Mục lục bài viết

Trong thực tế cuộc sống, bạn sẽ thường bắt gặp nhiều trường hợp một cá nhân nào đó bỗng nhiên mất tích trong một khoảng thời gian dài mà hàng xóm xung quanh hoặc thậm chí người thân trong gia đình cũng không biết họ đang ở đâu. Điều đó có thể gầy ảnh hưởng đến các thành viên khác trong gia đình cũng như những người có quyển lợi liên quan đến cá nhân này. Trong trường hợp đó, pháp luật quy có thể tuyên người ấy đã chết hay không?

Câu hỏi: Năm 2010, gia đình tôi bị lũ quét, trong vụ lũ quét đó, anh trai tôi bị lũ cuốn chưa tìm thấy di thể nên gia đình tôi vẫn hi vọng anh còn sống. Năm 2012, vợ của anh đòi li hôn nên yêu cầu tòa tuyên bố anh mất tích. Vừa qua, bố tôi mất không để lại di chúc. Do anh trai tôi đã mất tích 10 năm nay, nên tôi muốn làm thủ tục để tuyên anh đã chết trong vụ lũ quét ?

Mong luật sư tư vấn giúp gia đình tôi.

 

Luật sư tư vấn:

Cảm ơn câu hỏi của bạn. Thay mặt Luật Minh Khuê, tôi sẽ làm rõ vấn đề như sau:

 

1. Pháp luật quy định về tuyên bố một người đã chết như thế nào ?

Hiện nay, Pháp luật hiện hành chưa có khái niệm tuyên bố chết. Thế nên, hiểu đơn giản tuyên bố chết là việc xác nhận tới cơ quan thẩm quyền một cá nhân đã qua đời. Việc thông báo có đầy đủ cơ sở để chứng minh. Đồng thời không còn thông tin xác thực về việc tồn tại của cá nhân đó nữa.

Việc tuyên bố một người đã chết được pháp luật quy định tại Điều 71 Bộ Luật Dân sự 2015

“Điều 71. Tuyên bố chết

1. Người có quyền, lợi ích liên quan có thể yêu cầu Tòa án ra quyết định tuyên bố một người là đã chết trong trường hợp sau đây:

a) Sau 03 năm, kể từ ngày quyết định tuyên bố mất tích của Tòa án có hiệu lực pháp luật mà vẫn không có tin tức xác thực là còn sống;

b) Biệt tích trong chiến tranh sau 05 năm, kể từ ngày chiến tranh kết thúc mà vẫn không có tin tức xác thực là còn sống;

c) Bị tai nạn hoặc thảm họa, thiên tai mà sau 02 năm, kể từ ngày tai nạn hoặc thảm hoạ, thiên tai đó chấm dứt vẫn không có tin tức xác thực là còn sống, trừ trường hợp pháp luật có quy định khác;

d) Biệt tích 05 năm liền trở lên và không có tin tức xác thực là còn sống; thời hạn này được tính theo quy định tại khoản 1 Điều 68 của Bộ luật này.

2. Căn cứ vào các trường hợp quy định tại khoản 1 Điều này, Tòa án xác định ngày chết của người bị tuyên bố là đã chết.

3. Quyết định của Tòa án tuyên bố một người là đã chết phải được gửi cho Ủy ban nhân dân cấp xã nơi cư trú của người bị tuyên bố là đã chết để ghi chú theo quy định của pháp luật về hộ tịch.”

* Điều kiện để yêu cầu tuyên một người là đã chết

Bạn có thể yêu cầu cơ quan Tòa án có thẩm quyền ra quyết định tuyên bố một cá nhân là đã chết khi cá nhân đó đă bị mất tích hoặc biệt tích trong thời gian dài, cụ thể như sau:

- 03 năm, kể từ ngày quyết định tuyên bố mất tích của Tòa án có hiệu lực pháp luật mà vẫn không có tin tức xác thực là còn sống;

- Biệt tích trong chiến tranh sau 05 năm, kể từ ngày chiến tranh kết thúc, mà vẫn không có tin tức xác thực là còn sống;

