Các trường hợp khởi tố vụ án hình sự theo yêu cầu của bị hại

1. Khái niệm và cơ sở pháp lý

Theo quy định tại Điều 155 của Bộ luật Tố tụng hình sự năm 2015, khởi tố vụ án hình sự theo yêu cầu của bị hại là một trường hợp đặc biệt, được thiết lập nhằm bảo vệ quyền lợi và lợi ích của nạn nhân trong các vụ án hình sự.

Khởi tố vụ án hình sự theo yêu cầu của bị hại là một quy trình tố tụng đặc biệt, khác với các trường hợp khởi tố thông thường do cơ quan chức năng chủ động thực hiện. Trong các vụ án thuộc diện này, việc khởi tố không phải do cơ quan có thẩm quyền tự ý quyết định dựa trên chứng cứ và tình tiết của vụ án, mà dựa vào yêu cầu cụ thể của bị hại.

Các vụ án hình sự được khởi tố theo yêu cầu của bị hại thường có những đặc điểm nổi bật về mặt tính chất và mức độ ảnh hưởng đến quyền và lợi ích hợp pháp của nạn nhân. Điều này có thể bao gồm các vụ án mà bị hại phải đối mặt với thiệt hại nghiêm trọng về thể chất, tinh thần, hoặc tài sản, và việc khởi tố là cần thiết để bảo đảm quyền lợi của họ.

Trong các vụ án này, bị hại đóng vai trò chủ động trong việc khởi tố vụ án. Họ có quyền yêu cầu cơ quan chức năng mở cuộc điều tra và đưa vụ án ra xét xử. Điều này thể hiện sự tôn trọng và bảo vệ quyền lợi của nạn nhân, đồng thời đảm bảo rằng quyền của họ không bị bỏ qua trong quá trình tố tụng hình sự.

Việc khởi tố theo yêu cầu của bị hại không chỉ đảm bảo quyền lợi của nạn nhân mà còn thúc đẩy quá trình công lý, bảo vệ sự công bằng trong xã hội. Điều này giúp đảm bảo rằng các vụ án liên quan đến tổn thất nghiêm trọng cho cá nhân không bị bỏ qua và được xử lý một cách kịp thời và công minh.

2. Điều kiện để khởi tố vụ án hình sự theo yêu cầu của bị hại

Khởi tố vụ án hình sự theo yêu cầu của bị hại là một quy trình pháp lý đặc biệt trong hệ thống tố tụng hình sự, nhằm đảm bảo quyền lợi của nạn nhân và phản ánh sự quan tâm của pháp luật đối với các vụ việc có ảnh hưởng nghiêm trọng đến cá nhân. Để việc khởi tố được thực hiện đúng theo quy định, cần phải đáp ứng các điều kiện sau đây:

- Để tiến hành khởi tố vụ án hình sự theo yêu cầu của bị hại, trước tiên phải có đủ căn cứ xác định hành vi phạm tội đã xảy ra. Điều này có nghĩa là phải có các chứng cứ rõ ràng và đáng tin cậy chứng minh rằng hành vi vi phạm pháp luật đã thực sự diễn ra. Căn cứ này có thể bao gồm lời khai của bị hại, chứng cứ vật chất, tài liệu, hoặc các bằng chứng khác hỗ trợ cho việc xác định hành vi phạm tội.

- Hành vi bị yêu cầu khởi tố phải thuộc phạm vi các tội phạm được quy định trong Bộ luật Hình sự. Điều này có nghĩa là hành vi phạm tội phải được luật pháp công nhận và phân loại rõ ràng theo các điều luật liên quan. Các tội phạm này bao gồm các loại tội xâm phạm tính mạng, sức khỏe, nhân phẩm, danh dự, tài sản, và các tội phạm khác theo quy định của pháp luật.

- Việc khởi tố vụ án phải dựa trên yêu cầu cụ thể của bị hại hoặc người đại diện hợp pháp của họ. Bị hại hoặc người đại diện có quyền nộp đơn yêu cầu khởi tố đến cơ quan chức năng, nêu rõ các thông tin liên quan đến vụ việc và lý do tại sao khởi tố là cần thiết. Đơn yêu cầu này cần phải được lập đầy đủ và hợp lệ để cơ quan chức năng xem xét và quyết định.

- Ngoài các yêu cầu chung, việc khởi tố vụ án cũng phải tuân theo các quy định pháp luật cụ thể liên quan đến từng loại tội phạm. Pháp luật có thể quy định một số trường hợp đặc biệt, như các tội phạm liên quan đến trẻ em, phụ nữ, hoặc các tội phạm có tính chất đặc biệt nghiêm trọng. Các quy định này sẽ xác định rõ các điều kiện cần thiết để khởi tố và xử lý vụ án.

