Tác giả:: 1. CPI là gì?
Chỉ số giá tiêu cùng (CPI) là một chỉ tiêu quan trọng trong nền kinh tế, được tính bằng tỷ lệ phần trăm, phản ánh xu hướng và mức độ biến động của giá cả các loại hàng hóa và dịch vụ tiêu dùng hàng ngày của người dân qua các thời kỳ. CPI cung cấp một cái nhìn tổng quan về sự thay đổi giá cả, giúp đánh giá mức lạm phát hoặc giảm phát trong nền kinh tế, từ đó ảnh hưởng đến khả năng chi tiêu và sức mua của người tiêu dùng.
Danh mục hàng hóa và dịch vụ đại diện cho CPI bao gồm các mặt hàng và dịch vụ chính yếu, được chọn lọc để đại diện cho nhu cầu tiêu dùng của dân cư trong một giai đoạn cụ thể. Danh mục này thường bao gồm những mặt hàng thiết yếu như thực phẩm, đồ uống, nhà ở, y tế, giáo dục và giải trí, nhằm phản ánh chính xác nhất các chi phí mà người dân phải đối mặt hàng ngày. Để tính toán CPI, giá của các mặt hàng và dịch vụ trong danh mục này được thu thập định kỳ, từ đó cho phép đánh giá sự thay đổi giá cả theo thời gian.
Quyền số trong tính toán CPI là tỷ trọng chi tiêu cho từng nhóm hàng hóa và dịch vụ trong tổng chi tiêu của dân cư. Quyền số này được xác định dựa trên mức chi tiêu thực tế của người dân trong một năm gốc so sánh, và được sử dụng cố định trong một chu kỳ 5 năm. Điều này đảm bảo rằng CPI phản ánh chính xác cơ cấu chi tiêu của người dân và sự thay đổi giá cả trong một khoảng thời gian đủ dài.
Sau mỗi chu kỳ 5 năm, danh mục các mặt hàng đại diện và quyền số sẽ được xem xét và cập nhật để phù hợp với sự thay đổi trong thị trường tiêu dùng và cơ cấu chi tiêu của người dân. Việc cập nhật này giúp CPI duy trì tính chính xác và phù hợp với thực tế, đồng thời phản ánh đúng những thay đổi trong nhu cầu và thói quen tiêu dùng của dân cư trong thời kỳ hiện tại.
2. Cách tính CPI
Để xác định chỉ số giá tiêu dùng (CPI), chúng ta cần thực hiện theo 5 bước cơ bản như sau:
Bước 1: Cố định giỏ hàng
Để bắt đầu, chúng ta cần xác định một giỏ hàng đại diện bao gồm các hàng hóa và dịch vụ tiêu biểu và thiết yếu mà người tiêu dùng thường xuyên chi trả. Việc này được thực hiện thông qua khảo sát và nghiên cứu thị trường, nhằm lựa chọn các mặt hàng phản ánh chính xác nhu cầu tiêu dùng của dân cư. Giỏ hàng này thường bao gồm các sản phẩm và dịch vụ như thực phẩm, đồ uống, nhà ở, y tế, giáo dục, và các mặt hàng thiết yếu khác.
Bước 2: Xác định giá cả
Sau khi đã cố định giỏ hàng, bước tiếp theo là xác định giá cả của từng mặt hàng trong giỏ hàng này. Giá của các hàng hóa và dịch vụ sẽ được thu thập và thống kê trong một khoảng thời gian cố định, thường là hàng tháng hoặc hàng quý, để đảm bảo dữ liệu về giá cả là chính xác và phản ánh đúng thực tế thị trường.
Bước 3: Tính chi phí mua giỏ hàng hóa/dịch vụ
Dựa trên bảng thống kê giá đã thu thập, chúng ta tính toán tổng chi phí để mua giỏ hàng hóa hoặc dịch vụ bằng cách nhân số lượng của từng loại hàng hóa với giá của nó. Sau đó, cộng tất cả các chi phí này lại để có được tổng chi phí mua giỏ hàng trong một khoảng thời gian nhất định.
Bước 4: Tính chỉ số giá tiêu dùng (CPI)
Để tính chỉ số giá tiêu dùng, chúng ta sử dụng công thức CPI, thường là:
Trong đó, "Chi phí giỏ hàng hiện tại" là tổng chi phí mua giỏ hàng trong thời kỳ hiện tại, và "Chi phí giỏ hàng gốc" là tổng chi phí mua giỏ hàng trong năm gốc so sánh. Chỉ số CPI cho từng năm sẽ được tính dựa trên công thức này, giúp theo dõi sự biến động giá cả qua các thời kỳ.
Bước 5: Tính chỉ số lạm phát theo thời kỳ
Cuối cùng, để xác định tỷ lệ lạm phát, chúng ta tính toán mức độ tăng trưởng của CPI qua các thời kỳ. Công thức tính tỷ lệ lạm phát là:
.png)
Điều này cho phép đánh giá mức độ thay đổi giá cả của giỏ hàng qua các năm, từ đó phản ánh tình trạng lạm phát trong nền kinh tế.
