Lý luận chính trị là gì? Nghiên cứu, giáo dục lý luận chính trị là gì?

1. Lý luận chính trị là gì?

Lý luận chính trị là hệ thống tri thức về lĩnh vực chính trị, nó là bộ phận quan trọng trong kho tàng lý luận của nhân loại giới hạn trong lĩnh vực chính trị, là kết quả của hoạt động nghiên cứu khoa học và thực tiễn chính trị của nhiều người, qua nhiều thế hệ.

Lý luận chính trị khẳng định vai trò và tầm quan trọng to lớn của nó đối với nhận thức và hành động của từng cá nhân nói riêng và sự phát triển của toàn xã hội nói chung, bởi lý luận chính trị bao gồm những tri thức tổng hợp, liên ngành mang tính đảng, tính giai cấp rõ rệt, đồng thời có tính khái quát hóa, trừu tượng hóa và tính dự báo khoa học cao. Đồng thời nó cho thấy sự khó khăn, phức tạp của quá trình sáng tạo, nhận thức và vận dụng lý luận chính trị.

2. Nghiên cứu, giáo dục lý luận chính trị là gì?

Nghiên cứu, giáo dục lý luận chính trị là những bộ phận của công tác tư tưởng, có vai trò rất quan trọng góp phần vào việc hình thành, phát triển và hoàn thiện đường lối chính trị và đảm bảo vai trò lãnh đạo của Đảng đối với toàn xã hội. Đồng thời, thông qua công tác giáo dục lý luận chính trị, đường lối chủ trương của Đảng và pháp luật của Nhà nước thấm sâu vào quần chúng nhân dân, góp phần nâng cao nhận thức chính trị, giác ngộ cách mạng cho cán bộ, đảng viên và nhân dân, thúc đẩy họ hăng hái hành động thực hiện thắng lợi nhiệm vụ của cách mạng do Đảng đề ra. Vì vậy, trong hơn 70 năm qua, Đảng ta luôn luôn coi trọng công tác nghiên cứu, giáo dục lý luận chính trị và xác định đây là một trọng tâm công tác của Đảng.

3. Nội dung nghiên cứu, giáo dục lý luận chính trị

Nghiên cứu lý luận bao gồm: nghiên cứu lý thuyết, khảo sát và tổng kết thực tiễn, các khâu đó hợp thành cơ sở nghiên cứu lý luận, được các ngành, kể cả khoa học tự nhiên và khoa học xã hội, cũng như các lĩnh vực của đời sống xã hội như: nghiên cứu lý luận chính trị, nghiên cứu lý luận phê bình văn học – nghệ thuật, nghiên cứu lý luận phê bình âm nhạc, điện ảnh...

Nghiên cứu lý luận chính trị là cơ sở của công tác tư tưởng, tạo ra nội dung cho công tác tư tưởng. Nghiên cứu lý luận chính trị có nhiều cấp độ và mức độ khác nhau, tùy theo vị trí, khả năng của chủ thể nghiên cứu. Nghiên cứu lý luận chính trị bao gồm việc nghiên cứu những quy luật vận động của xã hội, chủ yếu là quy luật của cuộc đấu tranh giai cấp cùng với chiến lược và sách lược được sử dụng trong cuộc đấu tranh giai cấp để giành và giữ chính quyền... Kết quả nghiên cứu góp phần xây dựng và hình thành nên học thuyết cách mạng để giải phóng giai cấp, giải phóng xã hội, giải phóng con người. Chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, hệ tư tưởng của giai cấp công nhân, sản phẩm của quá trình nghiên cứu khoa học, tổng kết thực tiễn, kết hợp giữa tính khoa học sâu sắc và tinh thần cách mạng triệt để của các nhà tư tưởng, lãnh tụ vĩ đại của giai cấp công nhân và nhân dân lao động toàn thế giới. Chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh là nền tảng tư tưởng, kim chỉ nam cho hành động cách mạng của Đảng và của cách mạng Việt Nam. Đây cũng chính là cơ sở của công tác tư tưởng của Đảng ta.

Kết quả của công tác nghiên cứu lý luận chính trị là cơ sở cho các quyết định về đường lối, chiến lược, sách lược của Đảng và Nhà nước, tạo nên những chuẩn mực giá trị của toàn xã hội và là cơ sở cho việc phấn đấu, rèn luyện phẩm chất đạo đức, lối sống của cán bộ, đảng viên và nhân dân.

