Tìm hiểu về quyền thu giữ tài sản bảo đảm trong pháp luật Hoa Kỳ

1. Khái quát về quyền thu giữ tài sản bảo đảm trong pháp luật Hoa Kỳ

Sự phức tạp của pháp luật về giao dịch bảo đảm ở Hoa Kỳ tồn tại cho đến giữa thế kỷ 20. Tiếp theo sau đó, vào năm 1951 việc ban hành Điều 9 Uniform Commercial Code (UCC 9) ở Hoa Kỳ phản ánh một cách tiếp cận khác với cách tiếp cận của một quốc gia thông luật truyền thống. Như hầu hết các nhà bình luận đồng ý, đặc điểm đáng chú ý của UCC 9 là nó loại bỏ tính đa dạng của Thông luật (Common Law) vốn dĩ được đặc trưng bởi việc sử dụng án lệ như là một nguồn quan trọng, thì nay, quy định của UCC lại đóng vai trò của luật thành văn chi phối các giao dịch thương mại. UCC 9 thay thế tư tưởng chủ đạo về các giao dịch bảo đảm công bằng trên cơ sở luật định và thay thế chúng bằng khái niệm mang tính chức năng của giao dịch bảo đảm, rằng một “giao dịch bảo đảm” có chức năng tạo ra “lợi ích bảo đảm” (Yoram Keinan, 2002). Tuy nhiên, điều quan trọng cần nhấn mạnh là, mặc dù UCC 9 đã bãi bỏ tính đa dạng của các học thuyết trước đó của hệ thống thông luật, nhưng các quy tắc trước đó vẫn tiếp tục được ghi nhận và áp dụng theo Bộ luật Thương mại thống nhất. 

2. Quy định về giao dịch bảo đảm trong pháp luật Hoa Kỳ

Các nhà nghiên cứu đã đặt câu hỏi rằng, liệu việc giữ nguyên các quy tắc trước đây có thích hợp hơn việc thay thế chúng bởi việc tạo ra UCC 9 hay không. Gilmore (1966) lập luận rằng, khi một quy chế có tính cách độc lập được ban hành, thì luật đã tồn tại trước khi ban hành trở nên ít phù hợp hơn (Lawrence P. King, 1966). Tuy nhiên, ông tin rằng trong tương lai, các quy tắc pháp lý đã tồn tại trước đó có thể hữu ích trong việc tìm hiểu các quy định hiện tại (UCC 9). Hơn nữa, ông cũng lập luận rằng, UCC 9 còn lâu mới đi đến sự hoàn thiện và do đó, những nguồn gốc của sự phát triển cần xem xét như vậy trong tương lai sẽ là cần thiết. Kết luận của Gilmore là gốc rễ mà UCC 9 dựa vào là rất quan trọng.

Trên thực tế, quy trình lập pháp ở Hoa Kỳ liên quan đến giao dịch bảo đảm là ngược lại với những gì người ta có thể mong đợi từ một hệ thống pháp luật Common Law. Điều 9 đã được tất cả năm mươi tiểu bang của Hoa Kỳ thông qua và ảnh hưởng của nó cũng đáng chú ý không kém trong Common Law Canada, nơi nhiều hiện thân khác nhau của Đạo luật An ninh Tài sản Cá nhân (PPSA) đã được điều chỉnh từ mô hình Điều 9 (Yoram Keinan, 2002). 

Nhìn chung UCC 9 với các quy định về giao dịch bảo đảm cũng hình thành trên cơ sở các lí do chung cho sự xuất hiện của các biện pháp này trong cả hệ thống pháp luật Civil Law và Common Law, thiết lập quyền được ưu tiên thanh toán của chủ nợ có bảo đảm. Khá tương đồng với pháp luật Việt Nam, đối với sự cạnh tranh giữa các chủ nợ có bảo đảm và không có bảo đảm, UCC 9 ưu tiên xếp hạng một chủ nợ có bảo đảm cao hơn tất cả các chủ nợ khác (Yoram Keinan, 2002). Quyền ưu tiên này được thực hiện thông qua cơ chế đăng ký giao dịch bảo đảm (registration system) vốn dĩ được đánh giá là điểm tiến bộ nhất của UCC 9. 

