Hệ thống các văn bản pháp luật hình sự ghi nhận những giải thích (hoặc) hướng dẫn có tính chất chỉ đạo của Tòa án nhân dân tối cao

Khách hàng: Kính thưa Luật sư, luật sư hãy nêu hệ thống các văn bản pháp luật hình sự ghi nhận những giải thích (hoặc) hướng dẫn có tính chất chỉ đạo của Tòa án nhân dân tối cao (hoặc của liên tịch Tòa án nhân dân tối cao với các cơ quan bảo vệ pháp luật ở trung ương) trong việc áp dụng các quy phạm Phần chung pháp luật hình sự thực định hiện hành?

Cảm ơn!

Trả lời:

Trong 20 năm qua (kể từ năm 2000) hệ thống các văn bản dưới đây đã được Tòa án nhân dân tối cao (hoặc liên tịch) ban hành đều có liên quan (dù là ở các mức độ ít - nhiều khác nhau) đến việc áp dụng các quy phạm thuộc một số chế định lổn của pháp luật hình sự Việt Nam.

Dưới đây chúng tôi sẽ nhóm các văn bản pháp luật có tính chất chung, các văn bản pháp luật hình sự ghi nhận những giải thích (hoặc) hướng dẫn có tính chất chỉ đạo của Tòa án nhân dân tối cao (hoặc của liên tịch Tòa án nhân dân tối cao với các cơ quan bảo vệ pháp luật ở trung ương) trong việc áp dụng các quy phạm Phần chung pháp luật hình sự thực định hiện hành như sau:

1. Quy phạm thuộc chế định về đạo luật hình sự

Đối với các quy phạm thuộc chế định về đạo luật hình sự bao gồm các văn bản sau đây:

- Công văn số 81/2002/TANDTC ngày 10/6/2002 của Tòa án nhân dân tối cao về việc giải đáp các vấn đề nghiệp vụ (liên quan đến sự phân biệt việc áp dụng các tình tiết giảm nhẹ trách nhiệm hình sự trong ba trường hợp cụ thể như: 1) “Tự thú”; 2) “Đầu thú” và; 3) “Thành khẩn khai báo”.

- Nghị quyết số 01/2016/NQ-HĐTP ngày 30/6/2016 của Hội đồng Thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao về việc hưống dẫn áp dụng một số quy định tại khoản 3 Điều 7 Bộ luật Hình sự số 100/2015/QH13, tức Bộ luật Hình sự năm 2015 (Phần liên quan đến hướng dẫn về phạm trù “hợp tác tích cực với cơ quan chức năng trong việc phát hiện, điều tra tội phạm”).

- Công văn số 276/TANDTC-PC ngày 13/9/2016 của Tòa án nhân dân tối cao hướng dẫn áp dụng một số quy định có lợi cho người phạm tội của Bộ luật Hình sự năm 2015.

Về quy định có lợi cho người phạm tội của Bộ luật hình sự năm 2015 bao gồm các quy định về xóa bỏ một tội phạm, một hình phạt, một tình Tiết tăng nặng, quy định một hình phạt nhẹ hơn, một tình Tiết giảm nhẹ mới hoặc mở rộng phạm vi áp dụng án treo, miễn trách nhiệm hình sự, loại trừ trách nhiệm hình sự, miễn hình phạt, giảm hình phạt, tha tù trước thời hạn có Điều kiện, xóa án tích và các quy định khác có lợi cho người phạm tội. Những quy định nêu trên được tập hợp trong Danh Mục ban hành kèm theo Công văn này.

Theo Công văn số 276/TANDTC-PC ngày 13/9/2016 của Tòa án nhân dân tối cao, Tòa án nhân dân tối cao yêu cầu các đồng chí Chánh án Tòa án nhân dân và Tòa án quân sự các cấp, Thủ trưởng các đơn vị thuộc Tòa án nhân dân tối cao ngay khi nhận được Công văn này phải tổ chức quán triệt, thực hiện nghiêm, thống nhất nhằm bảo đảm áp dụng đúng các quy định có lợi cho người phạm tội của Bộ luật hình sự năm 2015 và các quy định của Bộ luật tố tụng hình sự năm 2015 để thi hành các quy định có lợi cho người phạm tội của Bộ luật hình sự năm 2015. Ngoài các quy định trong Danh Mục, khi giải quyết các vụ án, vụ việc về hình sự, nếu nhận thấy quy định khác của Bộ luật hình sự năm 2015 có lợi cho người phạm tội thì Tòa án các cấp xem xét áp dụng quy định đó, bảo đảm đúng pháp luật. Trong quá trình thực hiện nếu có vướng mắc hoặc phát hiện quy định có lợi khác ngoài Danh Mục thì tập hợp, báo cáo Tòa án nhân dân tối cao (thông qua Vụ Pháp chế và Quản lý khoa học) để chỉ đạo hướng dẫn kịp thời.

