Phòng ngừa tình huống tội phạm của tội phạm xâm hại tình dục trẻ em

1. Khái niệm phòng ngừa tình huống phạm tội

Khái niệm tình huống phạm tội: “ Những tình huống đời sống cụ thể được hiểu là sự kết hợp nhất định của những hoàn cảnh khách quan của đời sống con người , có ảnh hưởng trực tiếp đến hành vi của người đó trong thời điểm nhất định. Dưới khía cạnh tội phạm học thì đó là sự kiện hoặc tình trạng tạo nên sự quyết tâm thực hiện hành vi nguy hiểm cho xã hội, thúc đẩy hoặc cản trở nó. Tình huống thường có trước tội phạm, hoặc có thể đi cùng việc thực hiện tội phạm.”

Khái niệm phòng ngừa tình huống phạm tội: “Phòng ngừa tình huống phạm tội là biện pháp làm giảm cơ hội phạm tội liên quan đến việc quản lý, thiết kế, hoặc vận hành các môi trường vật chất và tác động đến cư dân trong đó để giải quyết các loại tội phạm cụ thể tại những thời điểm nhất định trên những địa bàn xác định, nhằm làm cho việc thực hiện tội phạm khó khăn hơn, nguy hiểm hơn, đạt được ít kết quả hơn, cũng như khó được tha thứ và chấp nhận bởi cộng đồng xã hội và pháp luật”

2. Đặc điểm của phòng ngừa tình huống phạm tội 

Một là, mỗi loại tội phạm đều có những đặc trưng riêng biệt, vì vậy cần phải thiết kế các biện pháp tình huống sao cho phù hợp (thời điểm diễn ra, các biện pháp, nạn nhân,…). 

Hai là, sự thay đổi của hoàn cảnh cụ thể và những con người trong hoàn cảnh đó có liên quan đến việc làm giảm thiểu cơ hội cho một tội phạm xảy ra. Có thể xem đây là những biện pháp ngắn hạn áp dụng và có hiệu quả tại một thời điểm nhất định. 

Ba là, phòng ngừa tình huống phạm tội khác với các biện pháp phòng ngừa khác là nó chỉ tìm cách làm giảm cơ hội phạm tội chứ không giải quyết những vấn đề gốc rễ của tội phạm.Có thể bằng những biện pháp gây khó khăn, tác động ngăn cản việc thực hiện tội phạm của người phạm tội tại một thời điểm và địa điểm cụ thể.

3. Đặc trưng của phòng ngừa tình huống phạm tội

Thứ nhất, tăng mức độ khó cho việc thực hiện tội phạm. Đây là biện pháp cần thiết, nhằm gây ra những khó khăn nhất định cho người phạm tội, khiến họ thấy khó mà lui. Thông thường, người phạm tội thường lợi dụng những sơ hở từ chính phía các nạn nhân để thực hiện hành vi phạm tội. Vì vậy, đây là biện pháp đòi hỏi người phạm tội nếu muốn thực hiện thành công ý định của mình thì cần phải nỗ lực, thực hiện thêm nhiều thủ đoạn tinh vi hơn mới có thể tiếp cận được đối tượng. 

Thứ hai, tăng khả năng phát hiện nguy hiểm ( tăng nguy cơ tội phạm bị phát hiện và xử lí). Đây là biện pháp nhằm tăng rủi ro cho người phạm tội rằng hành vi của họ sẽ bị phát hiện bởi sự tăng cường các biện pháp trong phát hiện, xử lí tội phạm như là tăng cường hệ thống camera, nhân viên bảo vệ, hỗ trợ và không công bố thông tin của người tố cáo hành vi phạm tội,…

Thứ ba, giảm hoặc loại bỏ kết quả đạt được của tội phạm. Đây là biện pháp làm cho mục tiêu của tội phạm muốn hướng tới không còn hấp dẫn như là đối với tội trộm cắp thì chúng ta có thể sử dụng các biện pháp như là đánh dấu tài sản của chủ sở hữu, giám sát các cửa hàng cầm đồ,.. từ đó làm cho tài sản mà đã được trộm cắp không thể bán, hoặc tiêu thụ với giá thực như trên thị trường. 

Thứ tư, loại bỏ những lời bào chữa. Đây là một biện pháp nhằm loại bỏ mọi lí do mà người phạm tội có thể đưa ra sau khi thực hiện hành vi của mình. Người phạm tội thường viện đủ mọi lí do để hợp lý hóa hành vi phạm tội của mình, lợi dụng sự thiếu hiểu biết về pháp luật và cho rằng hành vi của mình thực hiện là đúng. Biện pháp có thể sử dụng là xây dựng và phổ biến pháp luật, đặt ra những giới hạn mà khi chạm vào giới hạn đó thì là sẽ bị trừng trị. 

