Kinh nghiệm áp dụng biện pháp tự vệ thương mại của Liên minh châu Âu (EU)

Khách hàng: Kính thưa Luật sư, biện pháp tự vệ thương mại là gì? Hiện nay kinh nghiệm áp dụng biện pháp tự vệ thương mại của Liên minh châu Âu như thế nào?

Cảm ơn!

Trả lời:

1. Thương mại quốc tế

Thứ nhất, khái niệm thương mại quốc tế theo Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO)

“Thương mại quốc tế" là một thuật ngữ được sử dụng phổ biến trong lĩnh vực kinh tế của các quốc gia trên thế giới.

Thương mại quốc tế đó là sự trao đổi hàng hoá, dịch vụ và các yếu tố sản xuất qua biên giới giữa các quốc gia, hoặc/và là sự trao đổi hàng hoá, dịch vụ và các yếu tố sản xuất giữa các tổ chức cá nhân trong nước với đối tác nước ngoài.

Theo tổ chức Thương mại Thế giới (WTO) xem xét thương mại quốc tế trên 4 lĩnh vực chủ yếu, đó là: Thương mại hàng hoá; Thương mại dịch vụ; Thương mại liên quan đến đầu tư; và thương mại liên quan đến quyền sở hữu trí tuệ.

Tuy nhiên, trong những năm gần đây, phạm vi nghiên cứu và thực tiễn các chính sách quản lý đối với thương mại quốc tế đã được mở rộng ra nhiều lĩnh vực và chủ thể hơn, như liên quan đến mối quan hệ giữa con người với con người như lao động việc làm, quyền con người..., và mối quan hệ giữa con người với thế giới tự nhiên như môi trường, ...

Thứ hai, khái niệm thương mại quốc tế xét trên phương diện là một quá trình kinh tế và ngành kinh tế

Khi xét trên phương diện là một quá trình kinh tế, thương mại quốc tế là một quá trình có phạm vi và qui mô quốc tế, bắt đầu từ khâu nghiên cứu xác định thị trường cho đến sản xuất, lưu thông đến người tiêu dùng cuối cùng và theo một chu trình lặp đi lặp lại với qui mô, tốc độ lớn hơn.

- Trên phương diện là một ngành kinh tế, thương mại quốc tế là một lĩnh vực phân phối được chuyên môn hoá, có tổ chức, có phân công và hợp tác giữa các đối tác của hai hay nhiều quốc gia với nhau với khách thể tác động là hàng hoá, dịch vụ...

Hoạt động thương mại theo nghĩa rộng được hiểu đó là mọi hoạt động nhằm mục đích sinh lợi, đồng nghĩa với hoạt động kinh doanh.

Mà hoạt động “kinh doanh" đây là việc thực hiện liên tục một, một số hoặc tất cả các công đoạn của quá trình đầu tư, từ sản xuất đến tiêu thụ sản phẩm hoặc cung ứng dịch vụ trên thị trường nhằm mục đích sinh lợi“ (Theo Luật Doanh nghiệp năm 2020). Hoạt động kinh doanh thực hiện trong nhiều lĩnh vực sản xuất, lưu thông hàng hóa và dịch vụ.

Như vậy, hoạt động thương mại bao gồm không chỉ các hoạt động mua bán hàng hóa, cung ứng dịch vụ mà còn là các hoạt động đầu tư cho sản xuất dưới các hình thức đầu tư trực tiếp và đầu tư gián tiếp, được điều chỉnh bằng Luật Đầu tư, Luật Doanh nghiệp, Luật Kinh doanh bất động sản , Luật Chứng khoán và các Luật chuyên ngành khác.

Hoạt động thương mại theo nghĩa theo nghĩa hẹp được quy định tại Luật thương mại năm 2005 , theo đó “Hoạt động thương mại là hoạt động nhằm mục đích sinh lợi, bao gồm mua bán hàng hoá, cung ứng dịch vụ, đầu tư, xúc tiến thương mại và các hoạt động nhằm mục đích sinh lợi khác“ .

Như vậy, hoạt động thương mại được định nghĩa theo Luật thương mại chỉ tập trung vào các hoạt động kinh doanh trong 2 khâu lưu thông và dịch vụ, không bao hàm khâu đầu tư cho sản xuất.

2. Biện pháp tự vệ thương mại

Theo tài liệu giải thích về Điều XIX Hiệp định GATT 1994, ở mục 797 khi nhắc đến phán quyết của Uỷ ban phúc thẩm trong vụ kiện Argentina - Footwear nêu rõ biện pháp tự vệ theo qui định tại Điều XIX có đặc trưng là tính khẩn cấp, được áp dụng chỉ duy nhất trong trường hợp mà do kết quả của việc thực hiện nghĩa vụ theo Hiệp định GATT 1994, một thành viên nhận thấy quốc gia mình rơi vào những hoàn cảnh mà “không lường trước được” hoặc “ngoài dự đoán” khi đặt ra/đàm phán và ký kết cam kết liên quan.

