Mục lục bài viết

1. Vi phạm quyền con người có phổ biến trong xã hội không?

Để tìm hiểu bầu không khí tôn trọng nhân quyền có phổ biến trong xã hội hay không cũng có thể đặt ra một câu hỏi ngược lại rằng các vụ vi phạm quyền con người có phổ biến trong xã hội hay không? Về điều này, có thể thấy rằng nhận định của William Warden (Canada) trong Hội nghị quốc tế về Quyền con người trong thế kỷ XXI, một thách thức toàn cầu tại Alberta năm 1993 không phải là không có lý khi cho rằng, trong thế giới hiện đại đang có hiện tượng nhân quyền bị coi như một thứ hàng xa xỉ dành cho một số tầng lớp nhất định. Điều đó cũng có nghĩa là, như một tác giả khác là Paul Sieghart cho rằng, quyền con người không chỉ nằm trong sự phồn vinh, trong việc được bảo vệ tốt trước toà án, hay mức sống của nhân dân, mà quan trọng là ở chỗ kẻ yêu có được giúp đỡ hay không? Và do đó, thước đo cuối cùng xem xã hội có thể được gọi là văn minh hay không là xã hội đó đối xử ra sao đối với những người ở dưới đáy xã hội, những người dễ bị tổn thương.

2. Quyền của những người dễ bị tổn thương ở Việt Nam

Ở Việt Nam, nhìn chung về mặt luật pháp liên quan đến quyền con người, những nhóm người yếu thế hoặc dễ tổn thương trong xã hội đều đã được bảo đảm quyền lợi. Tuy nhiên, trên thực tế, các quy định pháp luật về quyền của những người dân thuộc nhóm yếu thế được thực hiện ra sao? Ở đây, chúng ta sẽ chỉ đơn cử trường hợp chủ thể của quyền là trẻ em, một trong những đối tượng điển hình của nhóm xã hội dễ bị tổn thương. Đa số trẻ em đang được hưởng các quyền được nuôi dưỡng, chăm sóc sức khỏe, học hành và vui chơi giải trí. Trẻ em ngày nay được sống trong một môi trường ngày một tốt hơn cả về vật chất và văn hoá tinh thần, các quyền khác như quyền được tôn trọng, bảo vệ tính mạng, thân thể, nhân phẩm và danh dự; quyền được tiếp cận thông tin, bày tỏ ý kiến và tham gia hoạt động xã hội... đều có xu hướng ngày càng được bảo đảm đầy đủ hơn. Trong xã hội, đâu đâu cũng thấy những đứa trẻ mạnh khỏe, vui vẻ, đầy tự tin.

Nhưng bên cạnh đa số trẻ em được bảo đảm về quyền con người, bảo đảm quyền được phát triển để trở thành những công dân có ích trong tương lai như vậy, chúng ta vẫn bắt gặp hoặc qua các phương tiện thông tin đại chúng - những trường hợp, vụ việc phản ánh sự vi phạm quyền của trẻ em từ tất cả mọi chủ thể có trách nhiệm thực thi quyền như cha mẹ, người lổn, doanh nghiệp và cả nhà nước với nghĩa là chưa hoàn thành trách nhiệm của những chủ thể thi hành luật. Những vụ việc vi phạm quyền trẻ em xảy ra ở khắp nơi: trong gia đình (cha mẹ bạo hành với con cái), nhà trường (giáo viên trừng phạt học sinh, cô bảo mẫu bạo hành với trẻ nhỏ), ngoài cộng đồng (dân quần tra tấn học sinh, chủ nhà bạo hành với trẻ em đi làm thuê), và cả xã hội (chưa bảo đảm đầy đủ điều kiện thực hiện nền giáo dục nghĩa vụ cho tất cả mọi trẻ em ở lứa tuổi đến trường, vẫn còn để xảy ra ngày càng có xu hướng gia tăng những vụ việc buôn bán trẻ em qua biên giới). Mặc dù chỉ là những trường hợp đơn lẻ sống vẫn có thể coi đây là những dấu hiệu cho thấy bầu không khí dân chủ tôn trọng nhân quyền (hay ý thức về nhân quyền và bảo vệ nhân quyền trong từng người dân) một khía cạnh quan trọng của văn hóa nhân quyền đã khá phổ biến trong xã hội sống chưa phải đã được quán triệt, bao trùm mọi nơi, mọi lúc.

3. Vấn đề tôn trọng nhân quyền trong doanh nghiệp

Doanh nghiệp cần tôn trọng nhân quyền. Điều này có nghĩa là doanh nghiệp nên tránh việc vi phạm nhân quyền và cần giải quyết các ảnh hưởng tiêu cực về nhân quyền mà họ có liên quan.

