1. Thế nào là trọng tài thường trực ?

Trọng tài thường trực có nghĩa là các bên lựa chọn cách tiến hành tố tụng trọng tài theo các quy tắc và với sự trợ giúp của một tổ chức trọng tài thường trực.

Bằng cách làm như vậy, các bên nhận được một số dịch vụ nhất định của tổ chức trọng tài thường trực, liên quan tới việc tổ chức và giám sát tố tụng trọng tài. Tổ chức trọng tài thường trực sẽ yêu cầu các bên trả một khoản phí cho các dịch vụ đó. Số tiền này thường bao gồm các chi phí hành chính. Tuy nhiên, tuy thuộc vào tổ chức trọng tài thường trực cụ thể và các quy tắc được chọn, số tiền các bên phải trả có thể bao gồm cả thù lao và chi phí cho trọng tài viên.

Để nhận được sự trợ giúp của một tổ chức trọng tài thường trực, các bên phải thoả thuận rõ ràng, thường bằng điều khoản trọng tài trong hợp đồng, hoặc trong một thoả thuận trọng tài ký vào thời điểm phát sinh tranh chấp. Quan trọng là tên của tổ chức trọng tài phải được nêu chính xác và đầy đủ. Tên của tổ chức trọng tài thường trực không rõ ràng và đầy đủ có thể dẫn đến xung đột giữa các bên vào thời điểm phát sinh tranh chấp, trong trường hợp một bên không muốn tham gia tố tụng trọng tài.

Ví dụ: “…theo Quy tắc tố tụng trọng tài của Phòng thương mại quốc tế Giơnevơ” là không chính xác, bởi vì chỉ có duy nhất một Phòng thương mại quốc tế tại Paris. Cách diễn đạt chính xác phải là: “..Quy tắc tố tụng trọng tài của Phòng thương mại quốc tế”. Sai sót nhỏ kiểu này thường dẫn đến trì hoãn hàng tháng và chi phí tốn kém trước khi có thể chính thức bắt đầu tố tụng.

 

2. Cách lựa chọn tổ chức trọng tài thường trực thích hợp

Bởi trọng tài là một phương thức giải quyết tranh chấp thương mại quốc tế ngày càng được chấp nhận rộng rãi, số lượng tổ chức trọng tài thường trực trên toàn thế giới cũng ngày càng tăng lên. Phụ lục VI cung cấp danh sách các tổ chức trọng tài thường trực, bao gồm khoảng 100 tổ chức trọng tài thường trực ở hơn 50 quốc gia.

Một số tổ chức trọng tài thường trực chủ yếu giám sát trọng tài trong nước, đó là tố tụng trọng tài giữa các bên của một quốc gia. Một số tổ chức trọng tài thường trực khác chỉ giám sát tố tụng trọng tài quốc tế và các quy tắc của họ thể hiện bằng nhiều thứ tiếng. Số còn lại giám sát cả hai loại.

Trong khi hầu hết các tổ chức trọng tài thường trực giám sát trọng tài trong mọi lĩnh vực thương mại, một số tổ chức tập trung vào một lĩnh vực hoặc hoạt động (ví dụ: hàng hải, hàng hoá, xây dựng). Ví dụ, Uỷ ban trọng tài hàng hải Tôkyô (the Tokyo Maritime Arbitration Commission – TOMAC) thực hiện chức năng trọng tài của Sở giao dịch thuê tàu Nhật Bản (Japan Shipping Exchange) trong lĩnh vực vận chuyển hàng hoá, đóng tàu, bảo hiểm hàng hải, trao đổi, môi giới mua bán tàu và các phương tiện xa bờ và tài chính. Hiệp hội mua bán gạo và lúa mạch ở Luân-đôn (the London-based Grain and Feed Trade Association – GAFTA) thực hiện dịch vụ trọng tài mỗi năm xử khoảng 250 vụ liên quan đến mua bán gạo. Chỉ riêng tại châu Âu đã có 6 nước có tổ chức giám sát tố tụng trọng tài cho tranh chấp liên quan tới cà phê, các tổ chức này thường không nằm tại thủ đô các nước (ở Bỉ là Phòng trọng tài cà phê Antwerp; ở Italia có Phòng trọng tài cà phê Italia ở Genoa và Phòng trọng tài Trieste,v.v…). ở ấn Độ, Uỷ ban cà phê Bangalore đã tiến hành các bước để thành lập một hệ thống trọng tài cho người mua cà phê ấn Độ quốc tế.

