1. Mục đích của việc quy định các hành vi bị cấm

Việc quy định các hành vi bị cấm trong hoạt động đấu thầu không chỉ đóng vai trò quan trọng trong việc bảo vệ quyền lợi của nhà nước và người dân mà còn góp phần thiết lập một môi trường đấu thầu công bằng và minh bạch. Những quy định này được thiết lập nhằm đạt được các mục tiêu cụ thể sau đây:

- Một trong những mục tiêu chính của việc quy định các hành vi bị cấm là bảo vệ quyền lợi của nhà nước và người dân. Trong các hoạt động đấu thầu, nhà nước thường là bên chi trả và đầu tư nguồn lực, trong khi người dân là đối tượng hưởng lợi từ các công trình, dịch vụ được thực hiện. Các hành vi bị cấm, như hối lộ, gian lận, và thông đồng, nếu không được ngăn chặn, có thể dẫn đến sự lãng phí ngân sách, chất lượng công trình kém và dịch vụ không đạt yêu cầu. Bằng việc thiết lập những quy định nghiêm ngặt, hệ thống đấu thầu được bảo vệ khỏi các hành vi trái pháp luật, đảm bảo rằng các quyết định liên quan đến đầu tư công đều được thực hiện vì lợi ích chung của xã hội.

- Để đảm bảo rằng quá trình đấu thầu được thực hiện một cách công bằng và minh bạch, việc quy định các hành vi bị cấm là vô cùng cần thiết. Tính công bằng trong đấu thầu đảm bảo rằng tất cả các nhà thầu và nhà đầu tư đều có cơ hội ngang bằng để tham gia và cạnh tranh, dựa trên khả năng và đề xuất của họ. Minh bạch trong các quy trình đấu thầu giúp các bên liên quan có thể theo dõi và kiểm tra các bước trong quá trình lựa chọn, từ đó hạn chế nguy cơ các quyết định bị ảnh hưởng bởi các yếu tố không công bằng. Những quy định này không chỉ giúp duy trì niềm tin của cộng đồng vào hệ thống đấu thầu mà còn tạo ra một môi trường cạnh tranh lành mạnh, nơi các nhà thầu có thể dựa vào năng lực và giá trị của mình để giành được hợp đồng.

- Một mục tiêu quan trọng khác của việc quy định các hành vi bị cấm là ngăn chặn các hành vi tiêu cực và tham nhũng trong quá trình đấu thầu. Các hành vi như đưa và nhận hối lộ, gian lận thông tin, hoặc thông đồng giữa các bên liên quan có thể làm suy yếu tính chính trực của quy trình đấu thầu. Điều này không chỉ ảnh hưởng tiêu cực đến chất lượng các dự án và dịch vụ mà còn gây tổn hại lớn đến uy tín của các cơ quan nhà nước và hệ thống đấu thầu. Bằng cách thiết lập các quy định rõ ràng và nghiêm ngặt về các hành vi bị cấm, pháp luật tạo ra một cơ chế để phòng ngừa và xử lý kịp thời các hành vi sai phạm, từ đó duy trì sự công bằng và tính minh bạch trong các hoạt động đấu thầu.

 

2. Các hành vi bị cấm cụ thể

Từ ngày 01/01/2024, Luật Đấu thầu 2023 sẽ chính thức có hiệu lực và đưa ra các quy định cụ thể về các hành vi bị cấm trong hoạt động đấu thầu, nhằm đảm bảo tính công bằng và minh bạch trong quá trình lựa chọn nhà thầu. Những hành vi bị cấm theo quy định tại Điều 16 bao gồm:

- Đưa, nhận, hoặc môi giới hối lộ: Một trong những quy định nghiêm ngặt nhất trong Luật Đấu thầu 2023 là cấm tuyệt đối việc đưa, nhận hoặc môi giới hối lộ trong hoạt động đấu thầu. Điều này nhằm mục đích ngăn chặn các hành vi tham nhũng, làm giảm tính minh bạch và công bằng trong quá trình đấu thầu. Các bên liên quan, bao gồm cả nhà thầu và cơ quan tổ chức đấu thầu, đều phải tuân thủ quy định này để đảm bảo rằng mọi giao dịch và quyết định liên quan đến đấu thầu được thực hiện dựa trên sự công bằng và minh bạch.

