Chủ hộ kinh doanh bị thu bảo hiểm xã hội trái luật giải quyết thế nào?

1. Bị thu bảo hiểm trái luật là gì?

Bị thu bảo hiểm xã hội trái luật là trường hợp khi người lao động hoặc tổ chức sử dụng lao động phải đóng bảo hiểm xã hội (BHXH) mà không đúng theo quy định của pháp luật. Tình trạng này có thể xảy ra trong các trường hợp sau:

Đối tượng không thuộc diện bắt buộc tham gia BHXH

Theo quy định của pháp luật Việt Nam, không phải tất cả mọi người đều phải tham gia BHXH. Các đối tượng bắt buộc tham gia bao gồm:

- Người lao động làm việc theo hợp đồng lao động từ 1 tháng trở lên: Những người này cần phải được đóng BHXH theo tỷ lệ quy định.

- Cán bộ, công chức, viên chức: Những người làm việc trong các cơ quan nhà nước, đơn vị sự nghiệp công lập cũng phải tham gia BHXH.

Nếu một cá nhân không thuộc vào những nhóm đối tượng trên nhưng vẫn bị thu BHXH, thì đây được xem là việc thu tiền bảo hiểm trái pháp luật. Ví dụ, những người làm việc tự do hoặc lao động ngắn hạn không bắt buộc phải tham gia BHXH.

Mức đóng không đúng quy định

Pháp luật quy định rõ ràng về tỷ lệ phần trăm và mức tiền tối thiểu mà tổ chức và người lao động phải đóng vào quỹ BHXH. Nếu tổ chức sử dụng lao động thu BHXH với mức cao hơn mức quy định, hoặc tính toán sai lệch số tiền phải đóng dựa trên mức lương thực tế, điều này cũng được coi là thu BHXH trái luật.

Thiếu hợp đồng lao động

Theo quy định, người lao động làm việc cho một tổ chức mà không có hợp đồng lao động chính thức vẫn có thể bị thu BHXH. Tuy nhiên, việc này không hợp pháp nếu không có sự thỏa thuận rõ ràng và văn bản hợp đồng. Các tổ chức sử dụng lao động không được quyền yêu cầu đóng BHXH đối với những lao động không có hợp đồng, điều này dẫn đến việc thu tiền bảo hiểm trái luật.

Bị ép buộc tham gia BHXH

Trong một số tình huống, người lao động có thể bị ép buộc tham gia BHXH mặc dù họ không có nhu cầu hoặc không thuộc diện bắt buộc. Điều này có thể xảy ra trong các trường hợp mà tổ chức sử dụng lao động không giải thích rõ ràng về quyền lợi và nghĩa vụ của việc tham gia BHXH, dẫn đến sự thiếu thông tin cho người lao động.

2. Chủ hộ kinh doanh có phải tham gia bảo hiểm xã hội bắt buộc hay không?

Theo quy định hiện hành được đề cập trong Mục 1 của Công văn số 4253/LĐTBXH-BHXH năm 2019, liên quan đến việc thực hiện chính sách bảo hiểm xã hội (BHXH) bắt buộc đối với người lao động, quy định đối với chủ hộ kinh doanh cá thể như sau:

- Theo các quy định được quy định trong Nghị định số 12/CP ban hành vào ngày 26 tháng 01 năm 1995 và Nghị định số 01/2003/NĐ-CP vào ngày 09 tháng 01 năm 2003 của Chính phủ, cùng với Luật Bảo hiểm xã hội năm 2006 và Luật Bảo hiểm xã hội năm 2014, chúng ta có thể nhận thấy rằng chủ hộ kinh doanh cá thể không thuộc đối tượng tham gia BHXH bắt buộc. Điều này có nghĩa là, những người điều hành các hộ kinh doanh cá thể, tức là những cá nhân không phải là nhân viên, sẽ không bị yêu cầu tham gia vào hệ thống bảo hiểm xã hội bắt buộc theo luật hiện hành.