Các bên nên kiểm tra trước liệu tổ chức trọng tài thường trực mà họ muốn nhờ giải quyết tranh chấp có kinh nghiệm trong lĩnh vực thương mại đó không. Một tổ chức có kinh nghiệm liên quan đến một lĩnh vực sẽ luôn có một danh sách hoặc hội đồng trọng tài viên tinh thông về chuyên môn trong lĩnh vực đó, do vậy tổ chức có thể chỉ định một hoặc nhiều trọng tài viên trong một vụ nếu các bên không tự chỉ định được trọng tài viên.

Một số tổ chức trọng tài thường trực không cho các bên quyền tự do chỉ định trọng tài viên hoặc hội đồng trọng tài viên. Theo quy tắc của các tổ chức đó, các bên phải chọn một trọng tài viên từ danh sách do tổ chức cung cấp. Một số tổ chức trọng tài thường trực có thể hạn chế các trọng tài viên trong danh sách là những công dân thuộc nước họ, hoặc là những người có kiến thức chuyên môn. Những tổ chức trọng tài thường trực khác không sử dụng hệ thống danh sách và cho cho các bên toàn quyền tự do lựa chọn trọng tài viên.

 

3. Sự trợ giúp của các tổ chức trọng tài thường trực

3.1 Các hình thức trợ giúp

Cần lưu ý là không phải tất cả các tổ chức trọng tài thường trực đều cung cấp các dịch vụ giống nhau. Một số tổ chức có uy tín cao chỉ cung cấp bộ quy tắc và hướng dẫn, ngoài ra không có bất kỳ dịch vụ trọng tài nào khác. Ví dụ, Hiệp hội trọng tài hàng hải Luân đôn (the London Maritime Arbitrators Association – LMAA) có bộ điều khoản rất nổi tiếng. LMAA nói rõ trong một Bản lưu ý về Điều khoản trọng tài năm 1997 của mình như sau:

LMAA không có ý định “thể chế hoá” tố tụng trọng tài của mình mà chỉ đơn thuần là cung cấp những hướng dẫn rõ ràng và thuận tiện nhằm tạo hiệu quả lớn hơn và nhanh chóng hơn trong việc tiến hành tố tụng trọng tài.

Một số tổ chức trọng tài thường trực khác cung cấp các quy tắc và danh sách trọng tài viên có năng lực chuyên môn nhưng không liên quan đến việc chỉ định trọng tài viên. Ví dụ, Hội trọng tài hàng hải ở Niu-oóc không giám sát vụ kiện và không thu phí hành chính.

Một số tổ chức trọng tài thường trực khác trợ giúp trong việc bắt đầu trọng tài và đặc biệt, trong việc chỉ định, hoặc giúp đỡ chỉ định trọng tài viên. Những tổ chức trọng tài thường trực còn lại (ví dụ, Toà án trọng tài quốc tế của Phòng thương mại quốc tế) giám sát toàn bộ tố tụng trọng tài từ lúc thông báo cho bị đơn về yêu cầu trọng tài của nguyên đơn cho đến lúc thông báo phán quyết trọng tài cho các bên.

 

3.2 Các dịch vụ đặc trưng

Bắt đầu trọng tài. Thông thường, tổ chức trọng tài thường trực nhận yêu cầu xét xử trọng tài và chuyển cho bị đơn, đặt ra thời hạn cho bị đơn nộp bản biện hộ và nêu ý kiến về thành lập uỷ ban trọng tài và nơi xét xử trọng tài. (Giả định rằng các bên không quyết định được những vấn đề này vào thời điểm bắt đầu tố tụng trọng tài.)

