Đối tượng giám định pháp y tâm thần trong vụ án hình sự

1. Quy định về đối tượng giám định pháp y tâm thần là tội phạm

1.1. Trong giai đoạn khởi tố

Quyết định 2999/QĐ-BYT ngày 03/11/2022 về Quy trình giám định pháp y tâm thần 30 bệnh/rối loạn tâm thần thường gặp do Bộ Y tế ban hành đã đề ra các quy định cụ thể về quy trình giám định pháp y tâm thần đối với các vụ án hình sự. Theo quy định này, hồ sơ trưng cầu hoặc yêu cầu giám định pháp y tâm thần liên quan đến các vụ án hình sự phải tuân thủ một số quy định quan trọng.

Trong trường hợp đối tượng giám định pháp y tâm thần là tội phạm trong giai đoạn khởi tố, Quyết định trưng cầu giám định pháp y tâm thần phải được thực hiện theo quy định tại khoản 2, Điều 25 Luật giám định tư pháp và được người có thẩm quyền ký, đóng dấu. Các tài liệu liên quan đến đối tượng giám định và vụ án cũng cần được thu thập và tổ chức một cách cẩn thận, bao gồm:

- Sơ yếu lý lịch của đối tượng giám định, bao gồm ảnh mầu có đóng dấu giáp lai và ảnh chụp trên nền trắng cỡ 3x4 cm trong 06 tháng gần đây nhất, cùng với xác nhận của chính quyền địa phương nơi đối tượng giám định cư trú. Quyết định khởi tố vụ án hình sự cũng cần được đính kèm vào hồ sơ.

- Các bản tự khai của đối tượng giám định cũng như các biên bản ghi lời khai của người liên quan như đồng phạm và bị hại cần được thu thập một cách kỹ lưỡng. Ngoài ra, bút tích, nhật ký, các bản viết tay, thư điện tử của đối tượng giám định cũng cần được kiểm tra và thu thập nếu có sẵn. Đối với các vụ án, nội dung chi tiết của vụ án, hình ảnh thu giữ được từ vụ án (nếu có), cũng như các tài liệu khác liên quan được điều tra thu thập đều cần được tổ chức và bảo quản một cách cẩn thận.

Các tài liệu này không chỉ giúp xác định mức độ ảnh hưởng của sức khỏe tâm thần đối với hành vi của đối tượng mà còn hỗ trợ quyết định về việc giám định và xử lý pháp lý. Trong số các tài liệu quan trọng này, có bản báo cáo từ gia đình của đối tượng giám định. Báo cáo này cung cấp thông tin chi tiết về tiền sử sản khoa, quá trình phát triển tâm thần, và mọi chi tiết đáng chú ý về sức khỏe tâm thần của đối tượng. Nó cũng tập trung vào việc nêu rõ về việc sử dụng các chất gây nghiện như rượu, bia, ma túy của đối tượng từ khi còn nhỏ đến thời điểm xảy ra vụ án, điều này có thể là một chỉ báo quan trọng về tình trạng sức khỏe tâm thần của đối tượng.

Hồ sơ bệnh án của đối tượng là một phần không thể thiếu trong quá trình giám định. Các bản ghi chép từ các cơ sở y tế về quá trình điều trị trước đó, bao gồm cả điều trị bệnh tâm thần, có thể cung cấp thông tin quan trọng về tình trạng sức khỏe tâm thần của đối tượng từ trước đến nay. Các kết quả xét nghiệm và các đơn thuốc cũng có thể là tài liệu hữu ích để đánh giá mức độ nghiêm trọng của các vấn đề tâm thần.

Ngoài các tài liệu y tế, quan điểm của Trạm y tế cơ sở nơi đối tượng cư trú hoặc làm việc là một phần quan trọng của quy trình. Sự nhận xét này không chỉ đánh giá việc điều trị và quản lý sức khỏe tâm thần tại địa phương mà còn cung cấp thông tin về tình trạng hiện tại của đối tượng, bao gồm việc khám bệnh, chữa bệnh, và sử dụng thuốc tâm thần.