- Bị tai nạn hoặc thảm họa, thiên tai mà sau 02 năm, kể từ ngày tai nạn hoặc thảm họa, thiên tai đó chấm dứt, vẫn không có tin tức xác thực là còn sống; và

- Biệt tích 05 năm liền trở lên và không có tin tức xác thực là còn sống; thời hạn này được tính từ ngày biết được tin tức cuối cùng vê' người đó; nếu không xác định được ngày có tin tức cuối cùng thì thời hạn này được tính từ ngày đầu tiên của tháng tiếp theo tháng có tin tức cuối cùng; nếu không xác định được ngày, tháng có tin tức cuối cùng thì thời hạn này được tính từ ngày đầu tiên của năm tiếp theo năm có tin tức cuối cùng.

Như vậy, người có quyền yêu cầu tuyên bố một người là đã chết là người có quyền, lợi ích liên quan đến người bị tuyên bố đã chết. Có thể kể đến một số trường hợp như sau:

- Người có quan hệ hôn nhân và gia đình: Vợ hoặc chồng của người bị tuyên bố đã chết; con đẻ, con nuôi… của người bị Tòa án tuyên bố đã chết;

- Người có quan hệ thừa kế: Người cùng hàng thừa kế với người bị tuyên bố đã chết; Người được hưởng thừa kế nếu Tòa án tuyên bố 01 người đã chết…

Khi gửi yêu cầu Tòa án tuyên bố một người đã chết thì người có quyền, lợi ích liên quan phải gửi đơn yêu cầu. Không chỉ vậy, gửi kèm đơn yêu cầu phải là tài liệu, chứng cứ để chứng minh người bị yêu cầu tuyên bố là đã chết thuộc các trường hợp tuyên bố chết ở trên.

 

2. Tại sao cần yêu cầu tuyên bố một người là đã chết ?

- Thứ nhất: Cũng tương tự như việc yêu cầu tuyên bố một người là mất tích, việc yêu cẩu tuyên bố một người là đã chết được thực hiện nhằm giải quyết các vấn đề về nhân thân và tài sản của người đã mất tích hoặc biệt tích trong một thời gian dài. Tuy nhiên, khác với trường hợp tuyên một người là mất tích, các quan hệ vê' hôn nhân, gia đình và các quan hệ nhân thân khác của người bị tuyên là đã chết sẽ được giải quyết như đối với người đã chết thực tế và tài sản của người đó sẽ được giải quyết chia thừa kế cho những người thừa kê của họ theo pháp luật.

- Thứ hai: Việc ra thông báo và tuyên một người vắng mặt tại nơi cư trú sẽ góp phần giúp cho cơ quan có thẩm quyền tăng cường quản lý về nhân khẩu, hộ tịch.

- Thứ ba: Việc ra thông báo và tuyên một người vắng mặt tại nơi cư trú sẽ là một căn cứ khi tiến hành giải quyết các vụ việc liên quan đến tố tụng dân sự (Ví dụ như li hôn, tranh chấp về quyền thừa kế, tranh chấp đất đai,…)

 

3. Thủ tục tuyên bố một người là đã chết

Việc yêu cầu Tòa án tuyên một người mất tích được thực hiện theo trình tự thủ tục giải quyết việc dân sự.

Bước 1: Nộp hồ sơ pháp lý Tòa án tuyên một người mất tích

Đối với phẩn hồ sơ nộp cho Tòa án, bạn chuẩn bị hổ sơ như sau:

- Đơn yêu cẩu giải quyết việc dân sự;

- Bản sao chứng thực các giấy tờ tùy thân của người nộp đơn và người được yêu cầu tuyên bố đã chết;

- Các chứng cứ để chứng minh người bị yêu cầu đã thỏa mãn điểu kiện bị tuyên bố là đã chết.