- Lợi dụng chức vụ, quyền hạn để gây ảnh hưởng trái pháp luật: Việc lợi dụng chức vụ hoặc quyền hạn để can thiệp trái pháp luật vào hoạt động đấu thầu dưới mọi hình thức cũng bị cấm hoàn toàn. Điều này bao gồm việc sử dụng quyền lực để điều chỉnh kết quả đấu thầu, áp đặt yêu cầu không hợp lý hoặc can thiệp vào quá trình lựa chọn nhà thầu nhằm đạt được lợi ích cá nhân hoặc nhóm. Quy định này nhằm ngăn chặn các hành vi lạm dụng quyền lực, bảo vệ quyền lợi của các nhà thầu và đảm bảo quá trình đấu thầu được thực hiện theo đúng quy định pháp luật.

- Thông thầu là một hành vi vi phạm nghiêm trọng, bao gồm nhiều hành vi cụ thể như:

+ Dàn xếp, thỏa thuận hoặc ép buộc: Các bên tham gia đấu thầu có thể bị cấm nếu họ dàn xếp, thỏa thuận hoặc ép buộc nhau để chuẩn bị hồ sơ dự thầu theo cách mà chỉ một bên duy nhất có thể trúng thầu. Điều này cũng bao gồm việc các bên thỏa thuận để một bên rút hồ sơ dự thầu nhằm tạo điều kiện cho một bên khác trúng thầu, từ đó làm giảm tính cạnh tranh và minh bạch trong đấu thầu.

+ Dàn xếp từ chối cung cấp hàng hóa hoặc dịch vụ: Các nhà thầu hoặc bên mời thầu có thể bị cấm nếu họ dàn xếp để từ chối cung cấp hàng hóa, dịch vụ, không ký hợp đồng thầu phụ, hoặc thực hiện các thỏa thuận khác nhằm hạn chế sự cạnh tranh và đảm bảo rằng một bên cụ thể sẽ trúng thầu. Hành vi này làm giảm cơ hội cho các nhà thầu khác và ảnh hưởng tiêu cực đến tính công bằng trong đấu thầu.

+ Cố ý không cung cấp tài liệu: Các nhà thầu hoặc nhà đầu tư, dù có đủ năng lực và kinh nghiệm để tham dự thầu, nếu cố tình không cung cấp tài liệu chứng minh năng lực và kinh nghiệm khi được yêu cầu làm rõ hồ sơ dự thầu hoặc khi được yêu cầu đối chiếu tài liệu nhằm tạo điều kiện cho một bên khác trúng thầu, sẽ bị coi là vi phạm quy định đấu thầu.

- Hành vi gian lận:

+ Làm giả hoặc làm sai lệch thông tin: Tất cả các hành vi làm giả hoặc làm sai lệch thông tin, hồ sơ, tài liệu liên quan đến đấu thầu đều bị nghiêm cấm. Điều này bao gồm việc giả mạo các chứng từ, tài liệu quan trọng hoặc làm sai lệch các thông tin trong hồ sơ dự thầu, hồ sơ đề xuất hoặc bất kỳ tài liệu nào khác nhằm thao túng kết quả đấu thầu.

+ Cung cấp thông tin không trung thực: Các nhà thầu hoặc bên mời thầu không được phép cố ý cung cấp thông tin hoặc tài liệu không chính xác, thiếu khách quan trong hồ sơ quan tâm, hồ sơ dự sơ tuyển, hồ sơ đăng ký thực hiện dự án đầu tư kinh doanh, hồ sơ dự thầu hay hồ sơ đề xuất. Mục đích của hành vi này thường nhằm làm sai lệch kết quả lựa chọn nhà thầu hoặc nhà đầu tư để mang lại lợi ích không chính đáng cho một bên cụ thể.

- Hành vi cản trở:

+ Hủy hoại, lừa dối chứng cứ: Các hành vi như hủy hoại, lừa dối, thay đổi, che giấu chứng cứ hoặc báo cáo sai sự thật nhằm ngăn cản việc làm rõ hành vi đưa, nhận, môi giới hối lộ, gian lận hoặc thông đồng với cơ quan có chức năng giám sát, kiểm tra, thanh tra, kiểm toán đều bị cấm. Điều này cũng bao gồm việc đe dọa hoặc gợi ý nhằm ngăn chặn cơ quan chức năng thực hiện nhiệm vụ của mình.

