1. Cây sâm nam là gì?
Cây Sâm Nam, còn được biết đến dưới nhiều tên gọi khác nhau như cây nam sâm, cây lằng, kotan, ngũ chỉ thông, cây chân chim, nga chưởng sài, áp cước mộc, ngũ gia bì chân chim, và ngũ gia bì bảy lá, thuộc vào họ ngũ gia bì (Araliaceae) và có tên khoa học là Schefflera heptaphylla (L.) Frodin.
Cây sâm nam là một loại cây thuốc quý, có thể cao từ 2 đến 8 mét, với lá kép hình chân vịt. Lá cây thường mọc so le và có 6 - 8 lá chét, hình trứng, đầu nhọn hoặc hơi tù, với chiều dài từ 7 - 17cm và chiều rộng từ 3 - 6cm. Hoa của cây sâm nam nhỏ và màu trắng, thường có 5 cánh hoa và nhị hoa. Quả của cây này có hình cầu với đường kính từ 3 - 4mm và khi chín, chúng sẽ có màu tím sẫm, bên trong có từ 6 - 8 hạt. Mùa hoa của cây sâm nam thường xuất hiện vào tháng 2 - 3, trong khi mùa quả là vào tháng 4 - 5.
Cây sâm nam thường mọc ở độ cao khoảng từ 100 đến 2100 mét so với mực nước biển. Cây này phân bố rộng rãi ở các tỉnh miền nam Trung Quốc như Quảng Đông, Quảng Tây, Phúc Kiến, Hồ Nam, Chiết Giang, cũng như ở Đài Loan, Hồng Kông, Malaysia, Ấn Độ, Nhật Bản và một số vùng khác. Ở Việt Nam, cây sâm nam cũng được tìm thấy rải rác, đặc biệt nhiều ở các tỉnh như Lào Cai, Phú Thọ, Vĩnh Phúc, Nam Định, Ninh Bình, Bắc Giang, Hòa Bình, Bắc Ninh và Hà Nam.
Sâm nam được sử dụng cho mục đích dược liệu, và có thể thu hoạch vỏ thân, vỏ rễ, rễ và lá của cây để làm thuốc. Vỏ thân và vỏ cành của cây sâm nam có thể thu hái quanh năm, nhưng chủ yếu vào mùa xuân và mùa thu. Để chuẩn bị, vỏ cây được bóc ra theo kích thước quy định, sau đó được rửa sạch, lõi bên ngoài bị cạo bỏ, và sau đó phơi nhiều ngày trong bóng râm hoặc ủ cùng lá chuối (đảo đều đặn để nổi mùi hương) trước khi phơi hoặc sấy khô. Lá cây có thể thu hái quanh năm, sau khi rửa sạch, chúng được thái nhỏ và phơi khô.
Dược liệu từ cây sâm nam thường là mảnh vỏ hơi cong, có kích thước rộng từ 3 - 10cm và chiều dài từ 20 - 50cm, độ dày từ 0,3 - 1cm. Vỏ cây nhẹ và giòn, mang mùi thơm nhẹ và hơi đắng. Rễ cây cũng được sử dụng, sau khi rửa sạch, vỏ rễ được bóc hoặc thái mỏng nếu rễ nhỏ, sau đó phơi hoặc sấy khô. Để bảo quản tốt, dược liệu này nên được lưu trữ ở nơi khô ráo để tránh mốc và mọt.
Cây sâm nam thường xuất hiện nhiều ở các khu vực miền núi, nơi có nhiều ánh nắng. Dựa vào vùng miền, loài cây này có thể được gọi với nhiều cái tên khác nhau.
Dưới đây là các đặc điểm của cây sâm nam:
- Thân: Cây sâm nam là loại cây thân gỗ, và chiều cao của cây trưởng thành có thể đạt đến hàng chục mét. Kích thước của thân gỗ thường trung bình, không quá lớn.
- Cành: Cành của cây có xu hướng mọc dài, và trong điều kiện phát triển tốt, chúng có thể đạt đến hàng chục mét. Cành non của cây sâm nam thường có màu xanh và được phủ bởi một lớp lông trắng mềm. Khi cây già đi, cành sẽ chuyển sang màu nâu và trở nên nhẵn.
- Lá: Cây sâm nam có lá dạng kép, lá có cuống ngắn và bề mặt thường được phủ bởi lớp lông trắng. Mỗi chiếc lá có hình dạng mũi giác, thuôn dài, với mặt trên màu xanh sẫm và mặt dưới có lông và màu trắng. Gân lá được phân chia rõ ràng trên bề mặt của lá.
- Hoa: Hoa của cây sâm nam thường có màu trắng ngà và mọc thành các chùm dài khoảng từ 20 đến 25cm. Hoa của loài này có đặc điểm riêng với phần tràng hoa mịn, cánh hoa khá dày và cứng, và một bộ nhụy gồm hai bó. Đài hoa thường có hình tam giác và được phủ bởi lớp lông bên ngoài. Hoa sâm nam thường nở rộ vào khoảng tháng 8 - 9.
- Rễ: Rễ của cây sâm nam thường chia thành nhiều nhánh và thâm nhập sâu xuống trong lòng đất. Sau một thời gian, rễ của cây sẽ phình to và hình thành thành củ.
- Quả: Quả của cây sâm nam thường có hình dẹt và vỏ màu đen. Bên trong quả chứa từ 4 đến 5 hạt nhỏ. Quả của sâm nam khá giống với quả của một số loại đậu thông thường. Thường thì quả sâm nam xuất hiện và chín vào khoảng tháng 10 - 12.
