Cơ chế hòa giải tranh chấp đất đai theo quy định của pháp luật

1. Khái niệm Hoà giải tranh chấp đất đai

Trong quan hệ dân sự, mỗi chủ thể tham gia đều tồn tại những quyền và lợi ích không giống nhau. Chính vì vậy, nhiều trường hợp vì định hướng quyền lợi của mình mà ảnh hưởng đến quyền lợi của các chủ thể khác một cách trực tiếp hoặc gián tiếp. Gây ảnh hưởng đến quan hệ dân sự giữa các chủ thể liên quan và ảnh hưởng không nhỏ đến lợi ích của Nhà nước.

Tranh chấp đất đai là sự bất đồng, mâu thuẫn hay xung đột về lợi ích, về quyền và nghĩa vụ giữa các chủ thể khi tham gia vào quan hệ pháp luật đất đai.

Như vậy, Hòa giải tranh chấp đất đai là biện pháp mềm dẻo, linh hoạt và hiệu quả nhằm giúp cho các bên tranh chấp tìm ra giải pháp thống nhất để tháo gỡ những mâu thuẫn, bất đồng trong quan hệ pháp luật đất đai trên cơ sở tự nguyện, tự thỏa thuận.

2. Các phương thức giải quyết tranh chấp đất đai

1. Phương thức tố tụng - thông qua phán quyết, xét xử bằng thủ tục tố tụng dân sự, tố tụng hành chính;
2. Phương thức hành chính - thông qua các quyết định hành chính bằng thủ tục hành chính;
3. Phương thức hòa giải - thông qua người thứ ba có vai trò trung gian;
4. Phương thức thương lượng - giữa chính các chủ thể tranh chấp.

4. Lý do Uỷ ban nhân dân là cơ quan hoà giải bắt buộc khi có tranh chấp về đất đai

Ở Việt Nam, Ủy ban nhân dân cấp xã phường là cơ quan hành chính nhà nước cấp cơ sở gần với dân nhất, nên đây là một trong những cơ quan giải quyết việc hòa giải bắt buộc khi phát sinh các tranh chấp đất đai, cụ thể: 

• Ủy ban nhân dân là cơ quan có điều kiện để nhanh chóng thu thập các thông tin về nguồn gốc, diễn biến quá trình sử dụng đất, diện tích đất tranh chấp, sự phù hợp của hiện trạng sử dụng đất đang sử dụng với quy hoạch sử dụng đất, các quyết định giao đất, cho thuê đất… khi xảy ra tranh chấp mà không có các loại giấy tờ chứng minh quyền sử dụng đất. Bởi UBND là cơ quan quản lý nhà nước về đất đai, là cơ quan trực tiếp tổ chức thực hiện các quy định pháp luật về các vấn đề trên, do vậy UBND sẽ nhanh chóng chứng minh được chủ thể sử dụng đất hợp pháp hay không hợp pháp và giải quyết được tranh chấp đất đai hợp tình, hợp lý;
• Trong bối cảnh tranh chấp đất đai diễn ra phổ biến như hiện nay, thì quy định bắt buộc hòa giải tại UBND là nhằm giảm bớt gánh nặng lên cơ quan tòa án trong việc giải quyết các tranh chấp. Quá trình giải quyết của tòa án phải qua việc thu thập tài liệu, chứng cứ, số liệu từ các cơ quan quản lý về đất đai và thường diễn ra dài và mất thời gian hơn nên tất cả các vụ tranh chấp đất đai đều đưa đến tòa án giải quyết vừa đặt gánh nặng lên tòa án, vừa không đảm bảo được sự hiệu quả. Mặt khác, tranh chấp đất đai kéo dài sẽ phát sinh nhiều tiêu cực gây ảnh hưởng đến ổn định chính trị, trật tự an toàn xã hội. Nếu hòa giải không thành thì việc hòa giải tại xã, phường, thị trấn có thể là căn cứ giúp Tòa án/ UBND cấp trên nắm vững hơn nội dung vụ án, hiểu biết rõ hơn tâm tư, tình cảm của đương sự cũng như những vướng mắc trong suy nghĩ của họ, từ đó có thể xác định được hướng giải quyết vụ án khi đưa ra xét xử/ tiếp tục hòa giải tại UBND cấp huyện hoặc cấp tỉnh.
• Nhiều vụ tranh chấp đất đai là giữa những người quen biết, thậm chí là gia đình họ hàng. Việc quy định hòa giải tại ủy ban là bắt buộc nhằm đưa ra được biện pháp giúp các bên hòa giải, tìm ra phương án phù hợp cho các bên mà vẫn giữ được mối quan hệ, tình cảm. Như vậy, hòa giải phù hợp với truyền thống đạo lý tương thân tương ái của dân tộc, giữ gìn được tình làng nghĩa xóm, bảo đảm đoàn kết trong nội bộ nhân dân.

Hòa giải trong giải quyết tranh chấp đất đai: Hòa giải là thuyết phục các bên giải quyết tranh chấp của mình một cách ổn thỏa với sự tham gia của một bên thứ ba. Thông thường, việc hòa giải được thực hiện sau khi thương lượng (khiếu nại) giữa các bên không đạt được kết quả. Bản chất của hòa giải chính là thuyết phục và thỏa thuận dựa trên ý chí của các chủ thể tranh chấp có sự tham gia của chủ thể trung gian với tư cách là hòa giải viên. Đây là phương thức giải quyết tranh chấp khá phổ biến trong các phương thức giải quyết tranh chấp thông thường. Tuy nhiên, gắn với tranh chấp đất đai, việc áp dụng hòa giải khá khác biệt gắn với 2 hình thức hòa giải nói chung, gồm: hòa giải trong tố tụng và hòa giải ngoài tố tụng.

Thứ nhất, hòa giải trong tố tụng:

Thứ hai, hòa giải ngoài tố tụng:

- Hòa giải tiền tố tụng tại TAND

- Hòa giải tại UBND cấp xã

- Hòa giải cơ sở