+ Cản trở quá trình lựa chọn nhà thầu: Các hành vi cản trở người có thẩm quyền, chủ đầu tư, bên mời thầu, nhà thầu hoặc nhà đầu tư trong quá trình lựa chọn nhà thầu hoặc nhà đầu tư cũng bị nghiêm cấm. Điều này có thể bao gồm việc gây rối, tạo ra các cản trở không chính đáng hoặc can thiệp vào quy trình đấu thầu.

+ Cản trở giám sát, kiểm tra, thanh tra: Các hành vi ngăn cản cơ quan có thẩm quyền trong việc giám sát, kiểm tra, thanh tra hoặc kiểm toán đối với hoạt động đấu thầu đều bị nghiêm cấm. Điều này nhằm đảm bảo rằng các hoạt động giám sát và kiểm tra có thể thực hiện đầy đủ và hiệu quả.

+ Khiếu nại, tố cáo sai sự thật: Các hành vi cố tình khiếu nại, tố cáo hoặc kiến nghị sai sự thật nhằm cản trở hoạt động đấu thầu cũng bị cấm. Việc này không chỉ ảnh hưởng đến quy trình đấu thầu mà còn có thể làm tổn hại đến uy tín của các bên liên quan.

+ Vi phạm pháp luật về an toàn mạng: Các hành vi vi phạm pháp luật liên quan đến an toàn và an ninh mạng nhằm can thiệp vào đấu thầu qua mạng đều bị nghiêm cấm. Điều này bao gồm việc sử dụng các phương tiện kỹ thuật để làm gián đoạn hoặc can thiệp vào quy trình đấu thầu trực tuyến.

- Hành vi không đảm bảo công bằng, minh bạch

+ Tham dự thầu không đúng quy định: Các cá nhân hoặc tổ chức tham gia thầu với tư cách nhà thầu hoặc nhà đầu tư mà chính họ là bên mời thầu hoặc chủ đầu tư sẽ bị cấm. Điều này đảm bảo rằng các bên liên quan không thể tự tham gia vào việc lựa chọn đối tượng cạnh tranh trong chính gói thầu mà họ quản lý.

+ Lập và thẩm định hồ sơ đồng thời: Việc tham gia lập hồ sơ mời quan tâm, hồ sơ mời sơ tuyển, hồ sơ mời thầu hoặc hồ sơ yêu cầu, đồng thời tham gia thẩm định các hồ sơ đó đối với cùng một gói thầu hoặc dự án đầu tư kinh doanh bị cấm. Điều này giúp tránh sự xung đột lợi ích và đảm bảo tính khách quan trong quá trình đánh giá.

+ Đánh giá và thẩm định kết quả: Các cá nhân hoặc tổ chức tham gia đánh giá hồ sơ dự thầu hoặc hồ sơ đề xuất đồng thời với việc thẩm định kết quả lựa chọn nhà thầu, nhà đầu tư cũng bị cấm, nhằm ngăn ngừa các hành vi thiên vị và bảo đảm tính công bằng trong quá trình đấu thầu.

+ Tham gia thầu sau khi rời khỏi cơ quan tổ chức: Các cá nhân đã giữ chức vụ lãnh đạo hoặc quản lý tại cơ quan, tổ chức mà dự án thuộc về trong vòng 12 tháng sau khi rời khỏi cơ quan đó không được phép tham gia thầu gói thầu thuộc dự án do cơ quan, tổ chức đó làm chủ đầu tư.

+ Nhà thầu tư vấn giám sát và kiểm định: Nhà thầu tư vấn giám sát không được thực hiện cùng lúc tư vấn kiểm định đối với gói thầu mà nhà thầu đó giám sát, để tránh xung đột lợi ích và đảm bảo sự độc lập trong quá trình giám sát và kiểm định.

+ Áp dụng hình thức đấu thầu không phù hợp: Việc áp dụng hình thức lựa chọn nhà thầu không phải là hình thức đấu thầu rộng rãi khi không đủ điều kiện theo quy định của Luật Đấu thầu 2023 bị cấm, nhằm đảm bảo các quy trình đấu thầu diễn ra đúng quy định.

