1. Tín dụng đen là gì?

Hệ thống pháp luật Việt Nam hiện nay chưa có khái niệm cụ thể thế nào là "tín dụng đen"  mặc dù cụm từ này đã và đang rất phổ biến và tác động không nhỏ đến người dân. Vậy hiểu "tín dụng đen" là gì? Trên thực tế mọi người cũng đã mường tượng được khái niệm của tín dụng đen khi nhắc đến nó và cụm từ này cũng gây ấn tượng không mấy tốt đẹp đến người dân.

Nhưng có lẽ vì không có quy định cụ thể nên cách hiểu và giải thích vẫn còn có sự không thống nhất. Điều đó thực sự cũng dễ hiểu vì không có quy định cụ thể thì cách nhìn nhận, định nghĩa về nó sẽ luôn luôn có sự khác nhau. Luật Minh Khuê khái quát lại cách hiểu như sau: "Tín dụng đen" bản chất là một giao dịch dân sự, hay nó chính là hợp đồng cho vay tài sản. Hợp đồng này có những điểm rất đặc biệt như:

Thứ nhất, được thực hiện bởi tổ chức, cá nhân không có giấy phép hoạt động hợp pháp đối với hoạt động tín dụng.

Thứ hai, hoạt động này đương nhiên không được pháp luật công nhận vì nó không tuân thủ về cách thức thực hiện, lãi suất theo quy định pháp luật.

Thứ ba, hoạt động này gây tác động tiêu cực không nhỏ đến người dân, đặc biệt người dân đang gặp khó khăn về tài chính.

 

2. Hoạt động tín dụng đen có phạm luật không?

Như đã khẳng định ở phân trên, bản chất hoạt động tín dụng cũng là một giao dịch dân sự. Tuy nhiên, giao dịch này không hợp pháp vì một giao dịch được coi là có hiệu lực pháp luật phải đáp ứng các điều kiện có hiệu lực của giao dịch dân sự. Tức là đáp ứng bốn điều kiện quy định tại Điều 117 Bộ luật dân sự 2015, đó là:

Một là, chủ thể tham gia giao dịch có năng lực pháp luật dân sự, năng lực hành vi dân sự phù hợp với giao dịch dân sự được xác lập. Hiểu một cách khái quát rằng bên vay và bên cho vay hoàn toàn minh mẫn, đủ nhận thức, không bị tòa án tuyên bố mất năng lực hành vi dân sự, không mắc các bệnh hạn chế về hành vi của bản thân. Đối với điều kiện này, trên thực tế qua các vụ việc tư vấn thì Luật Minh KHuê thấy rằng cơ bản những người tham gia hoạt động tín dụng đều đáp ứng được điều kiện này.

Hai là, chủ thể tham gia giao dịch hoàn toàn tự nguyện;

Hầu như ai cũng nhận thức được rằng việc tham gia giao dịch vay tiền của các tổ chức, cá nhân cho vay theo hình thức này sẽ gặp nhiều rủi ro. Tuy nhiên, họ vẫn bước chân vào "vũng bùn lầy đó". Chẳng phải tất cả mọi người khi tham gia giao dịch này họ đều không hiểu được mức lãi suất có thể phải gánh chịu sau này. Nhưng vì họ rơi vào cảnh thực sự khó khăn, túng quẫn nên bước chân làm liều.

Vì vậy, đối với điều kiện thứ hai này. Luật Minh Khuê cho rằng đại đa số người dân tham gia giao dịch "tín dụng đen" là hoàn toàn tự nguyện. Tự nguyện vì cần tiền, tự nguyện vì họ đang tìm mọi cách có thể để làm sao có thể "có được tiền" giải quyết vấn đề của họ.

Ba là, Mục đích và nội dung của giao dịch dân sự không vi phạm điều cấm của pháp luật, không trái đạo đức xã hội.

Về cơ bản nếu như nhìn ở góc độ nhân văn, việc vay tiền để cho các cá nhân, tổ chức giải quyết được vấn đề của họ thì có vẻ mang tính nhân văn rất cao. Tuy nhiên, việc vay sẽ luôn đi kèm với lãi suất. Lãi suất trong các giao dịch này luôn luôn là mục tiêu quan trọng mà họ - bên cho vay hướng đến. Bên cho vay thường để lãi suất rất cao, lãi suất theo quy định tại Điều 468 Bộ luật dân sự 2015 thì Lãi suất do các bên thỏa thuận. Tuy nhiên, nếu có thỏa thuận thì cũng không được thỏa thuận vượt quá 20%/năm của khoản tiền vay. Thế nhưng, đã gọi là "vay tín dụng đen" thì lãi suất sẽ không đơn giản dừng lại ở con số 20% mà lãi suất sẽ gấp nhiều lần con số này. Đây cũng chính là lý do chính và chủ yếu khiến cho hoạt động vay tài sản này trở thành hoạt động "tín dụng đen". Việc cho vay ở mức lãi quất quá cao, vượt quá quy định của Luật khiến cho giao dịch này trái quy định pháp luật. Tức là không đáp ứng được điều kiện thứ ba.