Kể từ năm 2008, nếu chủ hộ kinh doanh có nhu cầu, họ có thể lựa chọn tham gia vào bảo hiểm xã hội tự nguyện. Hình thức này cho phép các chủ hộ kinh doanh được hưởng quyền lợi về bảo hiểm xã hội mà không bị ràng buộc bởi những quy định nghiêm ngặt của bảo hiểm xã hội bắt buộc. Bảo hiểm xã hội tự nguyện mang lại cho họ sự linh hoạt hơn trong việc tham gia bảo hiểm, đồng thời đảm bảo quyền lợi cho bản thân trong trường hợp không may xảy ra.

Tuy nhiên, một sự thay đổi quan trọng sẽ xảy ra khi Luật Bảo hiểm xã hội năm 2024 có hiệu lực từ ngày 1 tháng 7 năm 2025. Cụ thể, theo quy định tại điểm m, khoản 1, Điều 2 của Luật này, chủ hộ kinh doanh của các hộ kinh doanh đã được đăng ký kinh doanh sẽ thuộc đối tượng tham gia BHXH bắt buộc theo quy định của pháp luật. Điều này có nghĩa là, sau khi Luật Bảo hiểm xã hội 2024 có hiệu lực, các chủ hộ kinh doanh sẽ không còn nằm ngoài diện tham gia BHXH bắt buộc mà sẽ phải tuân thủ những quy định và nghĩa vụ liên quan đến việc tham gia bảo hiểm xã hội.

Như vậy, chủ hộ kinh doanh cá thể không bắt buộc phải tham gia bảo hiểm xã hội bắt buộc và có thể lựa chọn tham gia bảo hiểm xã hội tự nguyện nếu họ mong muốn. Tuy nhiên, với sự thay đổi của Luật Bảo hiểm xã hội 2024 vào năm 2025, họ sẽ phải thực hiện nghĩa vụ tham gia BHXH bắt buộc, điều này có thể sẽ tạo ra những tác động nhất định đến cách thức quản lý và hoạt động của các hộ kinh doanh trong thời gian tới.

3. Chủ hộ kinh doanh bị thu bảo hiểm xã hội trái luật giải quyết thế nào?

Bộ Lao động, Thương binh và Xã hội (LĐTBXH) vừa đưa ra một đề xuất quan trọng liên quan đến việc hoàn trả tiền bảo hiểm xã hội (BHXH) cho những chủ hộ kinh doanh bị thu sai, đồng thời giải quyết chế độ lương hưu cho những người đã đủ điều kiện. Đề xuất này nằm trong khuôn khổ dự thảo Nghị quyết của Ủy ban Thường vụ Quốc hội, trong đó đề cập đến việc ghi nhận thời gian đóng BHXH bắt buộc của các chủ hộ kinh doanh trước thời điểm 1/7/2025, tức là trước khi Luật BHXH sửa đổi có hiệu lực.

Theo quy định hiện tại, hộ kinh doanh phải đóng BHXH bắt buộc cho những lao động mà họ thuê mướn và có hợp đồng, trong khi chủ hộ không thuộc diện phải đóng BHXH. Tuy nhiên, vào tháng 5 năm 2023, Ban Dân nguyện đã phản ánh rằng nhiều chủ hộ kinh doanh cá thể đang bị thu BHXH bắt buộc một cách trái luật. Đến thời điểm hiện tại, còn khoảng 3.567 chủ hộ đang chờ giải quyết quyền lợi của mình, trong đó có 37% đã đóng BHXH liên tục trên 15 năm.

Trong dự thảo, Bộ LĐTBXH đề xuất rằng những người đủ điều kiện để hưởng chế độ BHXH trước thời điểm Nghị quyết này được ban hành sẽ được hưởng quyền lợi theo các quy định hiện hành. Đối với những chủ hộ đã được cơ quan Bảo hiểm xã hội hoàn trả tiền thu sai, nếu họ mong muốn bảo lưu thời gian đã đóng trước đó, họ có thể nộp lại khoản tiền này vào Quỹ BHXH. Trong trường hợp các chủ hộ có yêu cầu lấy lại số tiền đã đóng, cơ quan Bảo hiểm xã hội sẽ hoàn trả số tiền đó, đồng thời thu hồi bất kỳ khoản trợ cấp nào mà họ đã nhận trước đó, tuy nhiên không bao gồm tiền lãi.

