Bộ máy nhân quyền Liên Hợp Quốc gồm những cơ quan nào? (Phần II)

Nội dung được biên tập từ chuyên mục tư vấn luật Dân sự của Công ty luật Minh Khuê

>> Luật sư tư vấn pháp luật Dân sự, gọi: 1900 6162

1. Khái quát về Bộ máy nhân quyền của Liên Hợp quốc

Bộ máy nhân quyền Liên Hợp Quốc (United Nations human rights machinery) là khái niệm chỉ hệ thống những cơ quan của Liên Hợp Quốc tham gia vào việc bảo vệ và thúc đẩy nhân quyền trên thế giới.

Bao gồm sáu cơ quan chính của Liên Hợp Quốc là:

- Đại hội đồng (General Assembly),

- Hội đồng Bảo an (Security Council),

- Hội đồng Kinh tế - Xã hội (Economic and Social Council - ECOSOC),

- Hội đồng Quản thác (Trusteeship Council),

- Toà án Công lý quốc tế (International Court of Justice - ICJ),

- Ban thư ký.

Các cơ quan này được giúp việc bời một hệ thống các cơ quan chuyên trách về nhân quyền của Liên Hợp Quốc mà đứng đầu là Hội đồng nhân quyền Liên Hợp Quốc (trước kia là ủy ban nhân quyền Liên Hợp Quốc) và Văn phòng Cao ủy nhân quyền Liên Hợp Quốc.

2. Hội đồng Quản thác của Liên Hợp Quốc trước đây có vai trò gì trong việc bảo vệ và thúc đẩy nhân quyền?

Hội đồng Quản thác (sau đây viết tắt là HĐQT) là một trong các cơ quan chính của Liên Hợp Quốc, được thành lập để trợ giúp ĐHĐ trong việc thực hiện các chức năng của Liên Hợp Quốc liên quan đến hệ thống quản thác quốc tế, trừ những khu vực được xác định là có tính chiến lược thuộc trách nhiệm của HĐBA. Theo Điều 86 Hiến chương, cơ quan này bao gồm tất cả các nước thành viên quản lý các lãnh thổ quản thác và các thành viên được ghi rõ tên trong Điều 23, nhưng không quản lý các lãnh thổ quản thác. Chức năng của HĐQT là thực hiện các mục tiêu cơ bản của chế độ quản thác được quy định trong Điều 76 Hiến chương, trong đó có một quy định trực tiếp liên quan đến quyền con người (điểm c Điều 76). Ngoài ra, trên thực tế, các mục tiêu khác (bao gồm tạo điều kiện phát triển về mọi mặt cho nhân dân các lãnh thổ quản thác để họ tiến tới khả năng tự quản và độc lập; đảm bảo cho nhân dân ở các lãnh thổ này có quyền bình đẳng về mọi mặt với công dân các nước quản thác) cũng liên quan mật thiết đến quyền con người.

HĐQT có trách nhiệm xem xét báo cáo của các nước quản lý các lãnh thổ quản thác trình lên và báo cáo với HĐBA. Nó cũng xem xét các đơn đề nghị và khiếu nại của các cá nhân và nhóm xã hội tại các lãnh thổ này gửi tới liên quan đến tình hình của các lãnh thổ quản thác; đồng thời, đưa ra những ý kiến tư vấn với các nước quản lý các lãnh thổ này. HĐQT có thể thực hiện các chuyên khảo sát tới các lãnh thổ quản thác để thu thập tình hình và thực hiện những hành động khác phù hợp vói các hiệp định về quản thác.

HĐQT bao gồm các nước Trung Quốc, Pháp, Liên bang Nga, Anh và Hoa Kỳ. Khi mói thành lập, cơ quan này giám sát 11 lãnh thổ quản thác ở nhiều khu vực trên thế giói, tuy nhiên, hiện tại các lãnh thổ này đều đã được trao trả độc lập nên trong thực tế HĐQT đã chấm dứt hoạt động.