3. Các trường hợp cụ thể được khởi tố theo yêu cầu của bị hại

Theo quy định tại Điều 155 của Bộ luật Tố tụng hình sự năm 2015 (được sửa đổi, bổ sung năm 2021), việc khởi tố vụ án hình sự theo yêu cầu của bị hại được quy định như sau:

Theo quy định tại Điều 155, chỉ những tội phạm được nêu trong các khoản 1 của các Điều 134, 135, 136, 138, 139, 141, 143, 155 và 156 của Bộ luật Hình sự 2015 mới có thể được khởi tố theo yêu cầu của bị hại. Các tội phạm này bao gồm các hành vi xâm phạm nghiêm trọng đến tính mạng, sức khỏe, nhân phẩm và danh dự của con người. Việc khởi tố chỉ có thể được thực hiện khi có yêu cầu chính thức từ bị hại hoặc người đại diện hợp pháp của họ. Đặc biệt, người đại diện có thể là cha mẹ, người giám hộ, hoặc người có quyền thay mặt bị hại trong trường hợp bị hại là người dưới 18 tuổi, người có khuyết tật về tâm thần hoặc thể chất, hoặc đã qua đời.

Khi bị hại hoặc người đại diện hợp pháp đã yêu cầu khởi tố và sau đó quyết định rút yêu cầu, vụ án sẽ được đình chỉ xét xử. Tuy nhiên, có một trường hợp ngoại lệ: nếu có căn cứ cho thấy người đã yêu cầu khởi tố bị ép buộc hoặc cưỡng bức phải rút yêu cầu, cơ quan điều tra, Viện kiểm sát, và Tòa án có quyền tiếp tục tiến hành các thủ tục tố tụng bất chấp yêu cầu rút của bị hại. Điều này nhằm bảo vệ quyền lợi hợp pháp của bị hại và đảm bảo công lý không bị ảnh hưởng bởi sự ép buộc.

Trong trường hợp bị hại hoặc người đại diện hợp pháp đã rút yêu cầu khởi tố, họ không có quyền yêu cầu lại việc khởi tố vụ án, ngoại trừ tình huống rút yêu cầu do bị ép buộc hoặc cưỡng bức. Quy định này nhằm ngăn chặn việc lạm dụng quyền yêu cầu khởi tố và rút yêu cầu, đồng thời đảm bảo rằng quá trình tố tụng hình sự được thực hiện một cách công bằng và hiệu quả.

4. Quy trình khởi tố vụ án hình sự theo yêu cầu của bị hại

Khởi tố vụ án hình sự theo yêu cầu của bị hại là một quy trình pháp lý đặc biệt, nhằm đảm bảo rằng quyền lợi của nạn nhân được bảo vệ khi các hành vi phạm tội ảnh hưởng nghiêm trọng đến họ. Quy trình này được thực hiện theo các bước cụ thể như sau:

- Bước 1: Bị hại nộp đơn yêu cầu khởi tố:

Quá trình khởi tố bắt đầu khi bị hại hoặc người đại diện hợp pháp của họ nộp đơn yêu cầu khởi tố vụ án hình sự. Đơn yêu cầu này phải được trình bày rõ ràng và chi tiết, nêu rõ các thông tin về hành vi phạm tội, các chứng cứ có liên quan, và yêu cầu chính thức về việc khởi tố. Đơn cần được gửi đến cơ quan có thẩm quyền, thường là cơ quan điều tra hoặc viện kiểm sát, và cần phải được nộp trong thời hạn pháp luật quy định để đảm bảo quyền lợi của bị hại.

- Bước 2: Cơ quan điều tra tiếp nhận đơn và tiến hành xác mình:

Sau khi nhận được đơn yêu cầu khởi tố, cơ quan điều tra có trách nhiệm xem xét và tiếp nhận đơn. Để xác minh tính chính xác và hợp lệ của yêu cầu, cơ quan điều tra sẽ tiến hành các bước kiểm tra cần thiết, bao gồm:

+ Thu thập thông tin: Xác minh các chi tiết trong đơn yêu cầu, thu thập thông tin từ bị hại, nhân chứng, và các bên liên quan.

+ Kiểm tra chứng cứ: Xem xét và đánh giá các chứng cứ kèm theo đơn yêu cầu để xác định tính xác thực của các thông tin.

+ Đánh giá tình huống: Xem xét các yếu tố khác như tình trạng sức khỏe của bị hại, mức độ nghiêm trọng của hành vi phạm tội, và các yếu tố pháp lý liên quan.