Bốn là, hình thức của giao dịch dân sự là điều kiện có hiệu lực của giao dịch dân sự trong trường hợp luật có quy định.

Điều 463 Bộ luật dân sự 2015 không quy định bắt buộc về hình thức của hợp đồng vay tài sản. Do đó, việc vay tiền có thể được thực hiện thông qua nhiều hình thức khác nhau.

Trên thực tế, hiện nay các đối tượng cho vay lãi cao rất tinh vi. Lãi suất nhiều khi không được thể hiện rõ ràng mà họ sẽ biến các mức lãi suất thì các chi phí, phụ phí hỗ trợ cho việc vay. Do đó, có nhiều vụ việc liên quan đến tín dụng đến rất khó phát hiện để xử lý theo quy định. 

Từ sự phân tích ở trên, hoạt động tín dụng đen không đáp ứng được đẩy đủ cả bốn điều kiện có hiệu lực của một giao dịch dân sự. Đó cũng chính là lý do hoạt động "tín dụng đen" là hoạt động vi phạm pháp luật.

 

3. Hậu quả pháp lý của hoạt động "tín dụng đen"

Theo quy định tại Điều 122 của Bộ luật dân sự 2015 thì giao dịch dân sự không có một trong các điều kiện quy định tại Điều 117 của Bộ luật dân sự 2015 thì vô hiệu. Do đó, hoạt động tín dụng đen sẽ không có hiệu lực pháp luật vì không đảm bảo các điều kiện quy định tại Điều 117 của Bộ luật dân sự 2015 như đã nêu trên. Khi giao dịch vô hiệu thì các bên khôi phục lại tình trạng ban đầu và hoàn trả lại cho nhau những gì đã nhận.

Hơn nữa, ở mức độ nghiêm khắc hơn thì hành vi cho vay với lãi suất cao còn bị truy cứu trách nhiệm hình sự về "tội cho vay lãi nặng trong giao dịch dân sự" quy định tại Điều 201 Bộ luật hình sự 2015, sửa đổi bổi sung 2017. Điều luật quy định rõ hai trường hợp như sau:

Trường hợp 1: Nếu có hành vi cho vay với lãi suất gấp 05 lần trở lên của mức lãi suất cao nhất  quy định trong Bộ luật dân sự, đồng thời thu lợi bất chính từ ba mươi triệu đồng đến dưới một trăm triệu đồng hoặc đã bị xử phạt hành chính về hành vi này hoặc đã bị kết an về tội này, chưa được xóa án tích mà còn vi phạm, thì bị phạt tiền từ năm mươi triệu đồng đến hai trăm triệu đồng hoặc phạt cải tạo không giam giữ đến ba năm.

Trường hợp 2: Nếu phạm tội mà lại thu lợi bất chính một trăm triệu đồng trở lên, thì bị phạt tiền từ hai trăm triệu đồng đến một tỷ đồng hoặc phạt tù từ sáu tháng đến ba năm.

Theo quan điểm của Luật Minh Khuê, với loại tội này thì mức hình phạt như vậy còn khá thấp so với thiệt hại thực tế mà nhiều vụ án xảy ra. "Tín dụng đen" là nguyên nhân khiến cho nhiều gia đình lâm vào đường cùng, khiến nhiều vụ án nghiêm trọng xảy ra chỉ vì hoạt động tín dụng đen như: giết người, cướp tài sản, cố ý gây thương tích...

Rất nhiều người đang lo lắng, băng khoăn và thậm chí hoảng loạn khi rơi vào bẫy "tín dụng đen". Chính vì vậy, trước khi tham gia bất cứ một giao dịch nào người dân cần thận trọng và dành thời gian tìm hiểu kỹ về bên cho vay trước khi quyết định tham gia giao dịch.

Luật Minh Khuê đã giải quyết và hỗ trợ rất nhiều tình huống, giúp đỡ nhiều khách hàng thoát bẫy "tín dụng đen". Vì vậy, nếu còn bất kỳ vướng mắc nào liên quan đến "tín dụng đen". Mời bạn đọc liên hệ ngay với chúng tôi qua Hotline: 1900.6162 để nhận được sự tư vấn tận tình của Luật Minh Khuê. Rất mong nhận được sự hợp tác!