3. Tòa án Công lý Quốc tể có vai trò gì trong việc bảo vệ và thúc đẩy nhân quyền?

Toà án Công lý Quốc tế (sau đây viết tắt là ICJ) là cơ quan tài phán chính của Liên Hợp Quốc. Theo Điều 36 Quy chế Tòa án, ICJ có thẩm quyền xét xử các tranh chấp pháp lý mà các bên nêu ra liên quan đến Hiến chưong Liên Hợp Quốc và các điều ước quốc tế do Liên Hợp Quốc ban hành. Như vậy, về nguyên tắc, ICJ cũng có chức năng xem xét, xử lý các tranh chấp về quyền con người. Tuy nhiên, khác với các cơ chế khác, chủ thể đưa các tranh chấp về quyền con người ra ICJ giải quyết phải là các quốc gia thành viên Liên Hợp Quốc (chứ không thể là các cá nhân, nhóm cá nhân, tổ chức quốc tế, tổ chức phi chính phủ...) Thêm vào đó, việc xử lý tranh chấp bởi ICJ được dựa trên cơ sở tranh tụng giữa các bên có liên quan trước phiên toà, trong khi việc xử lý các tình huống về quyền con người bởi ĐHĐ và HĐBA dựa trên cơ sở thảo luận và biểu quyết trong tập thể các thành viên của hai cơ quan này.

Thông thường, các vụ việc chỉ đưa ra ICJ giải quyết nếu được cả hai bên tranh chấp đồng ý. Ngoài ra, ICJ có thẩm quyền thụ lý các vụ việc trong hai tình huống sau:

+ Khi hai bên tranh chấp đã chấp nhận thẩm quyền của tòa án được giải quyết các tranh chấp liên quan đến việc thực hiện một điều ước quốc tế mà cả hai bên là thành viên;

+ Khi cả hai bên tranh chấp đã tuyên bố chấp thuận "điều khoản lựa chọn" ở Điều 36 Quy chế của Tòa án mà trao quyền cho Tòa án giải quyết các tranh chấp trong việc áp dụng luật pháp quốc tế.

Hiện tại có 16 (trên tổng số hơn 30 điều ước quốc tế về quyền con người) có quy định việc một nước thành viên có thể đệ trình lên ICJ yêu cầu giải quyết các tranh chấp của nước mình với các quốc gia thành viên khác, liên quan đến việc giải thích, áp dụng hoặc tuân thủ các điêu ước đó. Trên thực tế, đã có một số vụ hanh chấp và các vấn đề phức tạp về quyền con người được đưa ra trước ICJ, cụ thể như vấn đề quyền có nơi cư trú, quyền của những người ngoại kiều, quyền của trẻ em, vấn đề duy trì chế độ quản thác với Tây Nam Phi, vấn đề bắt giữ các nhà ngoại giao và nhân viên lãnh sự quán Mỹ ở Iran và vấn đề tôn trọng các nguyên tắc cơ bản của Luật nhân đạo quốc tế...

Ngoài chức năng tài phán, Điều 96 Hiến chương còn quy định ICJ có chức năng tư vấn; theo đó, ĐHĐ và HĐBA có thể yêu cầu ICJ đưa ra những kết luận tư vấn về bất kỳ vấn đề pháp lý nào. Các cơ quan khác của Liên Hợp Quốc, nếu được ĐHĐ cho phép, cũng có thể hỏi ý kiến ICJ về những vấn đề pháp lý đặt ra trong phạm vi hoạt động của mình. Từ trước đến nay đã có một số lần ĐHĐ và HĐBA yêu cầu và nhận được ý kiến tư vấn của ICJ về các vấn đề quyền con người, trong đó có vấn đề tính pháp lý của các bảo lưu với Công ước về ngăn ngừa và trừng trị tội diệt chủng; vị thế của các báo cáo viên đặc biệt do Tiểu ban thúc đẩy và bảo vệ quyền con người chỉ định...