Trong nhiều vụ, sự trợ giúp của tổ chức trọng tài thường trực rất hữu ích, vì điều này bảo đảm cho tố tụng được bắt đầu nhanh chóng, thậm chí nếu bị đơn không muốn tham gia. Nếu bị đơn không chỉ định trọng tài viên hoặc không đồng ý với nguyên đơn về việc thành lập uỷ ban trọng tài hoặc về nơi xét xử trọng tài, tổ chức trọng tài thường trực sẽ thực hiện những biện pháp cần thiết để thành lập ủy ban trọng tài và ấn định nơi xét xử trọng tài. Nguyên đơn không cần dựa vào toà án quốc gia để bắt đầu trọng tài khi bị đơn không hoặc từ chối tham gia tố tụng trọng tài.

Ấn định và giám sát thời hạn. Thông thường, tổ chức trọng tài thường trực ấn định thời hạn mà uỷ ban trọng tài cần để ban hành phán quyết. Một số quy tắc cũng quy định thời hạn mà trước tiên uỷ ban trọng tài cần để lập điều khoản tham chiếu trước khi đi vào nội dung vụ việc. Vì vậy, tổ chức trọng tài thường trực sẽ kiểm ra xem uỷ ban trọng tài có tuân thủ thời hạn này không và nếu đến hạn cuối cùng, phán quyết vẫn chưa được ban hành, tổ chức có thể gia hạn.

Quyết định khước từ và thay thế trọng tài viên. Trong trường hợp, trọng tài viên không hoàn thành nhiệm vụ của mình (ví dụ, không khách quan, ốm đau, từ chức hoặc chết), tổ chức trọng tài thường trực sẽ quyết định thay thế trọng tài viên để tố tụng trọng tài không bị trì hoãn. Nói theo cách khác, trong những trường hợp như vậy, không nên yêu cầu sự can thiệp của toà án quốc gia vì sẽ làm gián đoạn tố tụng trọng tài.

Giám sát tố tụng khi một bên vắng mặt. Nếu một bên không, hoặc từ chối, tham gia tố tụng trọng tài, tổ chức trọng tài thường trực sẽ thẩm tra xem uỷ ban trọng tài đã tôn trọng những nguyên tắc chung của quy định bắt buộc đối với tố tụng đang diễn ra không, mục đích để phán quyết do uỷ ban trọng tài ban hành sẽ được thi hành theo các công ước quốc tế và luật liên quan. Vì thế, việc giám sát như vậy có thể bảo đảm là phán quyết sẽ được toà án quốc gia của nước nơi thi hành phán quyết công nhận – thường là nước của bên thua kiện.

Xem xét cẩn thận và thông báo phán quyết. Trong trọng tài thường trực, thông thường, một khi phán quyết đã được uỷ ban trọng tài ban hành thì sẽ được tổ chức trọng tài thường trực chứ không phải là uỷ ban trọng tài thông báo cho các bên. Vì vậy, một số tổ chức sẽ kiểm tra xem thông báo có được lập theo các tiêu chuẩn chính thức không. Hơn nữa, uỷ ban trọng tài sẽ ấn định mức phí trọng tài khi kết thúc trọngt ài, sau khi phán quyết trọng tài được ban hành.

Giám sát những khoản phí ứng trước và trả thù lao cho trọng tài viên. ấn định phí trọng tài, giám sát những khoản phí ứng trước và bảo đảm trọng tài viên được trả thù lao là những dịch vụ quan trọng do các tổ chức cung cấp. Nếu không, các bên phải tự giải quyết vấn đề này với nhau và đôi khi, các trọng tài viên rơi vào những tình huống rất khó xử.

Đội ngũ nhân viên trợ giúp. Vì lợi ích của trọng tài viên và các bên, tổ chức trọng tài thường trực còn cung cấp một đội ngũ nhân viên chuyên nghiệp (nhiều hay ít, tuỳ thuộc vào tổ chức) để giúp đỡ việc tổ chức và tiến hành tố tụng trọng tài.