+ Yêu cầu nhãn hiệu, xuất xứ hàng hóa không hợp lý: Trong hồ sơ mời thầu, yêu cầu cụ thể về nhãn hiệu, xuất xứ hàng hóa chỉ được phép nêu trong các trường hợp nhất định theo quy định của pháp luật. Việc này nhằm tránh việc hạn chế sự tham gia của các nhà thầu khác và tạo ra sự cạnh tranh không công bằng.

+ Điều kiện hạn chế tham gia: Việc nêu điều kiện trong hồ sơ mời thầu nhằm hạn chế sự tham gia của nhà thầu hoặc tạo lợi thế cho một hoặc một số nhà thầu cụ thể gây ra sự cạnh tranh không bình đẳng cũng bị cấm.

+ Chia nhỏ dự án để chỉ định thầu: Chia nhỏ dự án hoặc dự toán mua sắm thành các gói thầu với mục đích chỉ định thầu hoặc hạn chế sự tham gia của các nhà thầu là hành vi bị nghiêm cấm, nhằm bảo đảm sự công bằng và minh bạch trong quá trình đấu thầu.

- Các hành vi tiết lộ thông tin, tài liệu liên quan đến quá trình lựa chọn nhà thầu và nhà đầu tư trước thời điểm công khai theo quy định đều bị nghiêm cấm. Cụ thể:

+ Việc tiết lộ nội dung của hồ sơ mời quan tâm, hồ sơ mời sơ tuyển, hồ sơ mời thầu, và hồ sơ yêu cầu trước thời điểm phát hành chính thức theo quy định đều bị cấm. Điều này nhằm bảo vệ tính bí mật và sự công bằng trong việc chuẩn bị và đánh giá hồ sơ dự thầu.

+ Cấm tiết lộ nội dung hồ sơ quan tâm, hồ sơ dự sơ tuyển, hồ sơ đăng ký thực hiện dự án đầu tư kinh doanh, hồ sơ dự thầu, và hồ sơ đề xuất. Ngoài ra, các yêu cầu làm rõ hồ sơ, phản hồi của nhà thầu hoặc nhà đầu tư trong quá trình đánh giá cũng không được công khai trước thời điểm quy định.

+ Các báo cáo của bên mời thầu, tổ chuyên gia, báo cáo thẩm định, báo cáo của nhà thầu tư vấn, và cơ quan chuyên môn có liên quan đều không được tiết lộ trước khi công khai theo quy định. Điều này bao gồm cả tài liệu ghi chép, biên bản cuộc họp xét thầu và các ý kiến đánh giá đối với hồ sơ thầu.

+ Kết quả lựa chọn nhà thầu và nhà đầu tư không được tiết lộ trước khi công khai theo quy định, để tránh ảnh hưởng đến tính công bằng và minh bạch của quá trình đấu thầu.

+ Các tài liệu liên quan đến quá trình lựa chọn nhà thầu và nhà đầu tư có chứa nội dung bí mật nhà nước theo quy định của pháp luật cũng bị cấm tiết lộ.

- Chuyển nhượng thầu là một hành vi cần được quản lý chặt chẽ để đảm bảo tính minh bạch và hợp lý trong quá trình thực hiện hợp đồng. Các quy định cấm chuyển nhượng thầu trong những trường hợp sau:

+ Nhà thầu không được phép chuyển nhượng cho nhà thầu khác phần công việc thuộc gói thầu nếu việc chuyển nhượng vượt quá giá trị tối đa dành cho nhà thầu phụ và khối lượng công việc dành cho nhà thầu phụ đặc biệt đã nêu trong hợp đồng, hoặc nếu việc chuyển nhượng không nằm trong phạm vi công việc đã đề xuất trong hồ sơ dự thầu mà không có sự chấp thuận của chủ đầu tư hoặc tư vấn giám sát.

+ Trong trường hợp chủ đầu tư hoặc tư vấn giám sát đồng ý, nhà thầu có thể chuyển nhượng phần công việc cho nhà thầu khác nhưng phải đảm bảo không vượt quá giá trị tối đa dành cho nhà thầu phụ hoặc khối lượng công việc đã nêu trong hợp đồng.