3. Quy định về quyền được thu giữ để xử lý tài sản bảo đảm

Về quyền được thu giữ để xử lý tài sản bảo đảm, thông luật truyền thống có cách tiếp cận khá khác với pháp luật Cộng hòa Pháp hiện tại như đã phân tích ở phần trên, bằng cách cho phép chủ nợ có bảo đảm với hình thức nắm giữ tài sản bảo đảm trong tay (possession) có thể tự mình bán tài sản bảo đảm, ngược lại, nếu không nắm giữ tài sản trong tay (non possessory secured right) chủ nợ trong Thông luật phải nộp đơn yêu cầu tố tụng tư pháp và không thể tự mình thực hiện việc xử lý tài sản bảo đảm. Trong trường hợp tài sản bảo đảm là bất động sản, thủ tục thông thường là chỉ định người nhận, người chịu trách nhiệm thực hiện giao dịch bán. 

Điều 9 - 609 điểm 1 UCC quy định như sau: 

“a. Trong trường hợp bên có nghĩa vụ vi phạm nghĩa vụ, bên nhận bảo đảm được quyền: 

(1) Có quyền thu giữ tài sản bảo đảm; và (2) nếu không từ bỏ quyền, có thể hoàn trả tài sản không khả dụng và xử lý tài sản bảo đảm đang trong tay của con nợ theo Mục 9 - 610. 

b. Quy trình tư pháp và phi tư pháp.

- Bên được bảo đảm có thể tiến hành theo tiểu mục (a) nêu trên:

+ Theo thủ tục tư pháp (khởi kiện); hoặc

+ Không cần thủ tục xét xử, nếu nó được tiến hành mà không vi phạm hòa bình”.

Theo đó, UCC 9 đã ghi nhận và cho phép một cơ chế dành nhiều sự ưu đãi cho chủ nợ hơn các quy định trước đây bằng cách, bên cạnh thủ tục tư pháp thông thường (khởi kiện để được bán tài sản bảo đảm, thu hồi nợ), UCC 9 cung cấp cho các chủ nợ một số quyền thực thi ngoài tư pháp (gọi là self - help), được gọi là quyền thu giữ tài sản thế chấp. 

Điều 9 - 503 của UCC quy định rằng, trừ khi các bên có thỏa thuận khác, chủ nợ có quyền thu giữ tài sản thế chấp (take possession) khi nghĩa vụ được bảo đảm không được thực hiện với điều kiện là việc thu giữ tài sản sẽ được thực hiện trong “hòa bình”, nghĩa là trong tình trạng không có sự phản kháng, không có tranh chấp, không phá vỡ sự bình ổn của xã hội (Yoram Keinan, 2002). Như đã đề cập ở trên, ý tưởng đằng sau biện pháp thu giữ là nó sẽ được thực hiện mà không vi phạm hòa bình, không phá vỡ sự bình ổn xã hội. UCC 9 không quy định cụ thể cơ chế đặc biệt để thực hiện việc thu giữ tài sản bảo đảm, nhưng có thể hình dung mục tiêu của việc thiết lập điều kiện thu giữ là không “vi phạm hòa bình” nhằm ngăn chặn bất kỳ việc sử dụng biện pháp cưỡng chế nào trong việc thu giữ tài sản và do đó, nếu có sự xuất hiện dấu hiệu của việc cưỡng chế thu giữ tài sản, bên bảo đảm nên ngay lập tức tìm kiếm trợ giúp tư pháp (David C. Cohernour, 2013). 

4. Đánh giá quy định về quyền được thu giữ để xử lý tài sản bảo đảm

Thế nào là vi phạm hòa bình hay phá vỡ sự bình ổn xã hội? UCC 9 không có quy định nào hướng dẫn trực tiếp về vấn đề này. Thực tiễn tại Hoa Kỳ cho thấy, các án lệ đã và đang lần lượt lấp đầy khoảng trống này. Tùy vào tình tiết và bối cảnh của mỗi vụ án, các thẩm phán sẽ có những phán quyết để kết luận rằng hành động thu giữ tài sản bảo đảm của chủ nợ có vi phạm hòa bình hay phá vỡ sự bình ổn xã hội hay không. Dù tình tiết các vụ án ở các tiểu bang có khác nhau, nhưng một số tiêu chí quan trọng sau đây có thể được đúc rút từ các án lệ:

(1) Sự phản đối: Nếu tồn tại bất kỳ sự phản đối nào từ con nợ hoặc bất kỳ ai có liên quan vào thời điểm thu giữ tài sản bảo đảm, ngay cả khi không xuất hiện bạo lực hay sự xáo trộn đáng kể nào, đều được xem là vi phạm hòa bình hay phá vỡ sự bình ổn. Án lệ Morris v. First National Bank là minh chứng rất rõ cho điều này. Tuy nhiên, cũng có án lệ lại chứa đựng quan điểm rằng, quyền thu giữ tài sản bảo đảm cũng có thể được thực hiện nếu như không có sự phản đối một cách rõ ràng từ con nợ có mặt tại thời điểm thu giữ (án lệ Williams v. Ford Motor Credit Co.,) (Fabián, Klaudia and Andhov, Alexandra and Stanescu, Catalin Gabriel, 2011). 