Những dịch vụ khác. Một số tổ chức trọng tài thường trực còn cung cấp phòng xét xử, phòng cho các trọng tài viên, thư ký và các dịch vụ khác. Các bên nên nhận thức rằng chi phí hành chính có thể khác nhau một cách đáng kể giữa các tổ chức, tuỳ thuộc vào phạm vi dịch vụ cung cấp. Phí hành chính, như phí trọng tài, thường được xác định theo biểu phí dựa trên trị giá vụ tranh chấp theo quy tắc tố tụng trọng tài của tổ chức.

 

4. Một số tổ chức trọng tài thường trực quốc tế nổi tiếng

Danh mục các tổ chức trọng tài thường trực được đưa vào Phụ lục VI của cuốn sách này. Dưới đây chỉ là tóm tắt sơ lược về những tổ chức trọng tài thường trực nổi tiếng trong việc giám sát các vụ kiện quốc tế.

Toà án trọng tài quốc tế của Phòng thương mại quốc tế (International Court of Arbitration of the International Chamber of Commerce)

Toà án trọng tài quốc tế ICC, tổ chức trọng tài quốc tế hàng đầu thế giới, được thành lập năm 1923 và có trụ sở chính ở Paris. Hàng năm, tố tụng trọng tài ICC diễn ra ở 35 quốc gia khác nhau. Toà án ICC không thực sự là một toà án. Các trọng tài viên được các bên chỉ định giải quyết tranh chấp được chuyển cho trọng tài ICC. Vai trò của hơn 80 thành viên của Toà án trọng tài ICC đến từ 70 quốc gia khác nhau là giám sát tố tụng trọng tài. Đặc trưng quan trọng và duy nhất của Toà án trọng tài ICC là được quyền xem xét kỹ lưỡng và chấp thuận phán quyết trọng tài do các trọng tài viên soạn thảo. Cơ chế kiểm soát chất lượng này là một nhân tố quan trọng của hệ thống trọng tài ICC. Ban thư ký của Toà án trọng tài ICC gồm hơn 40 nhân viên thường trực, trong đó có 25 luật sư được chia thành nhóm giám sát các vụ kiện. Chỉ riêng trong năm 2000, Toà án ICC giải quyết khoảng 550 vụ liên quan tới các bên đến từ hơn 100 quốc gia khác nhau.

Trung tâm giải quyết tranh chấp đầu tư quốc tế (International Centre for Settlement of Investment Disputes)

Trung tâm giải quyết tranh chấp đầu tư quốc tế (ICSID) được Ngân hàng thế giới thành lập theo Công ước năm 1965 về Giải quyết tranh chấp đầu từ giữa các quốc gia và công dân của các quốc gia khác nhau (the 1965 Convention on the Settlement of Investment Disputes between States and Nationals of Other States). Mục đích chính của Trung tâm là tạo điều kiện thuận lợi cho việc giải quyết tranh chấp đầu tư giữa các chính phủ và nhà đầu tư nước ngoài. Từ năm 1978, Trung tâm đã đặt ra bộ quy tắc tạo điều kiện thuận lợi bổ sung, cho phép Ban thư ký ICSID giám sát một số vụ tranh chấp giữa các quốc gia và công dân nước ngoài mà không thuộc phạm vi điều chỉnh của Công ước. (Những vụ kiện này có thể là một bên trong tranh chấp đến từ quốc gia không phải thành viên của Công ước hoặc tranh chấp không phải là tranh chấp đầu tư.) Tố tụng không nhất thiết phải tiến hành ở trụ sở chính của Trung tâm tại Oa-sing-tơn. Thoả thuận trước giữa các chính phủ đưa tranh chấp đầu tư ra trọng tài ICSID có thể thấy trong các hợp đồng đầu tư giữa các chính phủ và nhà đầu tư, cũng như trong hơn 900 hiệp định đầu tư song phương. Tháng 1 năm 2001, Trung tâm đã giải quyết được hơn 50 vụ và hơn 30 vụ nữa vẫn đang tiếp tục giải quyết.