Không chỉ dừng lại ở mức địa phương, quan điểm từ cộng đồng cũng rất quan trọng. Nhận xét từ Trưởng/Phó thôn hoặc Tổ trưởng/Tổ phó tổ dân phố, cùng với nhận xét từ hàng xóm hoặc bạn bè/đồng nghiệp, có thể cung cấp cái nhìn tổng quan về quá trình sinh sống, sinh hoạt và mối quan hệ xã hội của đối tượng, cũng như bất kỳ biểu hiện hành vi bất thường nào, đặc biệt là về sức khỏe tâm thần.

Cuối cùng, các tài liệu và thông tin khác theo yêu cầu của người giám định có thể bổ sung cho quy trình giám định, nhằm đảm bảo rằng tất cả các khía cạnh liên quan đến sức khỏe tâm thần của đối tượng được xem xét một cách toàn diện và công bằng nhất.

Tổng hợp lại, quy trình giám định pháp y tâm thần trong các vụ án hình sự không chỉ đòi hỏi sự chuyên nghiệp mà còn cần có sự cẩn thận và toàn diện trong việc thu thập và đánh giá các tài liệu và thông tin liên quan đến sức khỏe thể chất và tâm thần của đối tượng. Điều này giúp đảm bảo rằng quyết định được đưa ra sau đó là công bằng và dựa trên cơ sở khoa học và chứng cứ đáng tin cậy.

Quy trình này nhằm đảm bảo rằng quá trình giám định pháp y tâm thần được thực hiện một cách minh bạch, công bằng và đáng tin cậy. Việc thu thập và tổ chức các thông tin và tài liệu liên quan một cách cẩn thận là rất quan trọng để đảm bảo tính chính xác và khách quan trong quá trình giám định. Đồng thời, việc tuân thủ quy trình cũng giúp tránh được những sai sót và tranh cãi có thể xảy ra sau này.

1.2. Trong giai đoạn điều tra, truy tố, xét xử

Quy trình giám định pháp y tâm thần trong các vụ án hình sự là một quy trình phức tạp, yêu cầu sự cẩn trọng và toàn diện trong việc thu thập và xem xét các tài liệu và thông tin liên quan. Quyết định trưng cầu giám định pháp y tâm thần là bước quan trọng đầu tiên trong quy trình này, và nó cần phải tuân thủ đúng các quy định tại khoản 2, Điều 25 của Luật giám định tư pháp, và được người có thẩm quyền ký và đóng dấu.

Các tài liệu liên quan đến đối tượng giám định và vụ án là những tài liệu rất quan trọng trong quy trình giám định. Chúng bao gồm sơ yếu lý lịch của đối tượng, các bản tự khai và biên bản hỏi cung của đối tượng, cũng như các biên bản ghi lời khai của đối tượng, người làm chứng và bị hại. Nếu có, các bút tích, nhật ký, và các bản viết tay, thư điện tử của đối tượng cũng được đưa vào xem xét. Bên cạnh đó, những thông tin từ các đồng phạm cũng cần được thu thập và xem xét.

Ngoài các tài liệu trên, còn có nội dung chi tiết của vụ án, hình ảnh thu giữ được từ vụ án, quyết định khởi tố vụ án hình sự, quyết định khởi tố bị can, bản kết luận điều tra, cáo trạng, biên bản phiên tòa, bản án, quyết định của Tòa án, và bất kỳ tài liệu khác thu thập được trong quá trình điều tra.

Các tài liệu theo quy định tại tiết c, tiết d điểm 3.1.1.1 khoản III phần A của Quy trình giám định pháp y tâm thần cũng cần được xem xét và bổ sung vào hồ sơ giám định. Điều này bao gồm các tài liệu và thông tin mà người giám định cho là cần thiết để có cái nhìn toàn diện về tình trạng sức khỏe tâm thần của đối tượng.

Một phần quan trọng khác của quy trình giám định là nhận xét từ cơ sở giam giữ đối tượng. Điều này bao gồm nhận xét từ quản giáo, y tế trại tạm giam, và cả nhận xét từ các đồng giam cùng buồng. Các nhận xét này cung cấp thông tin về quá trình sinh hoạt và hoạt động hàng ngày của đối tượng trong thời gian giam giữ, giúp tạo ra một bức tranh toàn diện về tình trạng tâm thần của đối tượng.