4. Ban Thư ký Liên Hợp Quốc có vai trò gì trong việc bảo vệ và thúc đẩy nhân quyền?

Ban Thư ký là cơ quan hành chính của Liên Hợp Quốc. Người đứng đầu cơ quan này là Tổng Thư ký Liên Hợp Quốc. Với vị thế là cơ quan hành chính cao nhất của Liên Hợp Quốc, Ban Thư ký có chức năng cung cấp dịch vụ hành chính cho tất cả các cơ quan của Liên Hợp Quốc, trong đó có các cơ quan về quyền con người. Trong số các cơ quan thuộc Ban Thư ký, có các đơn vị trực tiếp hoạt động trên lĩnh vực quyền con người, trong đó quan trọng nhất là Bộ phận vì sự tiến bộ của phụ nữ của Cục Phát triển xã hội và các vấn đề nhân đạo và Văn phòng Cao ủy Liên Hợp Quốc về quyền con người. Những cơ quan này cung cấp những dịch vụ văn phòng và điều phối các chương trình hoạt động về quyền con người trong cả hệ thống Liên Hợp Quốc.

Tổng Thư ký, với tư cách là cơ quan hành chính cao nhất của Liên Hợp Quốc, có thẩm quyền chỉ đạo mọi công việc và hoạt động của Ban Thư ký. Tổng thư ký có thể đưa ra những định hướng về các hoạt động quyền con người; tham gia và điều khiển các cuộc hội nghị, hội thảo hoặc các cuộc họp của các cơ quan Liên Hợp Quốc về quyền con người; chỉ định các đại diện đặc biệt của mình để xem xét, nghiên cứu tình hình quyền con người ở một quốc gia, khu vực...

5. Cao ủy nhân quyền Liên Hợp Quốc là gì và có vai trò gì trong việc bảo vệ và thúc đẩy quyền con người?

5.1. Cao ủy nhân quyền Liên Hợp Quốc là gì?

Sau Hội nghị thế giới lần thứ hai về quyền con người tổ chức tại Viên (Áo) vào tháng 6/1993 trong đó đưa ra các cam kết của cộng đồng quốc tế về việc tăng cường bảo vệ quyền con người trên phạm vi toàn cầu, ĐHĐ Liên Hợp Quốc đã thông qua Nghị quyết A/RES/48/141 ngày 20/12/1993 thành lập chức vụ Cao ủy Liên Hợp Quốc về quyền con người (High Commissioner for Human Rights'). Cao ủy Liên Hợp Quốc về nhân quyền có hàm Phó Tổng thư ký, do Tổng thư ký chỉ định và được ĐHĐ chấp thuận, làm việc với nhiệm kỳ bốn năm, có thể được gia hạn thêm một nhiệm kỳ.

5.2. Vai trò của Cao ủy nhân quyền Liên hợp quốc trong việc bảo vệ và thúc đẩy quyền con người là gì?

Theo Điều 4 Nghị quyết nêu trên, Cao ủy Liên Hợp Quốc về nhân quyền có các nhiệm vụ:

+ Thúc đẩy và bảo vệ các quyền con người cho tất cả mọi người;

+ Đưa ra những kiến nghị cho các cơ quan có thẩm quyền của Liên Hợp Quốc trong việc thúc đây và bảo vệ quyền con người;

+ Thúc đẩy và bảo vệ quyền được phát triển;

+ Cung cấp hỗ trợ kỹ thuật cho các hoạt động về quyền con người trong hệ thống Liên Hợp Quốc;

+ Điều phối các chương trình giáo dục và thông tin về quỳên con người của Liên Họp Quốc;

+ Đóng vai trò tích cực nhằm loại bỏ những ưở ngại cho việc hiện thực hóa các quyền con người;

+ Đóng vai trò tích cực nhằm ngăn chặn những vi phạm quýền con người;

+ Tham gia vào đối thoại với các chính phủ với mục đích tăng cường tôn trọng các quyền con người;

+ Hỗ trợ các hoạt động hợp tác quốc tế nhằm thúc đẩy và bảo vệ quyền con người;

+ Điều phối các hoạt động về quyền con người trong hệ thống Liên Họp Quốc;

+ Xây dựng, củng cố hoạt động của bộ máy quyền con người của Liên Họp Quốc.

