Vướng mắc trong xử lý tội khai thác khoáng sản Điều 227 BLHS

1. Vướng mắc trong xử lý tội khai thác khoáng sản Điều 227 BLHS

Trong quá trình xử lý các vi phạm liên quan đến khai thác và kinh doanh khoáng sản trái phép, thực tiễn đã chỉ ra một số khó khăn và vướng mắc đáng lưu ý. Những vấn đề này không chỉ ảnh hưởng đến hiệu quả xử lý vi phạm mà còn làm gia tăng thách thức trong công tác quản lý và thực thi pháp luật.

* Khó khăn trong xác định giá trị khoáng sản

Theo quy định tại Điều 227 của Bộ luật Hình sự năm 2015, một trong những điều kiện để truy cứu trách nhiệm hình sự đối với hành vi vi phạm quy định về nghiên cứu, thăm dò, khai thác tài nguyên là khi giá trị khoáng sản bị khai thác trái phép đạt từ 500.000.000 đồng trở lên, hoặc khi thu lợi bất chính từ hành vi này từ 100.000.000 đồng trở lên.

Tuy nhiên, trong thực tiễn, việc xác định giá trị khoáng sản bị khai thác trái phép gặp nhiều khó khăn. Đa số các vụ vi phạm liên quan đến khai thác khoáng sản trái phép thường có khoáng sản ở dạng thô, lẫn nhiều loại khoáng sản khác nhau. Điều này gây khó khăn đáng kể trong việc phân loại và định giá chính xác giá trị của khoáng sản để làm cơ sở cho việc truy cứu trách nhiệm hình sự.

Hơn nữa, hiện chưa có quy định cụ thể về phương pháp và cách thức xác định thiệt hại từ hành vi vi phạm, dẫn đến những quan điểm khác nhau trong việc đánh giá thiệt hại. Một số quan điểm cho rằng thiệt hại trong các vụ án vi phạm là toàn bộ trị giá khoáng sản đã bị khai thác trái phép, trong khi đó, một số quan điểm khác lại cho rằng thiệt hại chỉ bao gồm phần nghĩa vụ tài chính, thuế và phí mà các đối tượng khai thác trái phép lẽ ra phải nộp cho Nhà nước.

* Vướng mắc trong việc xác định hành vi thu lợi bất chính

Việc xác định giá trị thu lợi bất chính cũng đang gặp phải những tranh cãi. Hiện tại, có hai quan điểm chủ yếu về cách tính toán thu lợi bất chính:

- Quan điểm thứ nhất: Số tiền thu lợi bất chính được xác định là toàn bộ các khoản tiền mà các đối tượng thu được từ việc bán khoáng sản đã khai thác trái phép. Theo quan điểm này, toàn bộ doanh thu từ việc tiêu thụ khoáng sản là thu lợi bất chính, bất kể chi phí thực hiện.

- Quan điểm thứ hai: Số tiền thu lợi bất chính được xác định là toàn bộ khoản tiền thu được từ việc bán khoáng sản đã khai thác trái phép, sau khi trừ đi toàn bộ chi phí liên quan đến quá trình khai thác như chi phí nhân công, chi phí dầu mỡ cho máy móc, cước vận chuyển, và các khoản chi phí khác. Theo quan điểm này, chỉ phần lợi nhuận ròng mới được coi là thu lợi bất chính.

Những khó khăn và vướng mắc này không chỉ gây trở ngại trong việc xác định chính xác mức độ vi phạm và mức thu lợi bất chính, mà còn làm gia tăng thách thức trong việc áp dụng các chế tài pháp lý một cách công bằng và hiệu quả. Để cải thiện tình hình, cần có sự đồng thuận và hướng dẫn rõ ràng từ các cơ quan chức năng về các phương pháp xác định thiệt hại và thu lợi bất chính, cũng như các quy định cụ thể về việc xử lý các hành vi khai thác và kinh doanh khoáng sản trái phép.

* Xung đột giữa các điều khoản pháp luật

Một trong những vấn đề đáng lưu ý trong việc áp dụng pháp luật liên quan đến tội vi phạm quy định về bảo vệ an toàn công trình thủy lợi, đê điều và phòng chống thiên tai, cũng như vi phạm quy định về bảo vệ bờ, bãi sông, là sự trùng lặp giữa các quy định trong Bộ luật Hình sự năm 2015. Cụ thể, điểm c khoản 1 Điều 238 của Bộ luật Hình sự năm 2015 quy định về tội vi phạm quy định bảo vệ các công trình thủy lợi và phòng, chống thiên tai, trong đó bao gồm hành vi “khoan, đào, thăm dò, khảo sát, khai thác đất, đá, cát sỏi, khoáng sản, nước dưới đất trái phép.”

Hành vi này có sự tương đồng rõ ràng với hành vi được quy định tại Điều 227 của cùng Bộ luật, liên quan đến tội vi phạm quy định về nghiên cứu, thăm dò, khai thác tài nguyên. Cả hai điều khoản đều nhấn mạnh sự vi phạm trong việc khai thác các tài nguyên thiên nhiên mà không có sự cho phép hợp pháp. Sự trùng lặp này tạo ra một mối liên hệ chặt chẽ giữa các quy định, nhưng đồng thời cũng dẫn đến sự không nhất quán trong việc áp dụng pháp luật tại một số địa phương.