Bước 2: Tòa án tiếp nhận hồ sơ và giải quyết đơn yêu cầu tuyên một người đã chết

Khi bạn đã nộp đủ các tài liệu, chứng cứ cần thiết, Tòa án sẽ thụ lý đơn yêu cầu của bạn để xem xét giải quyết. Trong vòng 20 ngày kể từ ngày thụ lý, Tòa án sẽ ra quyết định thông báo tìm kiếm người bị yêu Cầu tuyên bố là đã chết. Thời hạn thông báo tìm kiếm người bị yêu cầu tuyên bố đã chết là 04 tháng, kể từ ngày đăng, phát thông báo lẩn đẩu tiên. Nếu thời hạn thông báo kết thúc mà không có tin tức gì của người bị yêu cẩu tuyên bố đã chết, Tòa án sẽ mở phiên họp để xét đơn yêu cầu của bạn trong vòng 10 ngày kể từ ngày kết thúc thời hạn thông báo này.

Trường hợp chấp nhận đơn yêu cầu thì Tòa án sẽ ra quyết định tuyên bố cá nhân đó là đã chết; trong quyết định này, Tòa án phải xác định ngày chết của người đó và hậu quả pháp lý của việc tuyên bố một người là đã chết theo quy định của Bộ luật Dân sự.

 

4. Hậu quả của việc tuyên bô một người là đã chết

Khi Tòa án ban hành quyết định tuyên bố một người là đã chết có hiệu lực thì quan hệ hôn nhân của cá nhân này sẽ chấm dứt kể từ thời điểm họ bị tuyên là đã chết tại quyết định của Tòa án. Các quan hệ khác trong gia đình và các quan hệ nhân thân khác của người đó được giải quyết như đối với người đã chết.

Tài sản chung của vợ, chồng sẽ do bên còn sống quản lý, trừ trường hợp trong di chúc có chỉ định người khác quản lý di sản hoặc những người thừa kế thỏa thuận cử người khác quản lý di sản. Khi có yêu cầu về chia di sản thì tài sản chung của vợ, chổng được chia đôi, trừ trường hợp vợ, chổng có thỏa thuận về chế độ tài sản. Phẩn tài sản của vợ, chổng chết hoặc bị Tòa án tuyên bố là đã chết được chia theo quy định của pháp luật vể thừa kế.

Các quan hệ tài sản khác của người bị Tòa án tuyên bố là đã chết được giải quyết như đối với người đã chết; tài sản của người đó được giải quyết theo quy định của pháp luật về thừa kế.

 

5. Hủy tuyên bố một người là đã chết

Dĩ nhiên vẫn có khả năng người bị Tòa án tuyên là đã chết vẫn còn sống trên thực tế. Trong trường hợp người bị tuyên là đã chết trở về hoặc có tin tức xác thực rằng họ vẫn còn sống, Tòa án sẽ ra quyết định hủy bỏ quyết định tuyên bố chết theo yêu câu của người đó hoặc người có liên quan của họ. Thủ tục yêu cầu Tòa án hủy tuyên bố chết được thực hiện theo các bước của thủ tục giải quyết vụ việc dân sự. Khi gửi đơn yêu cầu cho tòa án, người yêu cầu sẽ cần phải gửi kèm các tài liệu, chứng cứ để chứng minh người bị tuyên bố là đã chết trở vê' hoặc chứng minh xác thực là người đó còn sống.

Trong trường hợp Tòa án chấp nhận hủy quyết định tuyên bố đã chết, người trước đây bị tuyên bố là đã chết sẽ được khôi phục lại mọi quan hệ nhân thân kể cả quan hệ về hôn nhân. Tuy nhiên, trong trường hợp vợ hoặc chồng của họ đã được Tòa án giải quyết cho ly hôn hoặc vợ hoặc chồng của họ đã kết hôn với người khác thì việc ly hôn và kết hôn đó vẫn có hiệu lực. về tài sản, bạn có quyền yêu cẩu những người đã nhận tài sản thừa kế trả lại tài sản hoặc giá trị tài sản hiện còn. Trong trường hợp có người thừa kế biết rằng bạn còn sống mà cố tình giấu giếm nhằm hưởng thừa kế thì người đó phải hoàn trả toàn bộ tài sản đã nhận, kể cả hoa lợi, lợi tức; nêu gây thiệt hại thì phải bồi thường.