Hội đồng trọng tài kinh tế và thương mại quốc tế Trung Quốc (China International Economic and Trade Arbitration Commission)

Hội đồng trọng tài kinh tế và thương mại quốc tế Trung Quốc (CIETAC), một trong những trung tâm trọng tài quốc tế bận rộn nhất thế giới, được thành lập năm 1954 để giải quyết tranh chấp giữa các công ty nước ngoài với công ty của Trung Quốc. CIETAC thành lập các tiểu hội đồng , trong đó có Hội đồng Thượng Hải hoạt động rất hiệu quả. Năm 1998, CIETAC sửa đổi quy tắc tố tụng trọng tài cho phép giải quyết cả các tranh chấp trong nước liên quan tới liên doanh với nhà đầu tư nước ngoài và công ty 100% vốn nước ngoài thành lập ở Trung Quốc. Năm 1999, tổng số vụ thụ lý ở CIETAC, kể cả những vụ ở văn phòng chi nhánh của CIETAC, là khoảng 700 vụ.

Trung tâm giải quyết tranh chấp quốc tế của Hiệp hội trọng tài Hoa Kỳ (International Center for Dispute Resolution of the American Arbitration Association)

Thành lập năm 1926, Hiệp hội trọng tài Hoa Kỳ (AAA) cung cấp rất nhiều các dịch vụ, kể cả giáo dục và đào tạo. Riêng tại Mĩ, năm 1999, AAA giải quyết hơn 140.000 tranh chấp thông qua các quy tắc cụ thể hoá cho tranh chấp trong từng lĩnh vực cụ thể như lao động, bảo hiểm, xây dựng, thương mại, chứng khoán,v.v…Năm 1996, AAA thành lập Trung tập giải quyết tranh chấp quốc tế ở Niu-óoc. Trung tâm này hiện nay giám sát tất cả các vụ kiện quốc tế được chuyển đến AAA. Quy tắc tố tụng trọng tài quốc tế AAA sửa đổi năm 2000 điều chỉnh tố tụng trọng tài của các tranh chấp quốc tế được chuyển cho AAA. Năm 1999, Trung tâm giải quyết hơn 450 vụ.

Viện trọng tài của Phòng thương mại Stốc-khôm (Arbitration Institute of the Stockholm Chamber of Commerce)

Viện trọng tài của Phòng thương mại Stốc-khôm (Viện SCC) thành lập năm 1917 và là một thực thể độc lập trong Phòng thương mại Stốc-khôm. Vào những năm 70, viện này được Mĩ và Liên Xô công nhận như một trung tâm trung lập giải quyết tranh chấp thương mại Đông – Tây. Từ đó trở đi, Viện SCC mở rộng các dịch vụ và giải quyết tranh chấp giữa các bên đến từ 40 quốc gia khác nhau. Trong năm 1999, Viện SCC đã giải quyết được 135 vụ.

Toà án trọng tài quốc tế Luân-đôn (London Court of International Arbitration)

Toà án trọng tài quốc tế Luân-đôn (LCIA) là tổ chức trọng tài thường trực thương mại lâu đời nhất. Chức năng cơ bản của LCIA là chỉ định uỷ ban trọng tài, quyết định khước từ trọng tài viên và kiểm soát chi phí. LCIA không xem xét kỹ phán quyết trọng tài. Tính đến cuối năm 1999, mỗi năm LCIA giải quyết khoảng 70 vụ.

Trung tâm trọng tài khu vực Kuala Lămpua (Kuala Lumpur Regional Centre for Arbitration)

Thành lập năm 1978 dưới sự bảo trợ của Uỷ ban tư vấn pháp luật á – Phi (the Asian – African, cùng với sự giúp đỡ của chính phủ Malayxia, Trung tâm trọng tài khu vực Kuala Lămpua (KLRCA) tạo điều kiện thuận lợi cho việc giải quyết bằng trọng tài các tranh chấp thương mại trong khu vực. Trung tâm áp dụng Quy tắc tố tụng trọng tài của UNCITRAL năm 1976 với một số sửa đổi nhất định. Đạo luật trọng tài của Malayxia không cho phép các toà án Malayxia giám sát trọng tài quốc tế được tiến hành theo quy tắc của Trung tâm. Trung tâm cung cấp phòng xét xử, phòng cho trọng tài viên nghỉ ngơi, thư viện, giúp đỡ về nghiệp vụ thư ký và cung cấp dịch vụ ăn uống. Năm 2000, trung tâm giải quyết khoảng 35 vụ.