Dưới quyền điều hành trực tiếp của Cao ủy Liên Họp Quốc vê nhân quyền là Văn phòng Cao ủy Liên Họp Quốc về nhân quyền (Office of the High Commissioner for Human Rights - sau đây viết tắt là OHCHR). Theo chương trình cải cách bộ máy Liên Hợp Quốc, ngày 15/9/1997, Trung tâm quyền con người của Liên Hợp Quốc (the UN Centre for Human Rights) được sáp nhập trở thành một bộ phận của OHCHR. Về mặt nhân sự lãnh đạo, ngoài Cao ủy, OHCHR còn có một Phó Cao ủy (tương đương trợ lý Tổng thư ký Liên Hợp Quốc) giúp việc. Phó Cao ủy chịu trách nhiệm điều hành OHCHR khi Cao ủy vắng mặt cũng như thực hiện một số công việc về chuyên môn và hành chính do Cao ủy giao phó. về tổ chức, ngoài văn phòng chính ở Geneva, OHCHR có một văn phòng ở New York, thực hiện nhiệm vụ đại diện cho Cao ủy và triển khai các hoạt động của OHCHR tại trụ sở chính của Liên Họp Quốc. Ngoài ra, OHCHR còn có các văn phòng ở những khu vực chính trên thế giới và ở một số quốc gia.

6. Hội đồng nhân quyền Liên Hợp Quốc là gì? Tại sao cơ quan này được thành lập?

Hội đồng nhân quyền của Liên Họp Quốc (HRC) là cơ quan mới được thành lập theo Nghị quyết số 60/251 ngày 3/4/2006 của ĐHĐ để thay thế ủy ban quyền con người Liên Họp Quốc (CHR).

Việc thành lập HRC xuất phát từ sự yếu kém trong hoạt động của CHR - mà xét tổng quát cũng là những hạn chế chung của bộ máy quyền con người của Liên Hợp Quốc trong những thập niên vừa qua - đó là thất bại trong việc cải thiện tình hình và xử lý những vi phạm nghiêm trọng về quyền con người diễn ra ở nhiều khu vực và quốc gia trên thế giới. Về vấn đề này, trong một số báo cáo công bố đầu những năm 2000, Tổng thư ký Liên Hợp Quốc đã chỉ ra những hạn chế của CHR, và trong báo cáo công bố vào tháng 3/2005, đã chính thức đề xuất ĐHĐ bỏ phiếu thay thế CHR bằng một cơ quan mới là HRC. Trong Hội nghị thượng đình thế giới tổ chức vào tháng 9/2005, ý tưởng về việc thành lập HRC được đa số quốc gia tán thành. Các khía cạnh về tính chất và cấu trúc của HRC được đưa ra thảo luận thêm ở ĐHĐ trong suốt năm tháng sau đó. Cuối cùng, dự thảo nghị quyết về việc thành lập HRC được công bố vào tháng 3/2006 và được thông qua bởi ĐHĐ vào ngày 3/4/2006, với 170 phiếu thuận, bốn phiếu chống (Israel, Quần đảo Marshall, Palau, Hoa Kỳ) và ba phiếu trắng (Belarus, Iran, Venezuela).

Trên đây là tư vấn của chúng tôi. Nếu còn vướng mắc, chưa rõ hoặc cần hỗ trợ pháp lý khác bạn vui lòng liên hệ bộ phận tư vấn pháp luật trực tuyến qua tổng đài điện thoại số: 1900 6162 để được giải đáp.

Rất mong nhận được sự hợp tác!

Trân trọng./.

Luật Minh Khuê - Sưu tầm & biên tập