Trách nhiệm tôn trọng quyền con người là một chuẩn mực toàn cầu về hành vi được mong đợi đối với tất cả các doanh nghiệp tại bất cứ nơi nào họ tiến hành hoạt động kinh doanh. Trách nhiệm này tồn tại độc lập với khả năng và/hoặc sự sẵn sàng của nhà nước nhằm thực hiện các nghĩa vụ Quốc gia về nhân quyền, và không làm giảm trừ các nghĩa vụ đó. Trách nhiệm này được xem xét trên cả việc tuân thủ pháp luật và các quy tắc bảo vệ quyền con người của một quốc gia. Để giải quyết các tác động tiêu cực đến nhân quyền cần có những biện pháp thích hợp để ngăn ngừa, giảm thiểu và, nếu cần, khắc phục những tác động đó. Doanh nghiệp có thể thực hiện các cam kết hoặc hành động khác nhằm hỗ trợ và đề cao quyền con người, cũng như góp phần vào việc thụ hưởng các quyền đó. Tuy nhiên điều này không thể được xem là cách bù đắp lại hành vi không tôn trọng nhân quyền xảy ra trong quá trình hoạt động của doanh nghiệp. Các doanh nghiệp không nên làm ảnh hưởng tới nỗ lực của các Quốc gia trong việc thực hiện các nghĩa vụ nhân quyền con người của mình, bao gồm các hành động có thể làm suy giảm liêm chính của hoạt động tư pháp.

4. Nội dung quyền con người doanh nghiệp cần tôn trọng

Trách nhiệm của doanh nghiệp trong việc tôn trọng nhân quyền đề cập tới nhân quyền được công nhận trên phạm vi quốc tế - ít nhất được hiểu theo nội dung thể hiện trong Luật Nhân quyền Quốc tế và các nguyên tắc liên quan đến những quyền cơ bản nêu trong Tuyên bố của Tổ chức Lao động Quốc tế về Nguyên tắc và Quyền cơ bản tại Nơi làm việc.

Bởi vì các doanh nghiệp có thể gây ảnh hưởng đến hầu hết các quyền con người được quốc tế thừa nhận, doanh nghiệp có trách nhiệm tôn trọng tất cả các quyền đó. Trên thực tế, một số quyền con người có thể có nguy cơ bị xâm phạm cao hơn những quyền khác tuỳ theo ngành công nghiệp hoặc bối cảnh cụ thể, và do đó sẽ là trọng tâm cần được chú ý cao độ. Tuy nhiên, các hoàn cảnh có thể thay đổi, do đó tất cả các quyền con người cần được rà soát định kỳ. Một danh mục đáng tin cậy về các quyền con người cốt lõi được quốc tế công nhận có thể tìm thấy trong Bộ luật Nhân quyền Quốc tế (bao gồm Tuyên ngôn Nhân quyền Liên Hợp Quốc và các văn kiện cơ bản nhằm pháp điển hoá Tuyên ngôn Nhân quyền là Công ước Quốc tế về Các Quyền Dân sự và Chính trị, Công ước Quốc tế về Các Quyền Kinh tế, Xã hội và Văn hoá) cùng với các nguyên tắc liên quan đến những quyền cơ bản trong tám công ước chính của ILO như được nêu trong Tuyên bố về các Nguyên tắc và Quyền cơ bản tại Nơi làm việc. Đây là những tiêu chí để các nhân tố xã hội khác đánh giá tác động nhân quyền của doanh nghiệp. Trách nhiệm của doanh nghiệp trong việc tôn trọng nhân quyền khác với những vấn đề liên quan đến trách nhiệm pháp lý và thực thi pháp luật, vốn phần lớn được quy định trong các điều khoản của pháp luật quốc gia. Tùy theo hoàn cảnh, doanh nghiệp có thể cần xem xét thêm các tiêu chuẩn bổ sung. Ví dụ, doanh nghiệp nên tôn trọng quyền con người của những cá nhân thuộc các nhóm cụ thể hoặc nhóm dân số nhất định đòi hỏi sự chú ý đặc biệt trong trường hợp tồn tại những ảnh hưởng tiêu cực đến quyền con người của họ. Liên quan đến vấn đề này, các văn kiện của Liên Hợp Quốc đã điều chỉnh thêm về những quyền của người bản địa; phụ nữ; quốc gia hoặc dân tộc, tôn giáo và các nhóm thiểu số; trẻ em; người khuyết tật; lao động nhập cư và gia đình họ. Hơn nữa, trong tình huống xung đột vũ trang, doanh nghiệp cần phải tôn trọng các tiêu chuẩn của luật nhân đạo quốc tế.