4. Các học thuyết gắn liền với phòng ngừa tình huống phạm tội

• Thuyết chu kỳ hoạt động:

Thuyết chu kì hoạt động giúp cho việc giải thích các yếu tố cần thiết cho một hành vi phạm tội có thể xảy ra trên thực tế. Thuyết này cho rằng người phạm tội thực hiện hành vi phạm tội sẽ chống lại một mục tiêu hay nạn nhân tiềm năng tại thời điểm và thời gian cụ thể. Thuyết này cũng giải thích là phòng ngừa tội phạm tình huống có liên quan với người phạm tội chỉ trong phạm vi là can thiệp ảnh hưởng đến quá trình ra quyết định của người phạm tội trong một thời gian và địa điểm cụ thể. 

• Thuyết cơ hội hợp lý:

Thuyết cơ hội hợp lý giải thích người phạm tội sẽ có những lựa chọn và đưa ra những quyết định trong quá trình chuẩn bị phạm tội và thực hiện hành vi phạm tội, do đó có thể tác động và ngăn cản. Theo thuyết này người phạm tội sẽ lựa chọn có hay không thực hiện hành vi phạm tội khi căn cứ vào lợi ích có được với rủi ro pháp lý nếu bị phát hiện. Thuyết này xem người phạm tội là người ra quyết định và tính toán những lợi thế và bất lợi trong quá trình thực hiện tội phạm. Những người phạm tội bị bệnh tâm thần hoặc chịu tác động của rượu bia, ma túy,… thường hành động theo cảm tính hơn là suy nghĩ trước khi thực hiện hành vi. 

• Thuyết tìm kiếm tội phạm:

Thuyết tìm kiếm tội phạm cho rằng những hành vi phạm tội được kích thích bởi các dấu hiệu môi trường. Có thể hiểu thuyết là ban đầu người phạm tội không có ý định phạm tội nhưng nhận thấy khả năng rủi ro và bị phát hiện bắt giữ là thấp, từ đó kích thích họ thực hiện hành vi. 

5. Các quy định pháp luật về phòng ngừa tình huống phạm tội của tội phạm xâm hại tình dục trẻ em

Xâm hại tình dục trẻ em hiện nay đang là một vấn đề vô cùng nhức nhối, nó để lại những ảnh hưởng nghiêm trọng không chỉ cho một cá nhân, một gia đình mà là cả xã hội. Nhằm hạn chế đến mức tối đa hậu quả của loại tội phạm xâm hại tình dục trẻ em, cần có cách nhìn toàn diện về loại tội phạm này, đặc biệt là công tác phòng ngừa tội phạm - phòng ngừa tình huống phạm tội.

Phòng ngừa tình huống phạm tội thông qua các quy định của pháp luật Việt Nam:

• Chương trình quốc gia phòng chống tội phạm với 15 đề án, triển khai các biện pháp đấu tranh, phòng ngừa đẩy lùi đối với từng loại tội phạm cụ thể
• Kế hoạch 59/KH-UBND năm 2021 về phòng, chống tội phạm xâm hại trẻ em và phòng, chống tội phạm, vi phạm pháp luật liên quan đến người dưới 18 tuổi
• Chỉ thị số 18/CT-TTg, ngày 16/5/2017, của Thủ tướng Chính phủ về tăng cường giải pháp phòng, chống bạo lực, xâm hại trẻ em

Các tội xâm phạm tình dục trẻ em được hình sự hóa trong Bộ luật hình sự: Bộ luật hình sự năm 2015 quy định 5 điều về xâm hại tình dục trẻ em gồm: Điều 142. Tội hiếp dâm người dưới 16 tuổi; Điều 144. Tội cưỡng dâm người từ đủ 13 tuổi đến dưới 16 tuổi; Điều 145. Tội giao cấu hoặc thực hiện hành vi quan hệ tình dục khác với người từ đủ 13 tuổi đến dưới 16 tuổi; Điều 146. Tội dâm ô đối với người dưới 16 tuổi; Điều 147. Tội sử dụng người dưới 16 tuổi vào mục đích khiêu dâm…với các hình phạt nghiêm minh cũng là yếu tố răn đe, tác động đến tâm lí của người phạm tội khi chuẩn bị thực hiện các hành vi xâm hại.