Theo Yong Shik Lee, Safeguard Measures in world trade, The Legal Analysis, Third Edition (2014) (Các biện pháp tự vệ trong thương mại thế giới: Phân tích pháp lý. Tái bản lần 3 (2014)) xác định, thuật ngữ “biện pháp tự vệ” được sử dụng để đề cập đến hạn chế nhập khẩu, được áp dụng như là một biện pháp tạm thời khi có sự gia tăng nhập khẩu gây ra hoặc đe doạ gây ra thiệt hại đối với ngành sản xuất nội địa của sản phẩm tương tự hoặc cạnh tranh trực tiếp.

Đối với Yong Shik Lee, tự vệ còn có thể hiểu rộng hơn, gồm những trường hợp các bên “dị ngược lại” với những cam kết của mình và hạn chế nhập khẩu, không tính đến việc có hay không hành vi thương mại không lành mạnh: Điều XIX, XII, XVIII Hiệp định GATT 1994, Hiệp định Tự vệ (Hiệp định SG), Hiệp định nông nghiệp (AOA), Điều XII Hiệp định GATS.

Nghị định thư gia nhập WTO của Trung Quốc, cho phép tự vệ cụ thể và đặc biệt là đến các sản phẩm trong thời gian chuyển đổi, chỉ áp dụng đối với hàng hoá xuất khẩu từ nước này. Biện pháp tự vệ nói chung (Điều XIX của GATT) được áp dụng cho mọi loại hàng hoá, trong khi những biện pháp tự vệ khác chỉ áp dụng giới hạn cho một số hàng hoá (sản phẩm nông nghiệp, dệt may), hoặc có thể không hướng đến việc bảo vệ hay ngăn ngừa thiệt hại cho ngành sản xuất trong nước (đối với trường hợp sử dụng biện pháp hạn chế nhập khẩu để bảo vệ cán cân thanh toán).

Mặc dù có nhiều khái niệm và cách hiểu khác nhau, nhưng để có thể hiểu và sử dụng khái niệm này trong thực tế, và phù hợp với quan niệm cũng như thực tiễn áp dụng các biện pháp tự vệ trong thương mại quốc tế, trong phạm vi của cuốn sách này, biện pháp tự vệ được sử dụng sẽ là: “Biện pháp tự vệ là một trong ba bộ phận cẩu thành của biện pháp phòng vệ thương mại. Biện pháp tự vệ là công cụ bảo vệ, hỗ trợ ngành sản xuất hàng hoả tương tự, hoặc cạnh tranh trực tiếp của nước nhập khẩu trong trường hợp khẩn cẩp nhằm hạn chế những thiệt hại nghiêm trọng do tình trạng gia tăng của hàng hoá nhập khẩu gây ra hoặc đe doạ gây ra”.

3. Liên Minh Châu Âu (EU)

Liên minh châu Âu là tổ chức kinh tế – chính trị lớn ở châu Âu. Đây là hình thức liên minh cao nhất trong các hình thức tổ chức kinh tế khu vực trên thế giới hiện nay. Liên minh được thành lập với tên gọi hiện nay theo Hiệp ước về Liên minh châu Âu năm 1992, thường gọi là Hiệp ước Maastricht. Tuy nhiên, về nhiều phương diện Liên minh châu Âu đã có từ trước, kể từ thập niên 1950, thông qua một loạt các tổ chức tiền thân. Liên minh châu Âu (EU) có trụ sở đặt tại thủ đô Brussels của Bỉ.

Thành viên của EU Ban đầu, Liên minh châu Âu bao gồm 6 quốc gia thành viên là : Bỉ, Đức, Italy, Luxembourg, Pháp và Hà Lan. Các nước Đan Mạch, Ireland và Anh gia nhập vào năm 1973. Hy Lạp gia nhập năm 1981. Tây Ban Nha, Bồ Đào Nha gia nhập năm 1986. Ao, Phần Lan và Thụy Điển gia nhập năm 1995. Như vậy, tới ngày 1 tháng 1 năm 1995, EU có 15 nước thành viên gồm Pháp, Đức, Italy, Bỉ, Hà Lan, Luxembourg, Anh, Ireland, Đan Mạch, Hy Lạp, Tây Ban Nha, Bồ Đào Nha, Ao, Thụy Điển và Phần Lan.

Đến ngày 1 tháng 5 năm 2004, EU đã chính thức kết nạp thêm 10 thành viên mới là Cyprus, Czech, Estonia, Hungary, Latvia, Lithuania, Malta, Ba Lan, Slovakia, Slovenia.

Ngày 1/1/2007, Romania và Bulgaria, gia nhập EU và ngày 1/7/2013 là Croatia, nâng tổng số thành viên của Liên Minh châu Au lên 28 Quốc Gia thành viên.

