Mục lục bài viết

 

1. Phòng, chống rửa tiền và tài trợ khủng bố

Rửa tiền là tội phạm thuộc nhóm các tội xâm phạm an toàn công cộng, mà không phải thuộc nhóm tội phạm về tài chính, ngân hàng trong Bộ luật Hình sự năm 2015. Tuy nhiên, hành vi rửa tiền nói chung, tội phạm rửa tiền nói riêng gắn liền với hoạt động ngân hàng. Vì vậy, Ngân hàng Nhà nước có Cục phòng, chống rửa tiền thuộc Cơ quan thanh tra, giám sát ngân hàng để quản lý hoạt động phòng, chống rửa tiền.

 

1.1. Biểu hiện của tội phạm rửa tiền

Rửa tiền là hành vi của tổ chức, cá nhân nhằm hợp pháp hóa nguồn gốc của tài sản do phạm tội mà có, bao gồm 3 nhóm hành vi sau đây: (khoản 1 Điều 4 Luật phòng chống rửa tiền năm 2012)

Thứ nhất, có các hành vi được quy định trong Bộ luật Hình sự, gồm: tham gia trực tiếp hoặc gián tiếp vào giao dịch tài chính, ngân hàng hoặc giao dịch khác nhằm che giấu nguồn gốc bất hợp pháp của tiền, tài sản do mình phạm tội mà có hoặc biết hay có cơ sở để biết là do người khác phạm tội mà có; sử dụng tiền, tài sản do mình phạm tội mà có hoặc biết hay có cơ sở để biết là do người khác thực hiện hành vi phạm tội mà có vào việc tiến hành các hoạt động kinh doanh hoặc hoạt động khác; che giấu thông tin về nguồn gốc, bản chất thực sự, vị trí, quá trình di chuyển hoặc quyền sở hữu đối với tiền, tài sản do mình phạm tội mà có hoặc biết hay có cơ sở để biết là do người khác phạm tội mà có hoặc cản trở việc xác minh các thông tin đó; thực hiện một trong các hành vi quy định nêu trên đối với tiền, tài sản biết là có được từ việc chuyển dịch, chuyển nhượng, chuyển đổi tiền, tài sản do người khác thực hiện hành vi phạm tội mà có; (khoản 1 Điều 324 Bộ luật hình sự năm 2015 sửa đổi bổ sung năm 2017; khoản 3 Điều 2 Nghị quyết số 03/2019/NQ-HĐTP)

Thứ hai, trợ giúp cho tổ chức, cá nhân có liên quan đến tội phạm nhằm trốn tránh trách nhiệm pháp lý bằng việc hợp pháp hóa nguồn gốc tài sản do phạm tội mà có;

Thứ ba, chiếm hữu tài sản nếu tại thòi điểm nhận tài sản đã biết rõ tài sản đó do phạm tội mà có, nhằm hợp pháp hóa nguồn gốc tài sản.

 

1.2. Các hành vi khủng bố và tài trợ khủng bố

Các hành vi khủng bố và tài trợ khủng bố cũng đều là tội phạm được quy định trong Bộ luật Hình sự năm 2015 (Điều 113, Điều 299, Điều 300 Bộ luật hình sự năm 2015 sửa đổi năm 2017). Tài trợ khủng bố là hành vi huy động, hỗ trợ tiền, tài sản dưới bất kỳ hình thức nào cho tổ chức, cá nhân khủng bố (Khoản 2 Điều 3 Luật phòng chống khủng bố năm 2013). Phòng, chống khủng bố bao gồm các hoạt động phòng ngừa khủng bố, phòng ngừa tài trợ khủng bố, chống khủng bố và chống tài trợ khủng bố (Khoản 3 Điều 3 Luật phòng, chống khủng bố năm 2013).

Quốc gia nào không thực hiện nghiêm túc các yêu cầu về phòng, chống rửa tiền và phòng, chống khủng bố, tài trợ khủng bố thì sẽ có nguy cơ lọt vào “danh sách đen” (danh sách tổ chức, cá nhân có liên quan tới khủng bố và tài trợ khủng bố) của Cơ quan Đặc nhiệm tài chính về chống rửa tiền (FATF), Lực lượng đặc nhiệm tài chính quốc tế.