Trung tâm trọng tài thương mại quốc tế khu vực Cairô (Cairo Regional Centre for International Commercial Arbitration)

Trung tâm trọng tài thương mại quốc tế khu vực Cairô (CRCICA), cũng giống như Trung tâm Kuala Lămpua, được thành lập năm 1978 dưới sự bảo trợ của Uỷ ban tư vấn pháp luật á – Phi, với sự giúp đỡ của chính phủ Ai Cập. Hoạt động chính của Trung tâm là giám sát cả trọng tài trong nước và quốc tế. Năm 2000 Trung tâm giải quyết khoảng 38 vụ. Những tranh chấp này liên quan tới hợp đồng xây dựng, xuất khẩu/nhập khẩu và cung cấp, cũng như hợp đồng quản lý và thực hiện, và các tranh chấp về bảo hiểm. Năm 1992, Trung tâm mở chi nhánh trọng tài hàng hải tại Alexandria.

Toà án trọng tài thương mại quốc tế bên cạnh Phòng Thương mại và Công nghiệp Liên bang Nga (International Commercial Arbitration Court at the Russian Federation Chamber of Commerche and Industry)

ICAC (tiền thân là Toà án trọng tài bên cạnh Phòng thương mại và công nghiệp Liên bang Xô Viết) đóng trụ sở tại Mátxcơva, là một tổ chức trọng tài thường trực nổi tiếng có nhiều năm kinh nghiệm. Năm 1998, ICAC giải quyết 415 vụ liên quan tới các bên từ 59 quốc gia khác nhau.

Trung tâm trung gian và trọng tài của Tổ chức sở hữu trí tuệ thế giới (Arbitration and Mediation Center of the World Intellectual Property Organization)

Trung tâm trung gian và trọng tài WIPO thành lập năm 1994 tại Giơnevơ, Thuỵ Sĩ nhằm cung cấp dịch vụ trung gian và trọng tài giải quyết tranh chấp thương mại quốc tế. Thủ tục tố tụng của Trung tâm được quy định đặc biệt cho tranh chấp về công nghệ, giải trí và các tranh chấp khác liên quan tới sở hữu trí tuệ. Đặc biệt, Trung tâm tập trung thiết lập khuôn khổ hoạt động để cho việc giám sát các tranh chấp liên quan tới Internet và thương mại điện tử. Kể từ năm 1999, Trung tâm là nhà cung cấp dịch vụ giải quyết tranh chấp phát sinh từ việc đăng ký tên miền Internet hàng đầu.

Toà án tư pháp và trọng tài thường trực OHADA (The OHADA Permanent Court of Justice and Arbitration)

Năm 1993, 16 nước Trung và Tây Phi đã phê chuẩn Hiệp ước OHADA qui định một khung pháp lý thống nhất duy nhất cho luật kinh doanh ở khu vực. Một trong số các tổ chức của Hiệp ước là Toà án tư pháp và trọng tài thường trực ở Abidjan, Bờ biển Ngà. Năm 1998, Đạo luật trọng tài OHADA và Quy tắc tố tụng trọng tài của Toà án thường trực có hiệu lực. Trong thẩm quyền hành chính của mình, Toà án giám sát tố tụng trọng tài tranh chấp do các bên chuyển tới. Toà án cũng xem xét kỹ bản thảo phán quyết trọng tài. Mặc dù các hoạt động trọng tài của Toà chỉ bắt đầu từ năm 2001, người ta hy vọng Toà sẽ giữ vai trò hàng đầu trong khu vực về giám sát giải quyết tranh chấp bằng trọng tài tại Trung và Tây Phi.

Luật Minh KHuê (tổng hợp và chọn lọc từ các nguồn trên internet)