(2) Yếu tố đe dọa: Sự tồn tại của vũ khí hay bất kỳ mối đe dọa nào trong quá trình thu giữ tài sản cũng cấu thành nên tính chất vi phạm về hòa bình và phá vỡ sự bình ổn. Trong vụ kiện Stone Machinery Co. v. Kessler, sự hiện diện của một người mặc đồng  phục cảnh sát trưởng đang làm nhiệm vụ tại quá trình thu giữ được đánh giá là không phù hợp và tồn tại yếu tố đe dọa (Fabián, Klaudia and Andhov, Alexandra and Stanescu, Catalin Gabriel, 2011). 

(3) Đột nhập: Tại án lệ Martin v. Dom Equip. Co., tòa án cho rằng, việc chủ nợ tự ý sử dụng máy cắt khóa xích trên cổng để đột nhập vào thu giữ tài sản bảo đảm được xem là có tính chất vi phạm hòa bình, phá vỡ sự bình ổn. Tuy nhiên, trên tinh thần tự do hợp đồng, hành động nếu đã được sự đồng thuận của các bên trong hợp đồng bảo đảm thì vẫn đảm bảo hòa bình và tính bình ổn (xem án lệ Global Casting Indus., Inc. v. Daley-Hodkin Corp.,) (Fabián, Klaudia and Andhov, Alexandra and Stanescu, Catalin Gabriel, 2011). Thông qua các án lệ, tòa án đã thể hiện rõ nguyên tắc cân bằng về quyền và lợi ích của chủ nợ và con nợ trong việc thực thi quyền thu giữ tài sản bảo đảm của chủ nợ. 

Như vậy, UCC 9 một cách gián tiếp ghi nhận hai nhóm các giao dịch bảo đảm, nhóm các giao dịch bảo đảm mà bên nhận bảo đảm thực tế nắm giữ tài sản bảo đảm trong tay như cầm cố tài sản (pledge) hoặc nhóm các giao dịch bảo đảm mà tài sản vẫn thực tế trong tay bên bảo đảm như thế chấp tài sản (mortgage), các quy định cho phép bên nhận bảo đảm đang nắm giữ tài sản có thể thực hiện quyền xử lý tài sản bảo đảm của mình, trong khi đó, với biện pháp bảo đảm mà bên bảo đảm không nắm giữ tài sản bảo đảm trong tay như thế chấp, UCC 9 thiết lập hai sự lựa chọn cho chủ nợ nhận bảo đảm: (1) nếu có thể trong hòa bình thực thi được quyền thu giữ tài sản bảo đảm thì có thể chủ động xử lý tài sản này; (2) nếu có tranh chấp, quyền thu giữ không thể thực hiện trong điều kiện hòa bình thì bên nhận bảo đảm phải khởi kiện để được thực hiện quyền xử lý tài sản bảo đảm. 

5. Quan điểm về quy định về quyền được thu giữ để xử lý tài sản bảo đảm

Tại thời điểm lần đầu tiên xuất hiện các quy định về quyền thu giữ tài sản bảo đảm, các quan điểm khá đa dạng xoay xung quanh việc thực thi quyền thu giữ tài sản bảo đảm này mà không cần thông báo hay điều trần với hai góc nhìn được đặt ra, thứ nhất là quyền này mang ý nghĩa khá tiêu cực do nó trao cho một chủ thể dân sự khả năng “cưỡng đoạt tài sản” của bên bảo đảm, xâm phạm đến quyền sở hữu, một quyền hiến định của công dân, tình trạng này diễn ra khá phổ biến ở Hoa Kỳ đối với các loại tài sản bảo đảm như xe ô tô, bên bảo đảm bằng việc thế chấp xe khi đi siêu thị có thể bị ngân hàng thu giữ xe đang trong bãi đậu xe mà hoàn toàn không hay biết về điều đó. Tại thời điểm năm 1973, có ít nhất 5 tòa án phán quyết rằng, quy định về quyền thu giữ trong hòa bình tài sản bảo đảm là vi hiến viện dẫn Tu chính án 14 (Steven K. Sanders, 1973). Ở xu thế ngược lại, khá nhiều các tác giả, trong xu thế cổ vũ cho việc đơn giản hóa thủ tục xử lý tài sản bảo đảm để tạo điều kiện cho sự thuận lợi trong việc thực hiện các giao dịch tài chính có liên quan, phù hợp với sự phát triển kinh tế Hoa Kỳ đã cho rằng, việc thu giữ tài sản là một quyền hợp hiến của bên nhận bảo đảm (Steven K. Sanders, 1973). Các tác giả ủng hộ quyền thu giữ cho rằng, việc thực thi quyền này dưới sự cho phép của UCC là một sự thực thi quyền của nhà nước (state action) và rằng, bên thu giữ đang có tư cách được thế quyền của nhà nước. Bất chấp các ý kiến phản đối, qua nhiều lần sửa đổi, bổ sung, UCC 9 vẫn tiếp tục ghi nhận quyền thu giữ trong hòa bình của chủ nợ nhận bảo đảm do các tác động được đánh giá là tích cực của quyền này đối với đời sống kinh tế Hoa Kỳ.