Đối với cấp huyện, công tác nghiên cứu lý luận chính trị tập trung vào việc nghiên cứu những nguyên lý lý luận của chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, để nhận thức và nắm vững bản chất cách mạng và khoa học trong học thuyết. Trên cơ sở đó, để nâng cao nhận thức, nắm vững đường lối quan điểm của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước, vận dụng một cách sáng tạo vào thực tiễn, phù hợp với đặc điểm hoàn cảnh và điều kiện cụ thể của từng nơi. Nghiên cứu lý luận chính trị bao gồm khảo sát và tổng kết thực tiễn, để làm sáng tỏ và giải đáp đúng những vấn đề do thực tiễn cuộc sống đặt ra, dự báo được xu thế vận động phát triển của thực tiễn. Đồng thời, trong quá trình thực hiện đường lối, chủ trương của Đảng và chính sách, pháp luật của Nhà nước, bằng lao động sáng tạo của quần chúng dưới sự lãnh đạo của các tổ chức đảng cơ sở, sẽ phát hiện ra những vấn đề chưa hợp lý, chưa đầy đủ, thậm trí cả sai lầm, thiếu sót, từ đó bổ sung phát triển và hoàn thiện đường lối, chính sách và pháp luật. Kết quả của công tác nghiên cứu lý luận chính trị ở cấp huyện góp phần quan trọng vào quá trình lãnh đạo, chỉ đạo và tổ chức thực hiện các nhiệm vụ kinh tế - xã hội, xây dựng Đảng, chính quyền và hệ thống chính trị ở địa phương.

4. Công tác giáo dục lý luận chính trị là gì?

Xét về bản chất, công tác giáo dục lý luận chính trị là quá trình tác động có mục đích, có hệ thống, nhằm giác ngộ, nâng cao nhận thức chính trị cho quần chúng, hướng họ tham gia vào cuộc đấu tranh cách mạng do Đảng lãnh đạo. Công tác giáo dục lý luận chính trị do Đảng ta tiến hành là quá trình tổ chức, giáo dục, truyền bá chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, đường lối quan điểm của Đảng, pháp luật của Nhà nước trong Đảng và trong nhân dân, nhằm từng bước xây dựng thế giới quan, phương pháp luận khoa học, nhân sinh quan cộng sản, tạo nên bản lĩnh chính trị vững vàng, niềm tin vững chắc vào mục tiêu lý tưởng XHCN, nâng cao năng lực hoạt động thực tiễn, đạo đức và lối sống lành mạnh, tinh thần tự giác và tính tích cực trong quá trình cải tạo xã hội cũ, xây dựng xã hội mới xã hội chủ nghĩa.

Về mục đích, yêu cầu của công tác giáo dục lý luận chính trị và việc học tập lý luận chính trị của cán bộ, đảng viên và nhân dân, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã chỉ rõ:

“a. Học để mà sửa chữa: Hăng hái theo cách mạng, điều đó rất hay nhưng tư tưởng chưa thật đúng là tư tưởng cách mạng. Vì thế, cần phải học tập để sửa chữa cho đúng. Tư tưởng đúng thì hành động mới khỏi sai lạc và mới làm tròn nhiệm vụ cách mạng được.

b. Học để tu dưỡng đạo đức cách mạng: Có đạo đức cách mạng thì mới hy sinh tận tụy với cách mạng, mới lãnh đạo được quần chúng đưa cách mạng tới thắng lợi hoàn toàn.

c. Học để tin tưởng: Tin tưởng vào đoàn thể.

Tin tưởng vào nhân dân.

Tin tưởng vào tương lai của dân tộc.

Tin tưởng vào tương lai của cách mạng.

Có tin tưởng thì lúc ra thực hành mới vững chắc, hăng hái, lúc gặp khó khăn mới kiên quyết, mới hy sinh.

d. Học để hành: Học với hành phải đi đôi. Học mà không hành thì học vô ích. Hành mà không học thì hành không trôi chảy”[1].

5. Vị trí, vai trò của công tác nghiên cứu và giáo dục lý luận chính trị:

- Công tác nghiên cứu và giáo dục lý luận chính trị có vai trò và ý nghĩa quyết định đối với sự nghiệp cách mạng của giai cấp công nhân và nhân dân lao động.

Vị trí, vai trò và tầm quan trọng của công tác nghiên cứu và giáo dục lý luận chính trị trước hết bắt nguồn từ vai trò to lớn của chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh đối với sự nghiệp cách mạng của giai cấp công nhân và nhân dân lao động; để giải phóng mình và giải phóng toàn xã hội. C.Mác đã viết: “Vũ khí của sự phê phán cố nhiên không thể thay thế được sự phê phán của vũ khí, lực lượng vật chất chỉ có thể bị đánh đổ bằng lực lượng vật chất; nhưng lý luận cũng sẽ trở thành lực lượng vật chất, một khi nó thâm nhập vào quần chúng”[2]. V.I.Lênin thường nhấn mạnh: “Không có lý luận cách mạng thì cũng không thể có phong trào cách mạng” và “chỉ đảng nào được lý luận tiên phong hướng dẫn thì mới có khả năng làm tròn vai trò chiến sĩ tiên phong”[3].