5. Doanh nghiệp cần cung cấp hoặc hợp tác để khắc phục những vi phạm về nhân quyền

Trong trường hợp doanh nghiệp xác định rằng họ đã gây ra hoặc góp phần vào những ảnh hưởng tiêu cực đến quyền con người, họ cần cung cấp hoặc hợp tác để khắc phục vấn đề này thông qua những quy trình hợp pháp.

Ngay cả khi có những chính sách và thực tiễn tốt nhất, một doanh nghiệp có thể gây ra hoặc góp phần vào những ảnh hưởng tiêu cực đến quyền con người mà doanh nghiệp này không thể dự đoán hay có khả năng ngăn chặn được. Trong trường hợp như vậy, dù là thông qua quá trình rà soát về nhân quyền hoặc các cách thức khác, trách nhiệm của doanh nghiệp về nhân quyền yêu cầu việc xử lý vấn đề một cách chủ động, bởi chính bản thân doanh nghiệp này hoặc hợp tác với các chủ thể khác. Cơ chế khiếu kiện ở cấp độ hành động cho những người có khả năng bị ảnh hưởng bởi các hoạt động của doanh nghiệp có thể là một phương tiện hiệu quả tạo điều kiện để việc xử lý đáp ứng các tiêu chí cốt lõi , như nêu tại Nguyên tắc 31. Trong trường hợp các ảnh hưởng tiêu cực đã xảy ra mà doanh nghiệp không gây ra hoặc góp phần vào, nhưng có liên quan trực tiếp đến hoạt động, sản phẩm hoặc dịch vụ của doanh nghiệp trong mối quan hệ kinh doanh với đối tác, trách nhiệm tôn trọng nhân quyền không bắt buộc doanh nghiệp đưa ra biện pháp xử lý, tuy nhiên doanh nghiệp có thể tham gia trong việc này. Một số trường hợp, đặc biệt khi có hành vi phạm tội được cho là xảy ra, yêu cầu doanh nghiệp hợp tác với các thiết chế tư pháp. Việc hướng dẫn cụ thể hơn về cơ chế xử lý, bao gồm cả trường hợp những cáo buộc về ảnh hưởng tiêu cực đến quyền con người đang trong quá trình tranh luận, được ghi nhận trong chương III về vấn đề tiếp cận biện pháp xử lý.

6. Tất cả các doanh nghiệp đều có nghĩa vụ tôn trọng nhân quyền

Trách nhiệm tôn trọng nhân quyền của các doanh nghiệp áp dụng cho tất cả các doanh nghiệp không phân biệt quy mô, ngành, bối cảnh hoạt động, quyền sở hữu và cơ cấu của doanh nghiệp. Tuy nhiên, quy mô và tính phức tạp của các phương tiện thông qua đó các doanh nghiệp thực hiện nghĩa vụ này có thể khác nhau tùy theo các yếu tố nêu trên và mức độ của các ảnh hưởng tiêu cực đối với quyền con người.

Các phương tiện thông qua đó doanh nghiệp thực hiện trách nhiệm tôn trọng quyền con người sẽ tỉ lệ thuận với quy mô của doanh nghiệp đó, bên cạnh những yếu tố khác. Các doanh nghiệp nhỏ và vừa có thể có năng lực kém hơn cũng như có quy trình sản xuất và cấu trúc quản lý không chặt chẽ như các công ty lớn, do đó các chính sách và quy trình sản xuất của những doanh nghiệp này sẽ được tiến hành dưới nhiều hình thức khác nhau. Tuy nhiên, một số doanh nghiệp nhỏ và vừa có thể có những ảnh hưởng tiêu cực đến quyền con người, đòi hỏi phải có các biện pháp thích hợp mà không phân biệt quy mô của doanh nghiệp. Mức độ nghiêm trọng của các tác động sẽ được đánh giá bởi quy mô, phạm vi và khả năng xử lý sai phạm. Các phương tiện mà thông qua đó doanh nghiệp thực hiện trách nhiệm tôn trọng nhân quyền có thể khác nhau tùy thuộc vào việc loại hình hoạt động kinh doanh cũng như phạm vi hoạt động là đơn lẻ hay bởi một nhóm công ty. Tuy nhiên, trách nhiệm tôn trọng quyền con người được thực hiện đầy đủ và bình đẳng đối với tất cả các doanh nghiệp

LUẬT MINH KHUÊ (Sưu tầm & Biên tập)