Khi nào cần chỉ định người đại diện trong tố tụng dân sự?

1. Thế nào là người đại diện trong tố tụng dân sự?

Theo Điều 85 của Bộ luật Tố tụng dân sự năm 2015, việc đại diện trong các vụ án dân sự bao gồm hai loại: đại diện theo pháp luật và đại diện theo ủy quyền. Đại diện có thể là cá nhân hoặc tổ chức pháp nhân theo quy định của Bộ luật Dân sự năm 2015.

Đại diện theo pháp luật là người được chỉ định bởi pháp luật để đại diện trong các vụ án dân sự, trừ trường hợp bị hạn chế theo quy định của pháp luật. Cụ thể, theo Điều 136 và Điều 137 của Bộ luật Dân sự năm 2015: Đại diện theo pháp luật của cá nhân bao gồm cha, mẹ đối với con chưa thành niên, người giám hộ đối với người được giám hộ và người được Tòa án chỉ định trong các trường hợp nhất định, như khi không xác định được người đại diện theo quy định hoặc đối với người bị hạn chế năng lực hành vi dân sự. Đại diện theo pháp luật của tổ chức pháp nhân bao gồm người được chỉ định trong điều lệ, người có thẩm quyền đại diện theo quy định của pháp luật và người được Tòa án chỉ định trong quá trình tố tụng. Một tổ chức pháp nhân có thể có nhiều người đại diện theo pháp luật và mỗi người đại diện có quyền đại diện cho tổ chức theo quy định tại Điều 140 và Điều 141 của Bộ Luật này.

Bên cạnh đó, Bộ luật Tố tụng dân sự 2015 cũng có các quy định đặc biệt về người đại diện theo pháp luật như sau: Cơ quan, tổ chức hoặc cá nhân khởi kiện nhằm bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của người khác cũng được xem là người đại diện theo pháp luật trong tố tụng dân sự của người được bảo vệ. Tổ chức đại diện tập thể lao động là người đại diện theo pháp luật cho toàn bộ nhóm lao động khi khởi kiện vụ án lao động và tham gia tố tụng tại Tòa án khi quyền, lợi ích hợp pháp của nhóm lao động bị vi phạm. Tổ chức đại diện tập thể lao động cũng có thể đại diện cho người lao động khi họ ủy quyền trong trường hợp khởi kiện vụ án lao động và tham gia tố tụng. Trong trường hợp nhiều người lao động cùng có yêu cầu đối với cùng một đối tượng, ví dụ như một doanh nghiệp, họ có thể ủy quyền cho một đại diện của tổ chức đại diện tập thể lao động để đại diện và tham gia tố tụng tại Tòa án. Người đại diện theo ủy quyền, theo quy định của Bộ Luật Dân sự, là người đại diện trong tố tụng dân sự được ủy quyền bởi bên liên quan.

Theo Điều 138 của Bộ luật Dân sự 2015, việc người đại diện theo ủy quyền được quy định như sau: Cá nhân hoặc tổ chức pháp nhân có thể ủy quyền cho cá nhân hoặc tổ chức pháp nhân khác để thực hiện các giao dịch dân sự. Các thành viên trong gia đình, tổ hợp tác hoặc các tổ chức không có tư cách pháp nhân có thể thỏa thuận để cử cá nhân hoặc tổ chức pháp nhân khác làm đại diện theo ủy quyền để thực hiện các giao dịch dân sự liên quan đến tài sản chung. Người từ đủ mười lăm tuổi đến chưa đủ mười tám tuổi có thể được ủy quyền làm đại diện, trừ trường hợp pháp luật quy định rằng các giao dịch dân sự phải được thực hiện bởi người từ đủ mười tám tuổi trở lên. Tuy nhiên, đối với việc ly hôn, đương sự không được phép ủy quyền cho người khác tham gia tố tụng thay mặt mình. Trong trường hợp cha, mẹ hoặc người thân khác yêu cầu Tòa án giải quyết vụ ly hôn theo quy định tại khoản 2 của Điều 51 của Luật Hôn nhân và Gia đình năm 2014, thì họ sẽ đóng vai trò là người đại diện.

Tóm lại, người đại diện trong tố tụng dân sự bao gồm người đại diện theo pháp luật và người đại diện theo ủy quyền, có thể là cá nhân, cơ quan, tổ chức hoặc tổ chức đại diện cho tập thể hoặc cá nhân. Tuy nhiên, đối với việc ly hôn, đương sự không thể ủy quyền cho người khác đại diện trừ trường hợp được quy định rõ.