Chủ tịch Hồ Chí Minh chỉ rõ: “Lý luận cốt để áp dụng vào công việc thực tế. Lý luận mà không liên hệ với thực tiễn là lý luận suông”[4]. Người còn chỉ rõ: “Đảng muốn vững thì phải có chủ nghĩa làm cốt, trong Đảng ai cũng phải hiểu, ai cũng phải theo chủ nghĩa ấy. Đảng mà không có chủ nghĩa cũng như người không có trí khôn, tàu không có bàn chỉ nam”. Chủ nghĩa mà Người nói ở đây là chủ nghĩa Mác - Lênin. Người đã dạy: “Đối với công việc kháng chiến và kiến quốc, lý luận là rất quan trọng. Không hiểu lý luận thì như người mù đi đêm”[5].

Đối với mỗi cán bộ, đảng viên, thông qua công tác giáo dục lý luận chính trị mới có điều kiện để hiểu biết, nắm vững chủ nghĩa Mác - Lênin, có cơ sở lý luận để hoàn thành nhiệm vụ được giao, có khả năng vận động, lãnh đạo, giáo dục, giác ngộ quần chúng, thực hiện thắng lợi nhiệm vụ của cách mạng. Lênin đã dạy rằng phải: dạy cho giai cấp công nhân tự nhận thức được mình, có ý thức về mình, đem khoa học thay thế cho mộng tưởng. Chúng ta phải tích cực giáo dục chính trị cho giai cấp công nhân, cố gắng phát triển ý thức chính trị của giai cấp công nhân... Không tiến hành công tác đó (công tác giáo dục lý luận chính trị ...) thì hoạt động chính trị tất nhiên biến thành trò chơi, bởi vì hoạt động đó chỉ khi nào và trong chừng mực nào nó phát động được quần chúng... làm cho họ quan tâm và thúc đẩy họ tích cực tham gia các sự kiện thì nó mới có ý nghĩa trọng đại.

- Công tác nghiên cứu và giáo dục lý luận chính trị có vai trò quan trọng trong mọi thắng lợi của cách mạng Việt Nam.

Hơn 70 năm qua, dưới sự lãnh đạo của Đảng, dân tộc ta đã vượt qua mọi khó khăn gian khổ và đã giành được thắng lợi rất vẻ vang, mở ra thời đại phát triển rực rỡ nhất trong lịch sử dân tộc ta - thời đại Hồ Chí Minh. Mở ra kỷ nguyên mới -  kỷ nguyên độc lập dân tộc gắn liền với chủ nghĩa xã hội. Thực tiễn đã khẳng định, sự lãnh đạo đúng đắn và sáng suốt của Đảng là nhân tố hàng đầu quyết định mọi thắng lợi của cách mạng Việt Nam. Đảng ta do Chủ tịch Hồ Chí Minh sáng lập và rèn luyện đã luôn luôn nghiên cứu nắm vững, vận dụng sáng tạo và phát triển chủ nghĩa Mác - Lênin vào điều kiện cụ thể của Việt Nam, đề ra đường lối chính trị đúng đắn, đáp ứng yêu cầu phát triển của cách mạng. Đường lối đó đã thấm sâu vào quần chúng nhân dân thông qua công tác giáo dục lý luận chính trị do Đảng tiến hành, với những hình thức, phương pháp phong phú và sinh động, nhằm nâng cao ý thức chính trị, giác ngộ cách mạng cho cán bộ, đảng viên và nhân dân. Vì vậy, Đảng ta đã huy động được sức mạnh toàn dân tộc làm nên những thành tựu và thắng lợi rực rỡ của cách mạng Việt Nam.

Công tác nghiên cứu và giáo dục lý luận chính trị có vai trò to lớn trong việc thành lập Đảng Cộng sản Việt Nam. Sự kết hợp giữa chủ nghĩa Mác - Lênin - lý luận cách mạng và khoa học với phong trào công nhân và phong trào yêu nước Việt Nam đã dẫn đến sự ra đời của Đảng Cộng sản Việt Nam. Sự kiện đó đánh dấu bước ngoặt căn bản của lịch sử cách mạng Việt Nam, chấm dứt cuộc khủng hoảng về đường lối cứu nước kéo dài mấy chục năm. Đó là kết quả của quá trình nghiên cứu, vận dụng, phát triển sáng tạo chủ nghĩa Mác - Lênin vào điều kiện cụ thể của nước ta, là sự chuẩn bị tích cực và đầy đủ về chính trị, tư tưởng và tổ chức của Chủ tịch Hồ Chí Minh và các cán bộ cách mạng tiền bối.