- Đặc điểm sinh thái: Cây sâm nam có tốc độ phát triển nhanh, và nó ưa ánh sáng và độ ẩm. Cây trưởng thành có thể phát triển lên với chiều cao đáng kể, thậm chí đạt đến hàng chục mét. Sau khi trồng trong vòng 1 năm, cây sâm nam đã đủ lớn để thu hoạch.
Hình ảnh minh họa (nguồn sưu tầm)
2. Cây sâm nam có tác dụng gì?
Vỏ thân của cây sâm nam chứa nhiều hợp chất như tanin, saponin và tinh dầu. Trong khi đó, lá của cây chứa tinh dầu và các saponin. Dịch chiết từ vỏ cây có nhiều tác dụng có lợi cho sức khỏe, bao gồm tăng cường năng lượng, kích thích hệ thần kinh, chống cảm lạnh và hạ đường huyết. Củ của cây sâm nam cũng có tác dụng tương tự như nhân sâm, bao gồm bổ gan, giúp ứng phó với căng thẳng, tăng sức mạnh, hạ đường huyết và cải thiện hệ miễn dịch. Một nghiên cứu vào năm 2015 cũng đã chứng minh rằng cây sâm nam có khả năng chống lại ung thư và viêm khớp dạng thấp, nhờ tác dụng của các hợp chất Triterpenoids được chiết xuất từ phân đoạn CHCl3 của cây.
Về mặt vị trí và tính chất, thuốc sâm nam có vị đắng và chát, tính mát, và mang mùi thơm nhẹ. Tác dụng của cây này bao gồm khả năng giải nhiệt, kích thích tiết mồ hôi, kháng viêm, giúp giảm sưng, và làm tan máu đông. Cây sâm nam thường được sử dụng làm vị thuốc bồi bổ cho cơ thể, đặc biệt trong việc điều trị cảm sốt và loại bỏ triệu chứng phong thấp. Nó cũng thường được áp dụng để chữa trị các vấn đề sức khỏe như đau xương và tê bại ở chân tay, lở ngứa, eczema, phù thũng và các vết thương sưng đau.
Về liều dùng và cách sử dụng, vỏ thân có thể được dùng 10 - 20g hoặc vỏ rễ 6 - 12g để chế thành thuốc sắc. Rễ cây có thể được dùng để đun sôi và lấy nước uống, và thường được kết hợp với các loại thuốc khác để tối ưu hóa tác dụng. Lá cây sâm nam cũng có thể được sử dụng bằng cách đun sôi và lấy nước để rửa hoặc tắm. Hơn nữa, vỏ cây sâm nam thường được sử dụng để chế thành rượu ngọt. Lá cây sau khi phơi khô có thể được dùng trong các món canh nhằm giúp giải nhiệt, kích thích tiêu hóa và cải thiện sức khỏe.
3. Những bài thuốc từ cây sâm nam
Với những đặc tính chữa bệnh ấn tượng như vậy, cây sâm đất đã trở thành một phương pháp hữu ích trong việc điều trị nhiều bệnh tại Việt Nam. Dưới đây là một số phương pháp sử dụng cây sâm đất trong các bài thuốc truyền thống mà bạn có thể áp dụng dễ dàng:
- Chữa sốt nóng và khát nước: Cây sâm đất có khả năng thanh nhiệt và giải độc, vì vậy trong mùa hè, bạn có thể sử dụng nước sâm đất để giải khát. Hướng dẫn: Rửa sạch vỏ rễ cây sâm đất 6 gram, đun sắc với 200 ml nước cho đến khi còn lại 50 ml. Uống sắc này mỗi ngày.
- Chữa chói mắt, choáng váng, và mệt mỏi: Sử dụng cách sau đây: Rễ và thân cây sâm đất, mỗi loại 8 gram, đun sắc với 250 ml nước. Uống sắc này mỗi ngày, sau 1 tuần, bạn sẽ cảm thấy tình trạng mệt mỏi, chói mắt giảm đi.
- Chữa tiểu đường: Sử dụng 75 gram cây sâm đất tươi, hoặc nếu có sâm đất khô, sử dụng 25 gram sắc uống mỗi ngày. Tiếp tục uống hàng ngày trong ít nhất 1 tháng để thấy sự cải thiện.
- Chữa cao huyết áp: Cây sâm đất có khả năng chữa cao huyết áp, vì vậy bạn có thể dùng cách đơn giản sau đây: 12 gram hoa sâm đất tươi hoặc khô đun sắc với một lượng nước vừa đủ. Uống mỗi ngày không chỉ giúp cân bằng huyết áp mà còn giảm nguy cơ cao huyết áp đột ngột.
- Chữa vết thương, ghẻ lở và làm liền sẹo: Trong dân gian Việt Nam, người ta thường sử dụng lá cây sâm đất để đun nước lá và uống hoặc nấu nước tắm cho những vết thương ghẻ lở và người bị phong.
Bên cạnh những ứng dụng chữa bệnh nổi bật đã nêu trên, người Việt Nam còn sử dụng cây sâm đất để giảm triệu chứng ho và suyễn, hỗ trợ điều trị chứng yếu sinh lý ở một số nam giới. Tuy nhiên, cần lưu ý rằng sử dụng cây sâm đất ở liều cao có thể gây buồn nôn do tính chất hàn và cay của nó. Như vậy, cây sâm đất không chỉ có những tác dụng thanh nhiệt, lợi tiểu và giúp cơ thể khỏe mạnh, mà còn mang đến nhiều giải pháp chữa bệnh hữu ích.
Bài viết liên quan: Cây khổ sâm có tác dụng gì? Tác dụng của lá và cành cây Khổ sâm
Trên đây là toàn bộ nội dung bài viết của Luật Minh Khuê về cây sâm nam và tác dụng của cây sâm nam. Xin cảm ơn quý bạn đọc đã quan tâm theo dõi!