Ví dụ minh họa:
3. Số liệu CPI của Việt Nam gần nhất
Tại buổi họp báo công bố số liệu thống kê kinh tế - xã hội quý IV và cả năm 2023, Tổng cục trưởng Tổng cục Thống kê Nguyễn Thị Hương đã thông tin chi tiết về Chỉ số giá tiêu dùng (CPI). Theo báo cáo, CPI bình quân của quý IV năm 2023 đã tăng 3,54% so với cùng kỳ năm 2022. Tính chung cả năm 2023, CPI đã tăng 3,25% so với năm trước, đạt đúng mục tiêu mà Quốc hội đề ra, cụ thể là dưới 4,5%.
Trong tháng 12/2023, CPI ghi nhận mức tăng 0,12% so với tháng trước và tăng 3,58% so với cùng kỳ năm 2022. Theo phân tích từ Tổng cục Thống kê, sự gia tăng này chủ yếu được gây ra bởi một số yếu tố. Đầu tiên, một số địa phương đã thực hiện việc tăng giá dịch vụ y tế theo Thông tư số 22/2023/TT-BYT và điều chỉnh học phí theo Nghị định số 81/2021/NĐ-CP. Bên cạnh đó, giá điện sinh hoạt cũng tăng do Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN) điều chỉnh mức giá bán lẻ điện bình quân. Ngoài ra, giá gạo trong nước tiếp tục tăng theo xu hướng của giá gạo xuất khẩu.
Bà Nguyễn Thị Hương nhấn mạnh, dựa trên kết quả CPI của tháng 12, chỉ số CPI bình quân của quý IV/2023 đã tăng 3,54% so với quý IV/2022. Tính chung cho cả năm 2023, CPI tăng 3,25% so với năm trước, hoàn toàn đạt mục tiêu Quốc hội đề ra, cụ thể là dưới 4,5%.
Về lý do CPI năm 2023 tăng so với năm 2022, bà Hương giải thích rằng có nhiều yếu tố ảnh hưởng. Cụ thể, chỉ số giá nhóm giáo dục tăng 7,44%, dẫn đến CPI chung tăng 0,46 điểm phần trăm. Sự gia tăng này chủ yếu do một số địa phương đã điều chỉnh học phí cho năm học 2023-2024 theo lộ trình của Nghị định số 81/2021/NĐ-CP.
Chỉ số giá nhóm nhà ở và vật liệu xây dựng tăng 6,58%, góp phần làm CPI chung tăng 1,24 điểm phần trăm. Sự gia tăng này chủ yếu do giá xi măng và cát tăng theo giá nguyên liệu đầu vào, cùng với việc giá thuê nhà ở cũng tăng cao.
Trong khi đó, chỉ số giá nhóm lương thực tăng 6,85%, làm CPI chung tăng 0,25 điểm phần trăm. Trong đó, giá gạo tăng 6,77% theo giá xuất khẩu, góp phần làm CPI chung tăng 0,17 điểm phần trăm. Chỉ số giá nhóm thực phẩm tăng 2,33%, làm CPI chung tăng 0,5 điểm phần trăm, chủ yếu do nhu cầu tiêu dùng tăng cao trong các dịp lễ, Tết.
Chỉ số giá nhóm điện sinh hoạt tăng 4,86%, làm CPI chung tăng 0,16 điểm phần trăm, do nhu cầu sử dụng điện tăng và việc điều chỉnh giá bán lẻ điện từ ngày 4/5/2023 và ngày 9/11/2023 bởi EVN.
Chỉ số giá nhóm thuốc và dịch vụ y tế năm 2023 tăng 1,23%, do giá dịch vụ y tế được điều chỉnh theo Thông tư số 22 của Bộ Y tế từ ngày 17/11/2023. Chỉ số giá nhóm hàng hóa và dịch vụ khác tăng 4,65%, làm CPI tăng 0,16 điểm phần trăm, chủ yếu là do dịch vụ bảo hiểm y tế được điều chỉnh theo mức lương cơ sở mới từ tháng 7/2023.
Tuy nhiên, một số yếu tố đã góp phần kiềm chế tốc độ tăng của CPI năm 2023. Cụ thể, chỉ số giá nhóm xăng dầu trong nước giảm 11,02% so với năm 2022 do biến động giá thế giới, làm CPI chung giảm 0,4 điểm phần trăm; giá dầu hỏa giảm 10,02%. Chỉ số giá nhóm gas cũng giảm 6,94% so với năm 2022, làm CPI chung giảm 0,1 điểm phần trăm.
Tổng cục trưởng Nguyễn Thị Hương cho biết, để đối phó với các thách thức và áp lực từ lạm phát gia tăng, Chính phủ đã chỉ đạo các bộ, ngành và địa phương thực hiện đồng bộ các giải pháp nhằm bình ổn giá và hạn chế tác động tiêu cực đến phát triển kinh tế - xã hội, qua đó góp phần kiềm chế lạm phát trong năm 2023.
Bình quân năm 2023, lạm phát cơ bản tăng 4,16% so với năm 2022, cao hơn mức tăng CPI bình quân chung là 3,25%. Nguyên nhân chính là do giá xăng dầu trong nước giảm 11,02% và giá gas giảm 6,94%, các yếu tố này kiềm chế tốc độ tăng của CPI nhưng lại thuộc nhóm hàng hóa được loại trừ trong tính toán lạm phát cơ bản.
Xem thêm: Chỉ số giá tiêu dùng là gì ? Mối liên hệ giữa CPI và lạm phát ?