Tổng cộng, quy trình giám định pháp y tâm thần trong các vụ án hình sự đòi hỏi sự cẩn thận và toàn diện từ việc thu thập tài liệu đến việc xem xét nhận xét từ các bên liên quan. Việc đảm bảo rằng tất cả các tài liệu và thông tin được thu thập và xem xét một cách chính xác và công bằng là cực kỳ quan trọng để đảm bảo tính công bằng và đúng đắn trong quá trình giám định.

1.3. Trong giai doạn thi hành án hình sự

Quy trình giám định pháp y tâm thần trong các vụ án hình sự đòi hỏi sự cẩn trọng và toàn diện từ việc thu thập tài liệu đến việc xem xét nhận xét từ các bên liên quan. Quyết định trưng cầu giám định pháp y tâm thần là bước quan trọng đầu tiên trong quy trình này. Quyết định này phải tuân thủ đúng các quy định tại khoản 2, Điều 25 của Luật giám định tư pháp, và được người có thẩm quyền ký và đóng dấu.

Một trong những bước tiếp theo quan trọng trong quy trình giám định là thu thập các tài liệu liên quan đến đối tượng giám định và vụ án. Đây là một phần không thể thiếu để đảm bảo quyết định giám định được đưa ra là chính xác và công bằng. Các tài liệu này bao gồm:

- Sơ yếu lý lịch của đối tượng giám định: Một tài liệu quan trọng cung cấp thông tin về quá trình phát triển, tiền sử bệnh tật, và bất kỳ thông tin nào có thể ảnh hưởng đến sức khỏe tâm thần của đối tượng.

- Các bản tự khai và biên bản hỏi cung của đối tượng giám định: Những tài liệu này giúp cung cấp cái nhìn tự nguyện và trực tiếp từ phía đối tượng về mọi vấn đề liên quan đến vụ án và sức khỏe tâm thần của mình.

- Các biên bản ghi lời khai của đối tượng, người làm chứng và bị hại: Đây là những thông tin quan trọng từ các bên liên quan đến vụ án, giúp làm rõ các chi tiết và biểu hiện của sự việc.

- Bút tích, nhật ký, các bản viết tay, thư điện tử của đối tượng: Các tài liệu này có thể cung cấp thông tin bổ sung về hành vi và trạng thái tâm thần của đối tượng.

- Nội dung chi tiết của vụ án và hình ảnh thu giữ từ vụ án: Đây là những tài liệu cung cấp bằng chứng về sự kiện và cũng giúp làm rõ hoàn cảnh của đối tượng tại thời điểm xảy ra vụ án.

- Quyết định khởi tố vụ án, quyết định khởi tố bị can, bản kết luận điều tra, cáo trạng, biên bản phiên tòa, bản án, quyết định của Tòa án: Những tài liệu này là cơ sở pháp lý cho quyết định cuối cùng về tình trạng tâm thần của đối tượng trong vụ án.

Ngoài ra, các tài liệu theo quy định tại tiết c, tiết d điểm 3.1.1.1 khoản III phần A của Quy trình giám định pháp y tâm thần cũng cần được xem xét và bổ sung vào hồ sơ giám định. Điều này bao gồm các tài liệu và thông tin mà người giám định cho là cần thiết để có cái nhìn toàn diện về tình trạng sức khỏe tâm thần của đối tượng.

Cuối cùng, nhận xét từ cơ sở giam giữ đối tượng giám định là một phần quan trọng khác trong quy trình giám định. Nhận xét này cung cấp cái nhìn về hành vi và tình trạng tâm thần của đối tượng trong môi trường giam giữ, giúp đánh giá tình trạng của đối tượng trong thời gian gần đây nhất.

Tổng cộng, việc thu thập và xem xét các tài liệu và nhận xét từ các bên liên quan là cực kỳ quan trọng trong quy trình giám định pháp y tâm thần. Chỉ khi có đủ thông tin và bằng chứng, quyết định về tình trạng tâm thần của đối tượng mới có thể được đưa ra một cách công bằng và chính xác nhất.

2. Đối với đối tượng giám định pháp y tâm thần là bị hại

Trong quy trình tố tụng, quyết định trưng cầu giám định pháp y tâm thần của cơ quan tiến hành tố tụng là một bước quan trọng. Điều này đặc biệt quan trọng trong các vụ án liên quan đến tội phạm có dấu hiệu rối loạn tâm thần. Quyết định này được đưa ra dựa trên nhiều yếu tố, bao gồm các tài liệu và thông tin cụ thể về vụ án, nhân thân của đối tượng giám định và mối quan hệ giữa đối tượng và bị can. Các tài liệu được đưa vào xem xét và thu thập để hỗ trợ quyết định trưng cầu giám định bao gồm:

- Lý lịch của đối tượng giám định: Đây là một phần quan trọng cung cấp thông tin về quá trình phát triển, tiền sử bệnh tật và tình trạng tâm thần của đối tượng.