Ví dụ, đơn giản nhất là việc ký hợp đồng với khách hàng, pháp luật kinh doanh chỉ cần có tên, địa chỉ của khách hàng, nhưng Luật Phòng, chống rửa tiền quy định, các tổ chức tài chính phải áp dụng các biện pháp nhận biết khách hàng. Các tổ chức, cá nhân kinh doanh ngành nghề phi tài chính như kinh doanh trò chơi có thưởng, casino; kinh doanh dịch vụ quản lý bất động sản, môi giới bất động sản; sàn giao dịch bất động sản; kinh doanh kim loại quý và đá quý; cung ứng dịch vụ công chứng, kế toán; dịch vụ pháp lý của luật sư, tổ chức hành nghề luật sư; v.v. phải áp dụng các biện pháp nhận biết khách hàng khi khách hàng có giao dịch có giá trị lớn; mua, bán bất động sản; mua, bán kim loại quý, đá quý có giá trị lốn bằng tiền mặt;… (Điều 398 Bộ luật dân sự năm 2015; Điều 26 Luật luật sư năm 2006; Điều 18 Luật Kinh doanh bất động sản năm 2014 và Khoản 4 Điều 4, Điều 8 Luật phòng, chống rửa tiền năm 2012). Tức là ngoài thông tin về tên, địa chỉ của khách hàng, thì phải có thêm một loạt thông tin khác, như đối với khách hàng cá nhân là người Việt Nam phải có thêm các thông tin: “ngày, tháng, năm sinh; quốc tịch; nghề nghiệp, chức vụ; số điện thoại, số chứng minh nhân dân hoặc số hộ chiếu, ngày cấp, nơi cấp; địa chỉ nơi đăng ký thường trú và nơi ở hiện tại” (điểm a khoản 1 Điều 9 Luật phòng, chống rửa tiền năm 2012)

Tổ chức tín dụng có các trách nhiệm phòng, chống rửa tiền, tài trợ khủng bố sau đây: Không được che giấu, thực hiện hoạt động kinh doanh liên quan đến khoản tiền đã có bằng chứng về nguồn gốc bất hợp pháp; xây dựng quy định nội bộ về phòng, chống rửa tiền, tài trợ khủng bố; thực hiện các biện pháp phòng, chống rửa tiền, tài trợ khủng bố; hợp tác với cơ quan nhà nước có thẩm quyền trong việc điều tra hoạt động rửa tiền, tài trợ khủng bố. (Điều 11 Luật các tổ chức tín dụng năm 2010 sửa đổi năm 2017)

 

1.3. Ví dụ vụ án về đánh bạc qua mạng internet ở Phú Thọ

Năm 2018, một vụ án đã bị đưa ra xét xử tại Tòa án nhân dân tỉnh Phú Thọ về các tội danh tổ chức đánh bạc và rửa tiền thông qua việc lợi dụng công nghệ cao, tổ chức đường dây đánh bạc qua mạng Internet, thu lợi bất chính hàng ngàn tỷ đồng và rửa số tiền này qua đầu tư bất động sản, dự án xây dựng, vận hành, chuyển giao (BOT) công trình giao thông đường bộ. Trong vụ án này, hàng loạt ngân hàng và công ty trung gian thanh toán đã bị lợi dụng để chuyển tiền đánh bạc.

 

2. Trách nhiệm của các bên liên quan trong việc chống rửa tiền

Trách nhiệm của các tổ chức tín dụng và trung gian thanh toán là phải tham gia vào việc phát hiện, báo cáo và ngăn chặn việc chuyển tiền thanh toán các hoạt động bất hợp pháp nói chung, rửa tiền và tài trợ khủng bố nói riêng.

Tổ chức tài chính và tổ chức, cá nhân kinh doanh ngành nghề phi tài chính có liên quan có trách nhiệm báo cáo Cục Phòng, chống rửa tiền (báo cáo hằng ngày đối với hình thức báo cáo gửi tệp dữ liệu điện tử; trong thời hạn 2 ngày làm việc đổĩ với hình thức báo cáo khác) khi thực hiện các giao dịch có giá trị lớn bằng tiền mặt, bằng vàng hoặc ngoại tệ tiền mặt có tổng giá trị từ 300 triệu đồng trở lên, được thực hiện một hoặc nhiều lần trong một ngày. (khoản 1 Điều 21, khoản 1 Điều 26 Luật Phòng chống rửa tiền năm 2012 và Điều 3 Quyết định số 20/2013/QĐ-TTg)