Trong tháng 5/2023, nhiều chủ hộ kinh doanh cá thể đã tập trung tại nhà ông Nguyễn Viết Lâm, ở TP Tuyên Quang (tỉnh Tuyên Quang), để phản ánh với báo chí về việc bị thu BHXH bắt buộc không đúng quy định. Họ đã bày tỏ sự lo lắng và bất bình về tình trạng này, thể hiện nhu cầu cấp thiết của họ về việc bảo vệ quyền lợi hợp pháp của mình.

Cơ quan soạn thảo cho rằng việc chủ hộ kinh doanh đóng tiền vào Quỹ BHXH phải đảm bảo nguyên tắc đóng - hưởng, trong đó có sự chia sẻ trách nhiệm giữa những người tham gia và ngân sách nhà nước. Việc này không chỉ đảm bảo tính minh bạch trong quản lý tài chính mà còn không làm ảnh hưởng đến thu chi ngân sách nhà nước. Nếu các chủ hộ kinh doanh được hưởng lương hưu, họ sẽ không phải nhận thêm trợ cấp hưu trí xã hội hoặc các khoản trợ giúp khác, giúp họ ổn định cuộc sống hơn.

Bên cạnh đó, Bộ LĐTBXH cũng đã đề xuất giao cho Chính phủ chỉ đạo Bảo hiểm xã hội Việt Nam hướng dẫn các đơn vị liên quan tại địa phương trong việc ghi nhận thời gian đóng BHXH bắt buộc và giải quyết các chế độ cho chủ hộ kinh doanh, đồng thời yêu cầu báo cáo cấp có thẩm quyền nếu có những vướng mắc phát sinh trong quá trình thực hiện.

Theo thống kê của Bảo hiểm xã hội Việt Nam, từ năm 2003 đến hết ngày 31/5/2023, có 3.567 chủ hộ kinh doanh đã đóng BHXH bắt buộc vào Quỹ Bảo hiểm xã hội với tổng số tiền lên tới 113 tỷ đồng. Hơn 9.600 lượt chủ hộ đã được chi trả chế độ ốm đau và thai sản với gần 13,3 tỷ đồng; 275 người hưởng chế độ hưu trí và tử tuất với tổng số tiền hơn 32,8 tỷ đồng; và 397 người hưởng BHXH một lần với số tiền gần 9,4 tỷ đồng.

Theo Bộ LĐTBXH, việc thu tiền BHXH bắt buộc từ các chủ hộ kinh doanh là không đúng quy định pháp luật, vì theo nguyên tắc, những khoản tiền này cần được hoàn trả lại cho những người đã bị thu sai. Tuy nhiên, các cơ quan có liên quan cũng bày tỏ lo ngại rằng việc hoàn trả này có thể gây ra những bất cập, đặc biệt khi thời gian thu sai có thể kéo dài lên tới 20 năm, và nhiều người đã hưởng các chế độ. Hơn nữa, nhiều chủ hộ đang đến tuổi nghỉ hưu và cần được đảm bảo quyền lợi an sinh. Vì vậy, sau khi thảo luận, các bên đã thống nhất đề xuất ghi nhận thời gian đã đóng bắt buộc để những chủ hộ này có thể hưởng quyền lợi của mình.

Xem thêm: Hướng dẫn thủ tục rút tiền bảo hiểm xã hội 1 lần năm 2024

Trên đây là toàn bộ nội dung tư vấn của Luật Minh Khuê. Quý khách có thắc mắc về quy định pháp luật, vui lòng liên hệ đến hotline 19006162 hoặc gửi thư tư vấn đến địa chỉ email: lienhe@luatminhkhue.vn để được giải đáp.