2. Quy phạm thuộc chế định về tội phạm

Đối với các quy phạm thuộc chế định về tội phạm gồm văn bản sau đây: Nghị quyết số 01/2000/ NQ-HĐTP ngày 04/8/2000 của Hội đồng Thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao hướng dẫn áp dụng một số quy định trong Phần chung của Bộ luật Hình sự của năm 1999 liên quan đến việc đưa ra các giải thích, hướng dẫn thống nhất có tính chất chỉ đối vói việc áp dụng các quy định trong Bộ luật Hình sự (năm 1999) về Chuẩn bị phạm tội (Điều 17) và Phạm tội chưa đạt (Điều 18). Vì về cơ bản đối với 02 quy định này trong Bộ luật Hình sự năm 2015 (Điều 14 và Điều 15) không có gì thay đổi lớn và Tòa án nhân dân tôì cao cũng chưa có hướng dẫn gì mới nên hiệu lực của các giải thích, hướng dẫn này đôi với 02 điều tương ứng trong Bộ luật Hình sự (năm 1999) vẫn còn giá trị pháp lý.

3. Quy phạm thuộc chế định về các biện pháp cưỡng chế hình sự

Đối với các quy phạm thuộc chế định về các biện pháp cưỡng chế hình sự gồm có các văn bản sau đây:

- Nghi quyết số 01/2000/NQ-HĐTP ngày 04/8/2000. Đối với Nghị quyết này của Hội đồng Thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao hướng dẫn áp dụng một số quy định trong Phần chung Bộ luật Hình sự (năm 1999) về Phần liên quan đến việc trừ thời gian tạm giữ, tạm giam vào thời hạn chấp hành hình phạt tù.

- Công văn số 81/2002/TANDTC ngày 10/6/2002. Đối với Công văn số 81/2002/TANDTC ngày 10/6/2002 của Tòa án nhân dân tối cao quy định về Phần hướng dẫn về việc áp dụng hình phạt trục xuất hoặc hình phạt tiền “người nước ngoài phạm tội nhưng có nhiều tình tiết giảm nhẹ; Phần hưóng dẫn về buộc bồi thường thiệt hại do sức khỏe bị xâm phạm.

c. Công văn số 162/2002/KHXX ngày 04/11/2002 của Tòa án nhân dân tối cao hướng dẫn về việc áp dụng hình phạt tiền.

4. Quy phạm thuộc chế định về quyết định hình phạt

Đối với các quy phạm thuộc chế định về quyết định hình phạt bao gồm các văn bản sau đây:

- Nghị quyết số 02/HĐTP/NQ ngày 16/11/1988 . Trong Nghị quyết số 02/HĐTP/NQ ngày 16/11/1988 của Hội đồng Thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao hưống dẫn bổ sung Nghị quyết số 02/HĐTP ngày 05/01/1986 của Hội đồng Thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao (Phần hướng dẫn về tình tiết phạm tội có tổ chức).

- Nghị quyết số 01/2000/NQ-HĐTP ngày 04/8/2000 của Hội đồng Thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao (Các phần hưống dẫn về các tình tiết tăng, giảm nhẹ, tăng nặng trách nhiệm hình sự tại các điều 46-47 Bộ luật Hình sự (năm 1999) như: “Người phạm tội đã lập công chuộc tội”; “Ngưòi phạm tội là người có thành tích xuất sắc trong sản xuất, chiến đấu, học tập hoặc công tác”; “Khi quyết định hình phạt, Tòa án có thể coi tình tiết khác là giảm nhẹ nhưng phải ghi rõ lý do giảm nhẹ trong bản án”; “Tái phạm”; “Tái phạm nguy hiểm”;... “Quyết định hình phạt nhẹ hơn quy định của Bộ luật Hình sự (Điều 47 Bộ luật Hình sự (năm 1999)); “Tổng hợp hình phạt (các điều 51, 60 Bộ luật Hình sự (năm 1999))”;...).

- Công văn số 148/2002/TANDTC ngày 30/9/2002 của Tòa án nhân dân tối cao hướng dẫn áp dụng Điều 46, 47 Bộ luật Hình sự năm 1999.