- Bước 3: Ra quyết định khởi tố hoặc không khởi tố vụ án:

Dựa trên kết quả xác minh, cơ quan điều tra hoặc viện kiểm sát sẽ đưa ra quyết định chính thức về việc khởi tố vụ án:

+ Quyết định khởi tố: Nếu có đủ căn cứ và chứng cứ chứng minh hành vi phạm tội, cơ quan điều tra sẽ ra quyết định khởi tố vụ án. Quyết định này sẽ được thông báo cho bị hại và các bên liên quan, đồng thời các bước tố tụng tiếp theo sẽ được tiến hành.

+ Quyết định không khởi tố: Nếu không đủ căn cứ để khởi tố vụ án, cơ quan điều tra sẽ ra quyết định không khởi tố và thông báo lý do cho bị hại. Trong trường hợp này, bị hại có thể có quyền khiếu nại hoặc kháng cáo theo quy định của pháp luật.

5. Ý nghĩa và hạn chế của việc khởi tố vụ án hình sự theo yêu cầu của bị hại

Việc khởi tố vụ án hình sự theo yêu cầu của bị hại là một cơ chế pháp lý quan trọng, phản ánh sự quan tâm của hệ thống tư pháp đối với quyền lợi của nạn nhân trong các vụ án hình sự. Tuy nhiên, cơ chế này cũng đi kèm với những hạn chế và thách thức riêng. 

- Ý nghĩa:

​+ Việc khởi tố theo yêu cầu của bị hại đảm bảo rằng quyền lợi của nạn nhân được xem xét và bảo vệ một cách nghiêm túc. Khi bị hại hoặc người đại diện hợp pháp của họ yêu cầu khởi tố, hệ thống pháp luật sẽ phải chú trọng đến việc đảm bảo rằng hành vi phạm tội được điều tra, xử lý công bằng. Điều này không chỉ bảo vệ quyền lợi hợp pháp của nạn nhân mà còn thể hiện sự công bằng và nhân đạo của hệ thống tư pháp.

​+ Quy định này tạo điều kiện để giải quyết các mâu thuẫn và tranh chấp phát sinh từ hành vi phạm tội. Bằng cách cho phép bị hại yêu cầu khởi tố, pháp luật khuyến khích các bên liên quan giải quyết vấn đề một cách hợp pháp và chính thức. Điều này giúp giảm thiểu khả năng xung đột và sự trả thù ngoài pháp luật, đồng thời hướng tới việc giải quyết vấn đề một cách hòa bình và công bằng.

​+ Khi các hành vi phạm tội được xử lý một cách minh bạch và công bằng, nó góp phần duy trì trật tự xã hội và sự tin tưởng của công chúng vào hệ thống pháp luật. Việc khởi tố vụ án theo yêu cầu của bị hại giúp củng cố niềm tin của xã hội vào khả năng của hệ thống tư pháp trong việc bảo vệ công lý và duy trì sự ổn định.

- Hạn chế:

​+ Một trong những hạn chế lớn nhất của cơ chế này là nguy cơ bị lợi dụng để thực hiện các mục đích cá nhân không chính đáng. Bị hại hoặc người đại diện có thể lợi dụng quyền yêu cầu khởi tố để trả thù, gây áp lực hoặc xâm phạm đến quyền lợi của người khác. Điều này có thể dẫn đến việc khởi tố không dựa trên cơ sở pháp lý vững chắc mà chủ yếu dựa trên động cơ cá nhân.

​+ Quy trình khởi tố theo yêu cầu của bị hại có thể gây khó khăn cho cơ quan điều tra trong việc thu thập chứng cứ và xử lý vụ án. Việc yêu cầu khởi tố không phải lúc nào cũng đi kèm với các chứng cứ rõ ràng và đầy đủ, do đó, cơ quan điều tra có thể phải đối mặt với việc xử lý thông tin thiếu chính xác hoặc không đầy đủ, làm giảm hiệu quả trong việc xác minh và giải quyết vụ án.

​+ Trong một số trường hợp, việc khởi tố dựa trên yêu cầu của bị hại có thể dẫn đến tình trạng oan sai. Nếu yêu cầu khởi tố được đưa ra không dựa trên sự thật hoặc có sự hiểu lầm về hành vi phạm tội, có thể xảy ra tình trạng xử án sai hoặc xử phạt không công bằng. Điều này không chỉ ảnh hưởng đến người bị cáo mà còn làm tổn hại đến uy tín của hệ thống pháp luật.

Ngoài ra, có thể tham khảo: Hoàn thiện quy định về khởi tố vụ án theo yêu cầu của bị hại. Còn khúc mắc, liên hệ 1900.6162 hoặc gửi email tới: lienhe@luatminhkhue.vn để được hỗ trợ. Xin cảm ơn.