- Nội dung chi tiết của vụ án: Đây là các thông tin cơ bản về vụ án, bao gồm các hành vi phạm tội và mọi chi tiết có liên quan.

- Sơ đồ hiện trường vụ án: Một sơ đồ chi tiết về hiện trường vụ án có thể cung cấp cái nhìn toàn diện về các tình huống và điều kiện mà đối tượng đã phải đối mặt.

- Các bản tự khai và biên bản ghi lời khai của bị can và nhân chứng: Những tài liệu này giúp cung cấp cái nhìn từ nhiều góc độ khác nhau về sự kiện và hành vi của đối tượng.

- Đơn tố cáo của đối tượng giám định hoặc gia đình đối tượng: Đây là một phần quan trọng để hiểu rõ quan điểm và động cơ của đối tượng.

- Các tài liệu khác cơ quan điều tra thu thập được trong vụ án: Bất kỳ thông tin bổ sung nào có thể hỗ trợ quyết định trưng cầu giám định cũng cần được xem xét.

- Bản xác minh chi tiết mối quan hệ giữa bị can và đối tượng giám định: Điều này giúp đánh giá mức độ ảnh hưởng của mối quan hệ này đến tình trạng tâm thần của đối tượng.

Ngoài ra, các tài liệu theo quy định tại tiết c, tiết đ điểm 3.1.1.1 khoản III phần A của Quy trình giám định pháp y tâm thần cũng cần được xem xét và bổ sung vào hồ sơ giám định. Điều này đảm bảo rằng tất cả các thông tin cần thiết đều được xem xét để đưa ra quyết định chính xác nhất.

Cuối cùng, các quyết định giám định pháp y và biên bản phiên tòa cũng cần được xem xét để hiểu rõ hơn về quá trình tố tụng và quyết định của tòa án. Tất cả những thông tin này đều góp phần tạo ra một hình ảnh toàn diện và công bằng nhất về tình trạng tâm thần của đối tượng trong quá trình tố tụng.

3. Khi nào phải trưng cầu giám định tâm thần?

Căn cứ Điều 206 Bộ luật Tố tụng hình sự 2015 quy định 06 trường hợp bắt buộc phải trưng cầu giám định khi cần xác định như sau:
 
- Tình trạng tâm thần của người bị buộc tội khi có sự nghi ngờ về năng lực trách nhiệm hình sự của họ; tình trạng tâm thần của người làm chứng hoặc bị hại khi có sự nghi ngờ về khả năng nhận thức, khả năng khai báo đúng đắn về những tình tiết của vụ án.
 
- Tuổi của bị can, bị cáo, bị hại nếu việc đó có ý nghĩa đối với việc giải quyết vụ án và không có tài liệu để xác định chính xác tuổi của họ hoặc có nghi ngờ về tính xác thực của những tài liệu đó.

- Nguyên nhân chết người.
 
- Tính chất thương tích, mức độ tổn hại sức khỏe hoặc khả năng lao động.
 
- Chất ma tuý, vũ khí quân dụng, vật liệu nổ, chất cháy, chất độc, chất phóng xạ, tiền giả, vàng, bạc, kim khí quý, đá quý, đồ cổ.
 
- Mức độ ô nhiễm môi trường.

Như vậy, một người bị buộc tội khi có sự nghi ngờ về năng lực trách nhiệm hình sự của họ thì sẽ được yêu cầu xác định tình trạng tâm thần để phục vụ công tác điều tra và tố tụng.

Xem thêm: Quy định về thời gian giám định pháp y cập nhật mới nhất

Nếu có bất cứ vấn đề pháp lý nào cần hỗ trợ, vui lòng liên hệ tới bộ phận tư vấn pháp luật trực tuyến qua số điện thoại: 1900.6162 hoặc gửi yêu cầu qua địa chỉ email: lienhe@luatminhkhue.vn. Trân trọng!