy vào cách lựa chọn trái cây của từng nhà, người ta xen kẽ các loại quả khác sao cho đẹp mắt, cân đối, hài hòa. Chuối để lên bàn thờ ngày tết thường được chọn là loại chuối tiêu già quả, nhưng vỏ còn xanh. Mỗi nải chuối thường trên 20 quả có độ cong giống nhau. Lưu ý, không nên chọn những quả chuối sắp chín hoặc đã đổ sang vàng. Vì thời gian ngày tết khá dài và sức nóng của hương sẽ là chuối chín nhanh. Một trong những sự khác biệt rõ nét nhất giữa mâm ngũ quả của người miền Bắc và người miền Nam đó là người miền Nam kỵ chuối xanh. Ngày nay rất nhiều gia đình chọn cách bày mâm ngũ quả theo phong thủy với quan niệm đón tài lộc. Một số gia đình kỹ tính chọn các loại quả có số lẻ trong mâm ngũ quả. Việc bày mâm ngũ quả theo phong thủy được thể hiện qua việc chọn năm loại quả với 5 màu sắc tương ứng Kim - Mộc - Thủy - Hỏa - Thổ.
Trên đây là những chia sẻ của đột tinh Khuê về mâm ngũ quả ngày. Tết hy vọng đó là những tài liệu tham khảo hữu ích dành cho bạn. Chúc các bạn có thể trang trí được và mâm ngũ quả thật đẹp mắt.
