Tác giả:: Mục lục bài viết
1. Tác giả bài thơ "Đất nước"
Nguyễn Khoa Điềm, tên đầy đủ là Nguyễn Khoa Điềm, sinh năm 1943 tại thôn Ưu Điềm, xã Phong Hòa, huyện Phong Điềm, tỉnh Thừa Thiên-Huế. Ông lớn lên trong một gia đình trí thức có truyền thống yêu nước và cách mạng, điều này đã ảnh hưởng mạnh mẽ đến tâm hồn và tư tưởng của ông.
Năm 1955, Nguyễn Khoa Điềm ra Bắc để học tại trường học sinh miền Nam, nơi ông bắt đầu hình thành và phát triển sự yêu thích đối với văn học và nghệ thuật.
Sau khi tốt nghiệp khoa Văn trường Đại học Sư phạm Hà Nội vào năm 1964, Nguyễn Khoa Điềm quyết định trở về Nam và tham gia vào phong trào học sinh, sinh viên thành phố. Ông tham gia tích cực vào việc xây dựng cơ sở cách mạng, viết báo, và làm thơ. Cuộc sống và tình yêu quê hương đã trở thành nguồn cảm hứng cho tác phẩm của ông.
Sau ngày thống nhất đất nước, ông tiếp tục hoạt động chính trị và văn nghệ tại tỉnh Thừa Thiên – Huế. Trong sự nghiệp văn nghệ của mình, vào năm 2000, Nguyễn Khoa Điềm đã được nhận Giải thưởng Nhà nước về văn học nghệ thuật, thể hiện sự công nhận và tôn vinh cho đóng góp của ông trong lĩnh vực nghệ thuật và văn học.
Ông thuộc thế hệ các nhà thơ trong thời kì kháng chiến chống Mĩ, cứu nước, và tác phẩm của ông thường mang đậm tinh thần yêu nước và nhân đạo. Các tác phẩm nổi tiếng của Nguyễn Khoa Điềm bao gồm "Đất ngoại ô," "Mặt đường khát vọng," "Ngôi nhà có ngọn lửa ấm," "Thơ Nguyễn Khoa Điềm," và "Cõi lặng." Phong cách thơ của ông thường được biểu hiện qua sự kết hợp giữa cảm xúc nồng nàn và suy tư sâu lắng của một người tri thức đối với đất nước và con người Việt Nam.
2. Tác phẩm bài thơ "Đất nước"
2.1 Nhan đề của tác phẩm
Bài thơ "Đất Nước" của nhà thơ Nguyễn Khoa Điềm là một phần trong chương V - trường ca "Mặt đường khát vọng." Nhan đề của đoạn trích trong sách giáo khoa đã được đặt là "Đất Nước," và điều này không chỉ nhấn mạnh vào chủ đề chính của tác phẩm mà còn khẳng định một triết lý sâu sắc: "Đất Nước của Nhân Dân."
Nhà thơ muốn tôn vinh và thể hiện tình yêu đặc biệt của mình đối với đất nước. Trong tâm hồn của ông, đất nước không chỉ đơn thuần là một vùng đất vật lý mà còn là tập hợp của những con người và tâm hồn của họ. Đất nước chính là của nhân dân, được xây dựng và bảo vệ bởi nhân dân. Triết lý này khẳng định sự đoàn kết, tình yêu và trách nhiệm của mỗi công dân đối với quê hương. Điều này đồng thời nhấn mạnh tầm quan trọng của việc đánh thức và thúc đẩy lòng yêu nước trong mỗi người dân, để họ cùng nhau bảo vệ và xây dựng đất nước mình.
2.2 Hoàn cảnh ra đời
Bài thơ "Đất nước" là phần đầu tiên trong chương năm của tác phẩm "Mặt đường khát vọng," được hoàn thành tại chiến khu Trị Thiên vào năm 1971 và xuất bản lần đầu vào năm 1974. Bối cảnh thời điểm đó là giai đoạn miền Nam Việt Nam đang dũng cảm chống lại cuộc xâm lược của đế quốc Mỹ và tay sai của họ. "Mặt đường khát vọng" là một trong những tác phẩm trường ca lớn nhất trong thơ kháng chiến chống Mỹ, tập trung vào đất nước và nhân dân. Tác phẩm này thể hiện sự thức tỉnh của tuổi trẻ miền Nam, nhận thức rõ tình hình xâm lược của đế quốc Mỹ và nhấn mạnh trách nhiệm của thế hệ họ trong cuộc đấu tranh chống xâm lược.
Chương V của tác phẩm "Mặt đường khát vọng" chứa nhiều chương nhỏ, mỗi chương đề cập đến một chủ đề riêng biệt. "Đất nước" là phần đầu của chương V và là một phần của bài thơ trường ca này. Nó tập trung vào chủ đề quan trọng về đất nước và nhân dân, nhấn mạnh ý thức của thế hệ trẻ về vai trò và trách nhiệm của họ trong cuộc đấu tranh dân tộc.
Bài thơ "Đất nước" sử dụng hình thức tự do, mang đến một cách tiếp cận hiện đại và triết lý khi trả lời các câu hỏi về đất nước. Nó kết hợp tinh tế giữa cảm xúc và tư duy, với giọng điệu tận hưởng và tâm tình sâu lắng, tạo nên một sự hoà quyện về đất nước và nhân dân. Bài thơ cũng sử dụng nhiều yếu tố văn hóa dân tộc như ca dao, tục ngữ, huyền thoại và huyền sử để xây dựng một không gian nghệ thuật độc đáo, bình dị và thiêng liêng.