6. Phòng ngừa tình huống phạm tội thông qua môi trường sống của trẻ

Dự án Tuổi thơ là một sáng kiến của Chính phủ Úc, nhằm bảo vệ trẻ em khỏi xâm hại tình dục trong hoạt động du lịch, tại Campuchia, Lào, Thái Lan và Việt Nam (2011-2014). Dự án Tuổi thơ áp dụng phương pháp tiếp cận phòng ngừa và bảo vệ kép. Trong đó, Chương trình Phòng ngừa do Tổ chức Tầm nhìn Thế giới thực hiện, và Chương trình Bảo vệ do Cơ quan Phòng chống Tội phạm và Ma túy của Liên Hợp Quốc thực hiện. Tổ chức Tầm nhìn Thế giới phối hợp với các cơ quan nhà nước và cộng đồng trong việc phòng ngừa xâm hại tình dục cho trẻ em trong hoạt động du lịch. Thông qua cung cấp thông tin, giáo dục và truyền thông, Tổ chức Tầm nhìn Thế giới hướng tới việc trang bị cho các thành viên trong cộng đồng, các doanh nghiệp và đội ngũ cán bộ nhà nước những kiến thức và kỹ năng để xây dựng một môi trường du lịch an toàn hơn cho trẻ em. Dựa trên các kết quả khảo sát về nhận thức của cộng đồng về xâm hại tình dục trẻ em, các hoạt động truyền thông và giáo dục của Dự án Tuổi thơ – Chương trình Phòng ngừa – cung cấp các thông tin cập nhật, phù hợp về mặt văn hóa, để khỏa lấp những lỗ hổng về kiến thức, làm rõ những lầm tưởng và những quan niệm sai lầm về xâm hại tình dục trẻ em mà có thể đặt trẻ em vào nguy cơ bị xâm hại. Bản thân trẻ em cũng được dạy về cách để bảo vệ bản thân khỏi xâm hại tình dục

Sự giáo dục, quan tâm từ gia đình, nhà trường và xã hội: nâng cao vai trò, trách nhiệm của cha mẹ và người thân nhằm xây dựng thiết chế gia đình, trường học và nền tảng cộng đồng bền vững. Thường xuyên để mắt, quan tâm, chia sẻ với trẻ em để nhận thấy những thay đổi tâm, sinh lý cần thiết. Bên cạnh đó, khả năng nhận thức và tự bảo vệ của trẻ em còn nhiều hạn chế nên các em chính là đối tượng có nguy cơ bị lạm dụng, xâm hại tình dục cao nhất. Vì vậy, phải trang bị cho các em biết cách thức phòng vệ trước những đối tượng có ý định thực hiện hành vi đồi bại. Cố gắng chia sẻ với các em về giới tính, tình dục tuổi mới lớn. Vì trẻ em hiện nay dậy thì sớm và yêu sớm. Luôn cố lắng nghe trẻ nói, hiểu ngôn ngữ của trẻ theo nhóm tuổi, trẻ em càng nhỏ càng khó giải thích nỗi đau. Không chủ quan giao con còn nhỏ cho người khác.

Các biện pháp phòng ngừa từ địa phương như thắp đèn ở các ngõ, hẻm tối, lắp đặt camera giám sát tại các khu phố, Tại Đà Nẵng, Uỷ ban nhân dân thành phố vừa ban hành quyết định số 1043/QĐ-UBND ngày 30-3-2021 về việc phát triển hệ thống điện chiếu sáng. Theo đó, đặt mục tiêu trong năm 2021, chiếu sáng trên địa bàn thành phố đạt tỷ lệ 100% chiều dài đường, riêng chiếu sáng ngõ xóm (có chiều rộng từ 2m trở lên) khu vực huyện Hòa Vang đạt 85% chiều dài đường,…. UBND quận, huyện có trách nhiệm chủ động rà soát, lập kế hoạch, bố trí nguồn vốn triển khai đầu tư, cải tạo, nâng cấp điện chiếu sáng kiệt hẻm trên địa bàn quản lý. Các hộ gia đình cũng được tuyên truyền nâng cao ý thức cộng đồng về tội phạm xâm hại tình dục ở trẻ em

Địa phương đã chủ động xác minh, nắm tình hình, diễn biến hoạt động của tội phạm xâm hại tình dục trẻ em, có kế hoạch phòng ngừa, ngăn chặn và quản lý chặt chẽ số lượng thanh, thiếu niên chậm tiến, có tiền án, tiền sự, các băng nhóm trên địa bàn là những đối tượng có nguy cơ phạm tội xâm hại tình dục.

Phân loại số trẻ em lang thang có nguy cơ cao bị xâm hại tình dục để phối hợp với các lực lượng bảo vệ, chăm sóc trẻ em và hội phụ nữ để đưa trẻ em về đoàn tụ với gia đình và phân công các đơn vị, cá nhân có trách nhiệm giúp đỡ, tư vấn pháp lý, tâm lý, vật chất và tinh thần.

Phòng ngừa tình huống phạm tội của tội phạm xâm hại tình dục trẻ em trên cả nước những năm gần đây đã có bước tiến quan trọng. Tuy nhiên, những biện pháp xử lý mới chỉ xử lý được phần ngọn của vấn đề bởi thực tế số lượng trẻ em bị xâm hại luôn cao hơn rất nhiều so với số lượng tội phạm đã bị đưa ra xét xử, giải quyết. Vì vậy công tác đấu tranh phòng ngừa tình huống phạm tội và công tác tuyên truyền, giáo dục cần được quan tâm hàng đầu nhằm đảm bảo sự phát triển bình thường về thể chất và tâm sinh lý cho trẻ em ở mọi lứa tuổi.

>> Xem thêm: Các tội phạm xâm hại tình dục trẻ em theo Bộ luật Hình sự