 

6. Sự khác biệt cơ bản giữa tuyên bố mất tích và tuyên bố chết

Mất tích là sự thừa nhận của Tòa án về tình trạng biệt tích của một cá nhân. Dựa trên cơ sở có đơn yêu cầu của người có quyền và lợi ích liên quan.

Còn tuyên bố chết là sự thừa nhận của Tòa án về cái chết đối với một cá nhân. Khi cá nhân đó đã biệt tích trong thời hạn theo luật định trên cơ sở đơn yêu cầu của người có quyền và lợi ích liên quan.

Bên cạnh đó hai vấn đề này còn có sự khác biệt cơ bản về điều kiện và hậu quả pháp lý.

a, Về Điều kiện

- Yêu cầu tuyên một người mất tích phải thỏa mãn điều kiện sau:

+ Thứ nhất: Phải thực hiện theo yêu cầu của người có quyền, lợi ích liên quan; và

+ Thứ hai: Người đó phải là một người biệt tích 02 năm liền trở lên;

+ Thứ ba: Dù đã áp dụng đầy đủ các biện pháp thông báo, tìm kiếm theo quy định của pháp luật về tố tụng dân sự nhưng vẫn không có tin tức xác thực về việc người đó còn sống hay đã chết

* Lưu ý: Thời hạn 02 năm được hiểu là

+ Ngày biết được tin tức cuối cùng về người đó;

+ Không xác định được ngày thì thời hạn này được tính từ ngày đầu tiên của tháng tiếp theo tháng có tin tức cuối cùng;

+ Không xác định được ngày, tháng thì thời hạn được tính từ ngày đầu tiên của năm tiếp theo năm có tin tức cuối cùng.

- Yêu cầu tuyên một người đã chết phải thỏa mãn điều kiện sau:

Thứ nhất: Phải thực hiện Theo yêu cầu của người có quyền, lợi ích liên quan;

Thứ hai: Đáp ứng đủ điều kiện tại 1 trong 04 trường hợp sau:

+ Sau 03 năm, kể từ ngày quyết định tuyên bố mất tích của Tòa án có hiệu lực pháp luật mà vẫn không có tin tức xác thực là còn sống;

+ Biệt tích trong chiến tranh sau 05 năm, kể từ ngày chiến tranh kết thúc mà vẫn không có tin tức xác thực là còn sống;

+ Bị tai nạn hoặc thảm họa, thiên tai mà sau 02 năm, kể từ ngày tai nạn hoặc thảm hoạ, thiên tai đó chấm dứt vẫn không có tin tức xác thực là còn sống, trừ trường hợp pháp luật có quy định khác;

+ Biệt tích 05 năm liền trở lên và không có tin tức xác thực là còn sống; thời hạn này được tính theo quy định tuyên bố mất tích

Như vậy, về thời hạn thì việc tuyên bố một người đã chết phải thực hiện theo trình tự của việc tuyên bố người mất tích sau 3 năm. Bên cạnh đó, một người có thể được tuyên mất tích khi người đó biệt tích 2 năm, còn một người bị tuyên là đã chết có thể là do biệt tích, thiên tai hoặc chiến tranh.

b, Về hậu quả pháp lý

- Việc tuyên một người mất tích sẽ dẫn đến

Tạm đình chỉ tư cách chủ thể của người bị tuyên bố mất tích (không làm chấm dứt tư cách chủ thể của họ)

Tài sản người bị tuyên bố mất tích sẽ được chuyển sang quản lý tài sản của người bị tuyên bố mất tích (Điều 65, 66, 67 và 69 Bộ luật Dân sự 2015)

Vợ/chồng của người bị mất tích yêu cầu ly hôn thì Tòa án cho phép họ ly hôn (Khoản 2 Điều 8 Bộ luật Dân sự 2015)

- Hậu quả pháp lý khi tuyên bố chết là

Thứ nhất: Chấm dứt tư cách chủ thể của người chết đối với mọi quan hệ pháp luật mà người đó tham gia với tư cách chủ thể

Thứ hai: Tài sản của người tuyên bố chết được giải quyết theo pháp luật về thừa kế (Điều 72 Bộ luật Dân sự 2015)

Luật Minh Khuê (tổng hợp & phân tích)