Tóm lại, quyền thu giữ tài sản bảo đảm đặt ra một cách hết sức rõ ràng bởi UCC 9 và việc thực thi quyền cũng không quá phức tạp. Việc ghi nhận một cách khá chung chung rằng, quyền này phải được thực thi dù không cần thông báo và không có điều trần nhưng phải được thực thi trong “hòa bình” đã thực sự bảo vệ được bên bảo đảm, bởi bất kỳ khi nào có tranh chấp hay phản kháng việc thu giữ thì hành động thu giữ này phải được ngừng lại. Đây thật sự là cơ chế kiểm soát được thiết lập tự nhiên đối với việc thực hiện quyền này.

 Tài liệu tham khảo:

1. Báo cáo của Chính phủ về tổng kết thực hiện Nghị quyết số 42/2017/QH14 về thí điểm xử lý nợ xấu của các tổ chức tín dụng. 

2. David C. Cohernour, Uniform Commercial Code-9-503-Peaceable Repossession by Secured Party without Notice to Debtor is Constitutional When Security Agreement Specifically So Provides, 10 Tulsa Law Review. J. 159 (2013). Fabián, Klaudia and Andhov, Alexandra and Stanescu, Catalin Gabriel, Is Self-Help Repossession Possible in Central Europe? (April 9, 2011). Available at SSRN: https://ssrn.com/abstract=1836757 or http://dx.doi.org/10.2139/ssrn.1836757

3. Lawrence P. King, Gilmore: Security Interests in Personal Property; Coogan, Hogan & Vagts: Secured Transactions under the Uniform Commercial Code, 7 Boston College Law Review. Trang 1029 (1966), https://lawdigitalcommons.bc.edu/bclr/vol7/iss4/21. Provansal Alain, Réalisation des sûretés immobilières, Réseau Euro Juris, ngày 29/9/2008, truy cập ngày 13/8/2021, https://www.eurojuris.fr/articles/realisation-des-suretes-immobilieres-2464.htm

4. Steven K. Sanders, Self-Help Repossession under the Uniform Commercial Code: The Constitutionality of Article 9, Section 503, 4 N.M. L. Rev. 75 (1973). (New Mexico Law Review) Available at: https://digitalrepository.unm.edu/nmlr/vol4/iss1/6  

5. Sylvain SOUOP, Avocat, LA REALISATION DES GARANTIES BANCAIRES, Communication faite à l’occasion d’un séminaire –avril 2008- du Centre Africain pour le Droit et le Développement -CA2D, https://docplayer.fr/70217453-La-realisation-des-garanties-bancaires.html, truy cập ngày 13/8/2021 

6. Trường Đại học Kinh tế - Luật (2020), Giáo trình Pháp luật về bảo đảm nghĩa vụ, NXB ĐHQG TPHCM, Tr. 235.

7. UCC - Uniform Commercial Code, Bộ luật Thương mại thống nhất được ban hành để điều chỉnh các hoạt động thương mại tại Hoa Kỳ.

8. Yoram Keinan, The Evolution of secured transactions, The World Bank Research Program 2001, World Bank Publication, 2002, có thể truy cập sách tại https://documents1.worldbank.org/curated/en/564371468780338375/pdf/wdr27827.pdf 

9. Quyền thu giữ tài sản bảo đảm trong pháp luật của Pháp, Hoa Kỳ và một số gợi mở cho Việt Nam; TS. Đoàn Thị Phương Diệp & ThS. Lưu Minh Sang - Khoa Luật, Trường Đại học Kinh tế - Luật, Đại học Quốc gia TP. Hồ Chí Minh