- Nghị quyết số 01/2006/NQ-HĐTP ngày 12/5/2006. Nghị quyết này là của Hội đồng Thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao hướng dẫn áp dụng một số quy định của Bộ luật Hình sự (tức Bộ luật Hình sự (năm 1999)) đã đưa ra các giải thích và hướng dẫn liên quan đến một loạt các tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự như: 1) “Phạm tội có tính chất chuyên nghiệp”; 2) “Phạm tội đối vối trẻ em, phụ nữ, người già”; 3) “Đã bị kết án về tội này, chưa được xóa án tích mà còn vi phạm”;...

5. Quy phạm thuộc chế định về các biện pháp tha miễn

Đối với các quy phạm thuộc chế định về các biện pháp tha miễn gồm các văn bản sau đây:

- Nghị quyết này là của Hội đồng Thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao hưống dẫn áp dụng một số quy định của Bộ luật Hình sự về thời hiệu thi hành bản án, miễn chấp hành hình phạt và giảm thời hạn chấp hành hình phạt.

- Thông tư liên tịch số 02/2013/TTLT-BCA-BQP- TANDTC-VKSNDTC ngày 15/5/2013 của Bộ Công an - Bộ Quốc phòng - Tòa án nhân dân tối cao - Viện kiểm sát nhân dân tối cao hướng dẫn thi hành các quy định về giảm thời hạn chấp hành án phạt tù đốỉ với phạm nhân.

- Giải đáp số 01/2017/GĐ-TANDTC ngày 07/4/2017 của Tòa án nhân dân tối cao giải đáp một số vấn đề nghiệp vụ” (liên quan đến việc xem xét, quyết định miễn chấp hành hình phạt, xóa án tích,..).

- Nghị quyết số 01/2018/NQ-HĐTP ngày 24/4/2018 của Hội đồng Thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao hướng dẫn áp dụng Điều 66 và Điều 106 của Bộ luật Hình sự về tha tù trước thời hạn có điều kiện (tức Bộ luật Hình sự năm 2015).

- Nghị quyết số 02/2018/NQ-HĐTP ngày 15/5/2018. Đối với Nghị quyết số 02/2018/NQ-HĐTP ngày 15/5/2018 của Hội đồng Thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao hướng dẫn áp dụng Điều 65 của Bộ luật Hình sự về án treo (tức Bộ luật Hình sự năm 2015).

- Thông tư liên tịch số 12/2015/TTLT-BTP-BTC- TANDTC-VKSNDTC ngày 15/9/2015. Đây là thông tư của Bộ Tư pháp - Bộ Tài chính - Tòa án nhân dân tối cao - Viện kiểm sát nhân dân tối cao hướng dẫn việc miễn, giảm nghĩa vụ thi hành án đối vối khoản thu, nộp ngân sách nhà nước.

6. Quy phạm thuộc chế định trách nhiệm hình sự với người chưa thành niên phạm tội

Đối với các quy phạm thuộc chế định về trách nhiệm hình sự đối với người chưa thành niên phạm tội này gồm các văn bản sau đây:

- Nghị quyết số 01/2006/NQ-HĐTP ngày 12/5/2006 của Hội đồng Thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao hướng dẫn áp dụng một số quy định của Bộ luật Hình sự (tức Bộ luật Hình sự (năm 1999) Phần giải thích và hưóng dẫn liên quan đến điểm 11) quyết định hình phạt tù đối với người chưa thành niên từ đủ 14 tuổi đến dưới 18 tuổi phạm tội.

- Nghị quyết số 01/2016/NQ-HĐTP ngày 30/6/2016 của Hội đồng Thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao hưóng dẫn áp dụng một số quy định tại khoản 3 Điều 7 Bộ luật Hình sự số 100/2015/ QH13 (tức Bộ luật Hình sự năm 2015) Phần liên quan đến Điều 29.

- Nghị quyết số 01/2018/NQ-HĐTP ngày 24/4/2018 của Hội đồng Thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao hưống dẫn áp dụng Điều 66 và Điều 106 của Bộ luật Hình sự về tha tù trước thời hạn có điều kiện (tức Bộ luật Hình sự năm 2015).

- Nghị quyết số 02/2018/NQ-HĐTP ngày 15/5/2018 của Hội đồng Thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao hướng dẫn áp dụng Điều 65 của Bộ luật Hình sự về án treo (tức Bộ luật Hình sự năm 2015).

Trân trọng!