Tổ chức tài chính phải báo cáo Cục Phòng, chống rửa tiền từng giao dịch chuyển tiền điện tử trong nước có mức giá trị từ 500 triệu đồng trở lên hoặc ngoại tệ có giá trị tương đương và giao dịch chuyển tiền điện tử quốc tế ra vào Việt Nam có mức giá trị từ 1.000 USD trở lên hoặc bằng ngoại tệ khác có giá trị tương đương (báo cáo hằng ngày đối với hình thức báo cáo gửi tệp dữ liệu điện tử; trong thời hạn 2 ngày làm việc đối với hình thức báo cáo khác) trừ hai trường hợp sau: (Điều 23, khoản 1 Điều 26 Luật phòng, chống rửa tiền năm 2012 và khoản 1 Điều 7 Thông tư 35/2013/TT-NHNN)

+ Giao dịch chuyển tiền bắt nguồn từ giao dịch sử dụng thẻ ghi nợ, thẻ tín dụng hoặc thẻ trả trưóc để thanh toán tiền hàng hóa, dịch vụ;

+ Giao dịch chuyển tiền và thanh toán giữa các tổ chức tài chính mà ngưòi khởi tạo và người thụ hưỏng đều là các tổ chức tài chính.

Tổ chức tài chính và tổ chức, cá nhân kinh doanh ngành nghề phi tài chính có liên quan có trách nhiệm báo cáo Ngân hàng Nhà nước (trong thời hạn 48 giờ) các giao dịch đáng ngờ, khi nghi ngờ có dấu hiệu bất thường hoặc có cơ sở hợp lý để nghi ngờ tài sản trong giao dịch có nguồn gốc từ hoạt động tội phạm hoặc liên quan tối rửa tiền: (khoản 6 Điều 4, khoản 1 Điều 22 và khoản 2 Điều 26 Luật phòng chống rửa tiền năm 2012)

 

3. Các dấu hiệu đáng ngờ theo quy định của Luật Phòng chống rửa tiền

Các dấu hiệu đáng ngờ theo quy định của Luật Phòng, chống rửa tiền năm 2012 gồm 8 dấu hiệu đáng ngờ cơ bản; 12 dấu hiệu đáng ngờ trong lĩnh vực ngân hàng; 8 dấu hiệu đáng ngờ trong lĩnh vực kinh doanh bảo hiểm; 8 dấu hiệu đáng ngờ trong lĩnh vực chứng khoán; 8 dấu hiệu đáng ngờ trong lĩnh vực trò chơi có thưỏng, casino; 4 dấu hiệu đáng ngờ trong lĩnh vực kinh doanh bất động sản. (từ khoản 2 đến khoản 7 Luật Phòng, chống rửa tiền năm 2012)

Từ năm 2010, Ngân hàng Nhà nước đã cảnh báo hiện tượng lợi dụng mạng lưới thanh toán trong nước để phục vụ cho hoạt động cá độ quốc tế, vi phạm pháp luật Việt Nam về nghiêm cấm đánh bạc, tổ chức đánh bạc, đặt cược bất hợp pháp và phòng, chống rửa tiền. Ngân hàng Nhà nước yêu cầu các tổ chức cung ứng dịch vụ thanh toán tuân thủ nghiêm túc các quy định về phòng, chống rửa tiền đối với các món chuyển, nạp, rút tiền và giao dịch thẻ, đặc biệt là các giao dịch thẻ quốc tế; phải tăng cường công tác nhận biết khách hàng, sàng lọc các giao dịch để phát hiện các giao dịch đáng ngờ. Khi phát hiện giao dịch đáng ngờ, tổ chức cung ứng dịch vụ thanh toán phải báo cáo kịp thời cho Cục Phòng, chống rửa tiền thuộc Cơ quan Thanh tra, giám sát ngân hàng - Ngân hàng Nhà nước Việt Nam. (Công văn số 5137/NHNN-TT ngày 08/7/2010)

Tuy nhiên, đây là một việc khá khó khăn. Ví dụ, A chuyển tiền chơi cờ bạc trực tuyến cho B thông qua tài khoản ngân hàng, nhưng ghi là mua hàng, trả nợ hoặc không ghi lý do bất hợp pháp thì ngân hàng đành chịu. Ngân hàng không thể kết luận việc chuyển tiền đó là bất hợp pháp, nhưng phải có trách nhiệm xem xét, báo cáo đối với các giao dịch có dấu hiệu đáng ngờ. Chẳng hạn, ngân hàng không thể không nghi ngờ bất thường khi một hoặc nhiều khách hàng chuyển tiền liên tục nhiều lần hàng tỷ đồng cho một tiệm internet. Nếu ngân hàng sợ mất khách, thậm chí còn tranh thủ làm lợi thu được nhiều phí chuyển tiền thì có thể dễ dàng bỏ qua. Việc nhận biết và cập nhật thông tin khách hàng để phòng, chống rửa tiền đã được Luật Phòng, chống rửa tiền và Ngân hàng Nhà nước hướng dẫn một cách rất rõ ràng, chi tiết. (Thông tư số 35/2013/TT-NHNN)