2. Chỉ định người đại diện trong tố tụng dân sự khi nào?

Theo Điều 88 của Bộ luật Tố tụng dân sự 2015, việc chỉ định người đại diện trong tố tụng dân sự được quy định như sau: Trong quá trình tiến hành tố tụng dân sự, Tòa án phải chỉ định người đại diện để tham gia tố tụng trong các trường hợp sau:

- Khi vụ án có đương sự là người chưa thành niên, người mất năng lực hành vi dân sự, người bị hạn chế năng lực hành vi dân sự, hoặc người có khó khăn trong nhận thức và làm chủ hành vi mà không có người đại diện.

- Khi vụ án có đương sự là người chưa thành niên, người mất năng lực hành vi dân sự, người bị hạn chế năng lực hành vi dân sự, hoặc người có khó khăn trong nhận thức và làm chủ hành vi, và người đại diện theo pháp luật của họ thuộc một trong các trường hợp sau: Người đại diện là đương sự trong cùng một vụ việc với người được đại diện, nhưng quyền và lợi ích hợp pháp của họ đối lập với quyền và lợi ích hợp pháp của người được đại diện. Người đại diện là người đại diện theo pháp luật trong tố tụng dân sự cho một đương sự khác, nhưng quyền và lợi ích hợp pháp của đương sự đó đối lập với quyền và lợi ích hợp pháp của người được đại diện trong cùng một vụ việc.

Trong cả hai trường hợp, việc chỉ định người đại diện là để đảm bảo rằng mọi bên có cơ hội tham gia tố tụng một cách công bằng và đồng nhất trước pháp luật. Trong trường hợp không thể chỉ định được người đại diện cá nhân cho người lao động thuộc các trường hợp như đã nêu, Tòa án có thể quyết định chỉ định tổ chức đại diện tập thể lao động để đại diện cho người lao động đó trong quá trình tố tụng. Điều này nhằm đảm bảo rằng quyền lợi và lợi ích của người lao động được bảo vệ và đại diện một cách công bằng trước pháp luật, đặc biệt trong các vụ án liên quan đến lao động và lao động. Việc chỉ định tổ chức đại diện tập thể lao động có thể giúp đảm bảo rằng người lao động được đại diện bởi một nhóm người có kinh nghiệm và hiểu biết về các vấn đề liên quan đến lao động và lao động, và có khả năng bảo vệ quyền và lợi ích của họ một cách hiệu quả trong quá trình tố tụng.

3. Trường hợp không được làm người đại diện trong tố tụng dân sự

Theo Điều 87 của Bộ luật Tố tụng dân sự 2015, quy định rằng những người sau đây không được phân định làm người đại diện theo pháp luật trong tố tụng dân sự:

- Nếu họ cũng là đương sự trong cùng một vụ án với người được đại diện, và quyền lợi hợp pháp của họ đối nghịch với quyền lợi hợp pháp của người được đại diện. Trong trường hợp này, sự xung đột quyền lợi giữa đương sự và người được đại diện có thể gây ra mâu thuẫn lợi ích và không thể thực hiện vai trò đại diện một cách công bằng và không thiên vị.

- Nếu họ đang là người đại diện theo pháp luật cho một đương sự khác trong tố tụng dân sự, và quyền lợi hợp pháp của đương sự đó đối nghịch với quyền lợi hợp pháp của người được đại diện trong cùng một vụ án. Trong trường hợp này, người đại diện có thể có mâu thuẫn lợi ích giữa hai đương sự mà họ đại diện, và không thể thực hiện vai trò đại diện một cách công bằng và không thiên vị. 

Quy định này cũng áp dụng đối với trường hợp người đại diện theo ủy quyền trong tố tụng dân sự. Bên cạnh đó, các cán bộ, công chức tại các cơ quan như Tòa án, Kiểm sát, Công an không được phân định làm người đại diện trong tố tụng dân sự, trừ khi họ tham gia tố tụng với tư cách là người đại diện cho cơ quan của mình hoặc với tư cách là người đại diện theo pháp luật.

Ngoài ra, quý bạn đọc có thể tham khảo thêm bài viết: Đề nghị chỉ định người đại diện trong tố tụng dân sự được không? 

Nếu có bất cứ vấn đề pháp lý nào cần hỗ trợ, vui lòng liên hệ tới bộ phận tư vấn pháp luật trực tuyến qua số điện thoại: 1900.6162 hoặc gửi yêu cầu tới địa chỉ email: lienhe@luatminhkhue.vn. Trân trọng!