Hiện nay, Liên Minh châu Au có diện tích là 4.422.773 km2 với dân số là 492,9 triệu người; GDP/ đầu người là 28.100 USD/ năm. Các thành viên của Liên minh châu Âu kết hợp lại tương ứng với nền kinh tế lớn nhất thế giới về GDP, đứng thứ bảy trên thế giới về diện tích và đứng thứ ba trên thế giới về dân số. Liên minh châu Âu được miêu tả là “một gia đình của các quốc gia châu Âu dân chủ”, mặc dù phạm vi châu Âu đang là vấn đề tranh luận, đặc biệt liên quan đến việc gia nhập có thể xảy ra của Thổ Nhĩ kỳ.

Liên quan đến việc áp dụng biện pháp tự vệ thương mại thì EU nói riêng cũng có kinh nghiệm trong trường hợp này, cụ thể hơn chungs ta cùng đi tìm hiểu dưới đây.

4. Kinh nghiệm áp dụng biện pháp tự vệ thương mại của Liên minh châu Âu

Liên minh châu Âu (EU) thực thi các biện pháp tự vệ thương mại dựa trên các quy định của WTO có trong Hiệp định về Tự vệ thương mại và đồng thời xây dựng một số quy định tương đương bao gồm:

- Quy định 260/2009 về tự vệ thương mại và giám sát được áp dụng đối với hàng nhập khẩu từ các thành viên WTO;

- Quy định 625/2009 về tự vệ thương mại và giám sát được áp dụng đối với hàng nhập khẩu từ các nước ngoài WTO;

- Ngoài ra, còn có các quy định về tự vệ thương mại cụ thể đối với mặt hàng dệt may nhập khẩu vào thị trường EU.

Trong quá trình điều tra một vụ việc cụ thể về tự vệ thương mại. Liên minh châu Âu (EU) đã chấp nhận một số tiêu chí trong việc giải trình các diễn biến không lường trước được như:

- Sự gia tăng áp dụng rộng rãi các công cụ tự vệ thương mại của Hoa Kỳ, một số trong đó được cho là không tương thích với quy định của WTO;

- Gia tăng mạnh năng lực sản xuất và áp lực xuất khẩu hàng hoá của Trung Quốc;

- Khả năng các nước áp dụng biện pháp trả đũa trong tranh chấp thương mại;

- Tác động từ thị hiếu tiêu dùng trong nước;

- Tác động của chính sách tỷ giá của các nước đến lượng hàng nhập khẩu.

5. Sản phẩm thép nhập khẩu của EU

Kinh nghiệm áp dụng biện pháp tự vệ thương mại của Liên minh châu Âu (EU) được thể hiện rõ qua vụ việc điển hình dưới đây liên quan đến sản phẩm thép nhập khẩu vào thị trường này.

Ngày 02/02/2019, ủy ban châu Âu đã công bố quyết định ấp dụng các biện pháp tự vệ chính thức các sản phẩm thép nhập khẩu thay thế các biện pháp tạm thời được áp dụng kể từ tháng 7/2018. Uỷ ban châu Âu đã thực hiện một cuộc điều tra vào tháng 3/2018 để ứng phó với những ảnh hưởng của lượng thép nhập khẩu ồ ạt vào Liên minh châu Âu (EU) sau quyết định của Hoa Kỳ về việc áp thuế tự vệ đối với các sản phẩm thép nhập khẩu.

Điều này đe doạ nghiêm trọng các nhà sản xuất thép của Liên minh châu Âu (EU) hiện đang gặp nhiều khó khăn, do tình trạng dư thừa kéo dài trên thị trường thép toàn cầu cũng như nhiều hoạt động thương mại không công bằng của một số đối tác thương mại trong thời gian gần đây. Biện pháp tự vệ thương mại áp dụng cho 26 loại sản phẩm thép là hạn ngạch tính thuế với mức áp thuế tăng thêm là 25% giống như biện pháp tự vệ tạm thời trước đó, cùng với một số sửa đổi quan trọng đã giúp giảm gián đoạn thương mại, cũng như tuân thủ các cam kết thương mại đã có.

Ví dụ, các quốc gia cung cấp chính sẽ được hưởng lợi từ hạn ngạch riêng dựa trên số liệu quá trình và lượng hàng nhập khẩu từ các quốc gia đó. Các biện pháp tự vệ thương mại này có hiệu lực trong vòng 03 năm, có điều chỉnh và được cho là phù hợp với các cam kết WTO của Liên minh châu Âu (EU) để tạo bình ổn khối lượng nhập khẩu, đảm bảo cạnh tranh hiệu quả trên thị trường thép châu Âu. Uỷ ban cũng đã quyết định dừng cơ chế giám sát trước đó đối với các sản phẩm thép nhập khẩu tương tự.

Trân trọng!

Luật Minh Khuê (tổng hợp & phân tích)