Cơ quan và người có thẩm quyền kiểm soát giao dịch tiền, tài sản có trách nhiệm theo dõi, giám sát, ngăn chặn các giao dịch tiền, tài sản có dấu hiệu liên quan đến khủng bố; giám sát các giao dịch tiền, tài sản có mức giá trị phải báo cáo theo quy định của pháp luật nhằm kịp thời phát hiện giao dịch có dấu hiệu liên quan đến khủng bố. (Điều 23, khoản 1 Điều 33 Luật phòng chống khủng bố năm 2013)

Ngân hàng Nhà nước, tổ chức tài chính, tổ chức, cá nhân kinh doanh ngành nghề phi tài chính có liên quan và các tổ chức, cá nhân khác khi phát hiện dấu hiệu, hành vi tài trợ khủng bố phải kịp thời báo cho lực lượng chống khủng bố là các cơ quan, đơn vị thuộc Bộ Công an, Bộ Quốc phòng được giao thực hiện nhiệm vụ chống khủng bố;

Tổ chức tài chính và tổ chức, cá nhân kinh doanh ngành nghề phi tài chính có nghĩa vụ áp dụng các biện pháp nhận biết, cập nhật thông tin khách hàng; khi có nghi ngờ khách hàng hoặc giao dịch của khách hàng liên quan đến tài trợ khủng bố hoặc khách hàng nằm trong Danh sách đen thì báo cáo cho lực lượng chống khủng bố của Bộ Công an, đơn vị chức năng thuộc Ngân hàng Nhà nước Việt Nam và phải áp dụng các biện pháp tạm thời theo quy định của pháp luật về phòng, chống rửa tiền. (Điều 34 Luật phòng chống khủng bố năm 2013)

Tổ chức tài chính và tổ chức, cá nhân kinh doanh ngành nghề phi tài chính có liên quan phải áp dụng các biện pháp nhận biết, giám sát đôì với cá nhân và cha, mẹ, vợ, chồng, con, anh ruột, chị ruột, em ruột của khách hàng là cá nhân có ảnh hưởng chính trị (là người giữ chức vụ cấp cao trong các cơ quan, tổ chức hữu quan của nước ngoài) theo danh sách do Ngân hàng Nhà nước thông báo.(Điều 13 Luật phòng chống rửa tiền năm 2012)

“Danh sách cá nhân nước ngoài có ảnh hưởng chính trị”, được đáng tải trên trang web của Ngân hàng Nhà nước và được cung cấp cho đối tượng báo cáo bằng tệp dữ liệu điện tử. Đối tượng báo cáo không được cung cấp Danh sách này cho bên thứ ba nếu không được sự đồng ý bằng ván bản của Cơ quan Thanh tra, giám sát ngân hàng. (khoản 1 và khoản 3 Điều 4 Thông tư 35/2013/TT-NHNN)

Đối vối khách hàng trong nước thì không có danh sách người có ảnh hưởng chính trị tương tự.

Tổ chức tài chính và tổ chức, cá nhân kinh doanh ngành nghề phi tài chính phải áp dụng biện pháp trì hoãn giao dịch không quá 3 ngày làm việc và báo cáo Ngân hàng Nhà nước, khi các bên liên quan tới giao dịch thuộc danh sách đen hoặc có lý do để tin rằng giao dịch được yêu cầu thực hiện có liên quan đến hoạt động phạm tội và phải báo cáo ngay bằng văn bản cho cơ quan nhà nưóc có thẩm quyền1

Trên đây là bài viết của chúng tôi về nội dung "Tìm hiểu pháp luật về phòng chống rửa tiền, khủng bố và tài trợ khủng bố trong hoạt động ngân hàng". Mọi vướng mắc bạn vui lòng trao đổi trực tiếp với bộ phận luật sư tư vấn pháp luật trực tuyến qua tổng đài 24/7 gọi số: 1900.6162 để nhận được sự tư vấn, hỗ trợ từ Luật Minh Khuê. Rất mong nhận được sự hợp tác!

Luật Minh Khuê (Sưu tầm và biên tập)