- Tổ chức lựa chọn nhà thầu khi chưa xác định được nguồn vốn: Việc tổ chức lựa chọn nhà thầu khi chưa xác định được nguồn vốn là hành vi bị cấm. Theo quy định tại khoản 3 Điều 39 của Luật Đấu thầu 2023, việc lựa chọn nhà thầu phải được thực hiện trên cơ sở nguồn vốn đã được xác định rõ ràng và đảm bảo tính khả thi. Việc tổ chức đấu thầu mà chưa có nguồn vốn cụ thể có thể dẫn đến tình trạng không thực hiện được hợp đồng hoặc gây ra các vấn đề tài chính không lường trước.

 

3. Hậu quả của các hành vi vi phạm

Các hành vi vi phạm trong hoạt động đấu thầu không chỉ ảnh hưởng nghiêm trọng đến cá nhân và tổ chức liên quan mà còn tác động tiêu cực đến toàn bộ dự án và hệ thống đấu thầu nói chung. Những hậu quả này có thể được phân loại thành các nhóm chính như sau:

- Đối với người vi phạm:

+ Các cá nhân hoặc tổ chức vi phạm quy định đấu thầu có thể phải đối mặt với các biện pháp xử lý kỷ luật nghiêm khắc. Điều này có thể bao gồm việc sa thải, đình chỉ công tác hoặc cấm đảm nhiệm các vị trí lãnh đạo trong các tổ chức công. Ngoài ra, nếu hành vi vi phạm đủ nghiêm trọng, người vi phạm còn có thể bị truy cứu trách nhiệm hình sự. Những hình phạt này không chỉ ảnh hưởng đến sự nghiệp và danh tiếng của cá nhân mà còn có thể dẫn đến án tù hoặc các hình phạt hình sự khác theo quy định của pháp luật.

+ Một hậu quả nghiêm trọng khác đối với người vi phạm là việc bị xử phạt hành chính bằng tiền. Mức phạt có thể rất lớn, tùy thuộc vào mức độ vi phạm và các yếu tố liên quan. Bên cạnh đó, tài sản liên quan đến hành vi vi phạm có thể bị tịch thu. Đây là biện pháp nhằm răn đe và loại bỏ các lợi ích bất hợp pháp mà người vi phạm đã thu được từ hành vi sai trái của mình.

+ Các cá nhân hoặc tổ chức vi phạm quy định có thể bị cấm tham gia vào các hoạt động đấu thầu trong một khoảng thời gian cụ thể. Hình phạt này nhằm ngăn chặn việc tiếp tục các hành vi vi phạm và khôi phục tính công bằng trong các quy trình đấu thầu. Thời gian cấm tham gia có thể kéo dài từ vài tháng đến nhiều năm, tùy thuộc vào mức độ nghiêm trọng của vi phạm.

- Đối với dự án:

+ Hành vi vi phạm trong đấu thầu có thể dẫn đến sự chậm trễ trong tiến độ thực hiện dự án. Điều này có thể do việc phải thực hiện lại các bước đấu thầu, giải quyết tranh chấp hoặc khắc phục các vấn đề phát sinh từ các hành vi sai trái. Sự chậm trễ này không chỉ ảnh hưởng đến lịch trình dự án mà còn có thể làm mất cơ hội và gây thiệt hại cho các bên liên quan.

+ Vi phạm trong đấu thầu thường dẫn đến việc gia tăng chi phí thực hiện dự án. Các chi phí này có thể bao gồm chi phí để khắc phục các vấn đề phát sinh, chi phí pháp lý liên quan đến việc xử lý vi phạm và các khoản chi phí khác do sự trì hoãn và sự điều chỉnh cần thiết. Điều này không chỉ làm tăng tổng chi phí của dự án mà còn ảnh hưởng đến ngân sách và tài chính của tổ chức thực hiện dự án.

+ Hành vi vi phạm trong đấu thầu có thể dẫn đến sự lãng phí đáng kể về nguồn lực, bao gồm tài chính, thời gian và công sức của các bên liên quan. Sự lãng phí này không chỉ ảnh hưởng đến hiệu quả của dự án mà còn làm giảm giá trị đầu tư công và ảnh hưởng đến sự phát triển bền vững của các cơ sở hạ tầng và dịch vụ công cộng.

Ngoài ra, có thể tham khảo: Quy định về vấn đề liên danh trong hoạt động đấu thầu. Còn khúc mắc, liên hệ 1900.6162 hoặc gửi email tới: lienhe@luatminhkhue.vn để được hỗ trợ. Xin cảm ơn.