Công tác nghiên cứu, giáo dục lý luận chính trị có vai trò to lớn trong công tác xây dựng Đảng, làm cho Đảng ta luôn luôn trong sạch, vững mạnh, có đủ sức lãnh đạo phong trào cách mạng. Trước hết, nhờ làm tốt công tác nghiên cứu, giáo dục lý luận chính trị, nên Đảng ta đã xây dựng được đường lối chính trị đúng đắn và bản lĩnh chính trị vững vàng. Đây là nguồn gốc, là cơ sở đoàn kết thống nhất tạo nên sức mạnh của Đảng.

Từ thực tiễn của cách mạng Việt Nam cho thấy: chỉ có kiên định chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, biết vận dụng và phát triển sáng tạo vào thực tiễn mới làm cho hoạt động nghiên cứu và giáo dục lý luận chính trị đi đúng hướng và ngày càng có hiệu quả; góp phần làm sáng tỏ hơn con đường đi lên chủ nghĩa xã hội ở nước ta, hoàn thiện đường lối chính trị, giải đáp những vấn đề mà cuộc sống đặt ra.

Hiện nay, Đảng và nhân dân ta đang tiến hành công cuộc đổi mới đất nước, xây dựng xã hội xã hội chủ nghĩa, với mục tiêu "dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng văn minh". Sự nghiệp vĩ đại đó được tiến hành trong điều kiện có những thời cơ và thách thức hết sức to lớn, chưa có tiền lệ trong lịch sử. Chúng ta vừa làm, vừa nghiên cứu, tìm tòi, khảo nghiệm và thử nghiệm. Vì vậy, từ 15 năm nay, Nghị quyết Hội nghị TW5 (khoá IX) đã xác định, phải: "Đẩy mạnh tổng kết thực tiễn và nghiên cứu lý luận về con đường đi lên chủ nghĩa xã hội ở nước ta..."; "Nâng cao chất lượng và hiệu quả công tác tuyên truyền, giáo dục lý luận chính trị, tạo sự thống nhất cao trong Đảng, sự đồng thuận trong nhân dân"[6]. Ngày 8/2/2018, Ban Bí thư Trung ương Đảng cũng ban hành Hướng dẫn “Tổng kết thực tiễn, nghiên cứu lý luận”, trong đó có giao nhiệm vụ cho tất cả các cấp ủy, tổ chức đảng trực thuộc Trung ương phải chỉ đạo tổng kết, nghiên cứu, đồng thời ưu tiên phân bổ kinh phí hoạt động khoa học cho nhiệm vụ quan trọng này.

Vấn đề nâng cao trình độ lý luận chính trị cho cán bộ, đảng viên và nhân dân là một vấn đề thường xuyên. Các cấp ủy đảng phải thật sự coi trọng công tác nghiên cứu lý luận, tổng kết thực tiễn, tăng cường giáo dục để nâng cao trình độ lý luận cho cán bộ, đảng viên và nhân dân, theo kịp yêu cầu của công cuộc đổi mới. “Mọi cán bộ, đảng viên, trước hết là cán bộ lãnh đạo chủ chốt phải có kế hoạch thường xuyên học tập, nâng cao trình độ lý luận chính trị, kiến thức và năng lực hoạt động thực tiễn. Học tập là nghĩa vụ bắt buộc đối với mọi cán bộ, đảng viên và phải được quy định thành chế độ. Lười học tập, lười suy nghĩ, không thường xuyên tiếp nhận những thông tin mới, những hiểu biết mới cũng là biểu hiện của sự thoái hóa”[7]. Nghị quyết Trung ương 4, khóa XII cũng xem đây là một trong những biểu hiện suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống, sẽ dẫn đến “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa”. Ngày 19/2/2018, Ban Bí thư đã ban hành Chỉ thị số 23-CT/TW “Về tiếp tục đổi mới, nâng cao chất lượng, hiệu quả học tập, nghiên cứu, vận dụng và phát triển chủ nghĩa Mác-Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh trong tình hình mới”.

Ghi chú:

[1] Hồ Chí Minh toàn tập - Tập 6, NXB CTQG, Hà Nội 1995, trang 50.

[2] C.Mác, Ph.Ăngghen, toàn tập, NXB Chính trị quốc gia, Hà Nội, 1995, tập 12, tr.580.

[3] V.I.Lênin, toàn tập, NXB Tiến bộ, Matxcơva, 1975, tập 6, tr.30,32.

[4] Hồ Chí Minh, toàn tập, NXB Chính trị quốc gia, Hà Nội, 1995, tập 5, tr.234.

[5] Sđd, tập 12, tr.231.

[6] ĐCSVN: Văn kiện Hội nghị lần thứ 5, Ban Chấp hành TW Đảng khoá IX, Nxb CTQG, tr.134,135.

[7] ĐCSVN: Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ VIII, Nxb CTQG, Hà Nội 1996, tr. 140 - 141.