2.3 Giá trị tác phẩm
- Giá trị nội dung:
Đất Nước được cảm nhận ở nhiều phương diện: từ văn hóa - lịch sử, địa lí - thời gian đến không gian của đất nước. Đồng thời, tác giả cũng nêu lên trách nhiệm của các thế hệ, đặc biệt là thế hệ trẻ với đất nước mình.
Cái nhìn mới mẻ về đất nước với tư tưởng cốt lõi là tư tưởng đất nước của nhân dân. Đất nước là sự hội tụ, kết tinh bao công sức và khát vọng của nhân dân. Nhân dân chính là người đã làm ra đất nước.
- Giá trị nghệ thuật:
Tác giả lựa chọn thể thơ tự do, phóng khoáng không bị bó buộc về số chữ trong một câu, số câu trong một bài vừa tạo ra nét độc đáo về hình thức cho bài thơ, vừa là cơ hội để dòng chảy của cảm xúc được phát triển một cách tự nhiên.
Sử dụng các chất liệu văn hóa dân gian với đa dạng các thể loại: từ phong tục - tập quán sinh hoạt của nhân dân đến các thể loại của văn học dân gian như cadao - dân ca, truyện cổ tích, truyền thuyết, sự tích,...Điều đặc biệt là tác giả sử dụng một cách sáng tạo, không trích dẫn nguyên văn mà chỉ trích một vài từ nhưng người đọc cũng có thể hiểu về thi liệu dân gian ấy.
Giọng thơ trữ tình - chính luận, là sự kết hợp giữa cảm xúc nồng nàn và suy tư sâu lắng của người trí thức về đất nước và con người.
3. Nhận định hay về tác phẩm Đất Nước
1. Đất nước trong thơ Nguyễn Khoa Điềm là sự đồng hiện những gì gần gũi nhất, thân thương nhất của mỗi con người Việt Nam trong quá khứ, hiện tại và tương lai; trong thời gian và không gian, trong lịch sử và truyền thống văn hoá… Ở Nguyễn Khoa Điềm lòng yêu nước là yêu nhân dân, yêu những con người đã viết nên lịch sử, đã sản sinh ra văn hóa, đã phát kiến địa lý mà mở rộng biên cương bảo vệ lãnh thổ. Từ đó nhà thơ đã đi đến đúc kết thành một chân lý vững vàng: “Đất nước của nhân dân”, tư tưởng này đã chi phối hầu hết các sáng tác của Nguyễn Khoa Điềm. Vì vậy tiếng thơ Nguyễn Khoa Điềm không chỉ nói lên những suy nghĩ cảm nhận của tuổi trẻ trong chiến tranh, mà còn là lời kêu gọi thiết tha: hãy yêu đất nước – vì “Em ơi em Đất Nước là máu xương của mình”. (Vũ Quần Phương)
2. “Nguyễn Khoa Điềm viết nên những câu thơ này bằng tất cả sự trải nghiệm của một người lăn lộn trong phong trào tranh đấu của thanh niên đô thị miền Nam. Nhà thơ đã thay mặt thế hệ mình để phát biểu tâm tư với tinh thần công dân, với nhiệt tình tuổi trẻ. Đó cũng là lời đáp cho câu hỏi mang tính chính luận về sự trường tồn của Đất Nước. Đất Nước bất tử chính nhờ ở tinh thần của những con người sẵn sàng dâng bầu máu của tuổi thanh xuân, biết sống có trách nhiệm với thời đại và đầy khát vọng về tương lai trường tồn của Đất Nước.” (Lê Văn Huân)
3. “Nếu như trong thơ Nguyễn Đình Thi, hình ảnh đất nước hào hoa, kiêu hãnh, lãng mạn và tràn đầy sức sống thì trong thơ Nguyễn Khoa Điềm hình ảnh đất nước lại giàu có về văn hóa, là sức mạnh của chân lý.” (Huy Văn)
4. “Nguyễn Khoa Điềm đặc biệt thành công trong việc sử dụng chất liệu văn hóa, văn học dân gian. Chỉ chín câu thơ, nhưng dày đặc những hình ảnh, hình tượng thơ được khơi dậy, được vun đắp bằng văn hóa dân gian. Cảm hứng thơ bắt sâu vào cội rễ văn hóa dân tộc, để đất nước trở nên thân thuộc, gần gũi với mỗi người và để câu thơ giàu sức gợi, giàu sức liên tưởng.” (Báo Giáo dục thời đại)
5. "Đất nước vừa là một ý niệm thiêng liêng vừa là một hiện hữu, cụ thể, rõ ràng, thân thuộc. Tôi cố gắng thể hiện một hình ảnh Đất nước giản dị gần gũi nhất. Đó là cách để đi vào lòng người, mà không lặp lại người khác, vì trước tôi cũng như bấy giờ, có rất nhiều người đã viết rất hay về Đất nước. Tôi nghĩ mỗi cá nhân sinh ra, ý niệm về Đất nước đã được thấm đẫm qua môi trường gia đình, qua thế giới tinh thần và cả vật chất mà người đó sống” (Nguyễn Khoa Điềm trong cuốn – Nhà văn và Tác phẩm)
Quý khách có thể tham khảo thêm bài viết: Phân tích bài thơ Đất nước của Nguyễn Khoa Điềm hay nhất