Một trong những khó khăn chính trong việc áp dụng pháp luật là sự thiếu đồng nhất trong cách thức xử lý các hành vi vi phạm. Mặc dù điểm c khoản 1 Điều 238 không loại trừ các hành vi đã được quy định tại Điều 227, điều này dẫn đến tình trạng các cơ quan chức năng tại một số địa phương vẫn chưa đạt được sự thống nhất trong việc áp dụng các quy định này. Điều này tạo ra những khó khăn không nhỏ trong việc phân loại và xử lý các hành vi vi phạm, cũng như trong việc xác định chế tài phù hợp.

Để giải quyết vấn đề này, cần có sự định hướng và hướng dẫn rõ ràng từ các cơ quan chức năng để đảm bảo rằng các quy định về xử lý vi phạm được áp dụng một cách thống nhất và công bằng. Điều này bao gồm việc làm rõ sự khác biệt và tương đồng giữa các điều khoản của Bộ luật Hình sự, cũng như hướng dẫn cụ thể về cách thức xử lý các trường hợp vi phạm liên quan đến bảo vệ công trình thủy lợi, đê điều và tài nguyên thiên nhiên.

* Sự không đồng bộ giữa pháp luật hành chính và pháp luật hình sự

Thực tế cho thấy rằng, hoạt động nghiên cứu, thăm dò và khai thác tài nguyên, khoáng sản trái phép không chỉ mang lại lợi nhuận khổng lồ cho các đối tượng vi phạm mà còn gây ra những hậu quả nghiêm trọng đối với nguồn tài nguyên thiên nhiên và môi trường tự nhiên. Những hoạt động này dẫn đến thiệt hại lớn về mặt tài nguyên, phá hủy hệ sinh thái, và làm giảm sút ngân sách nhà nước do thất thu nguồn thu từ các khoản thuế và phí. Dù mức lợi nhuận thu được rất lớn, mức hình phạt quy định trong Bộ luật Hình sự (BLHS) hiện hành vẫn chưa tương xứng với mức độ nghiêm trọng của hành vi vi phạm. Cụ thể, Điều 227 của BLHS năm 2015 quy định mức hình phạt tối đa cho tội vi phạm quy định về nghiên cứu, thăm dò và khai thác tài nguyên chỉ là 7 năm tù giam, thấp hơn nhiều so với mức hình phạt tối đa 10 năm tù theo BLHS năm 1999. Mức hình phạt này không đủ mạnh để đảm bảo tính răn đe hiệu quả và ngăn ngừa các hành vi tội phạm trong lĩnh vực này.

Một vấn đề nghiêm trọng khác là sự thiếu đồng bộ giữa hệ thống pháp luật xử lý vi phạm hành chính và pháp luật hình sự. Sự khác biệt này dẫn đến việc áp dụng pháp luật không nhất quán và đôi khi không chính xác. Theo Điều 227 của BLHS năm 2015, hành vi khai thác khoáng sản không có giấy phép với trị giá từ 500.000.000 đồng trở lên được coi là tội phạm. Tuy nhiên, Nghị định số 36/2020/NĐ-CP ngày 24/3/2020 của Chính phủ, quy định về xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực tài nguyên nước và khoáng sản, lại không nêu rõ giá trị khoáng sản khai thác trái phép hoặc số tiền thu lợi bất chính làm căn cứ xử phạt vi phạm hành chính. Thay vào đó, nghị định này dựa vào diện tích khai thác vượt công suất hoặc tỷ lệ phần trăm khai thác vượt công suất.

Ngoài ra, Nghị định số 36/2020/NĐ-CP cũng không quy định mức định lượng tối đa bị xử phạt hành chính đối với hành vi khai thác vượt công suất hoặc khai thác khoáng sản vượt ra ngoài phạm vi được phép. Điều này tạo ra sự không thống nhất với quy định của BLHS năm 2015, vốn đã cụ thể hóa mức định lượng tối thiểu về khối lượng khoáng sản hoặc giá trị khoáng sản khai thác trái phép làm căn cứ để truy cứu trách nhiệm hình sự.

Theo quy định tại khoản 2 Điều 3 của Nghị quyết số 41/2017/QH14 ngày 20/6/2017 của Quốc hội về việc thi hành Bộ luật Hình sự số 100/2015/QH13, đã được sửa đổi và bổ sung theo Luật số 12/2017/QH14, cũng như các luật liên quan khác, việc ban hành văn bản hướng dẫn áp dụng thống nhất pháp luật thuộc trách nhiệm của Tòa án nhân dân Tối cao. Sự cần thiết của việc ban hành những văn bản hướng dẫn này là rõ ràng để đảm bảo rằng các quy định pháp luật được áp dụng đồng bộ và chính xác trong việc xử lý các vi phạm về khai thác tài nguyên.

2. Biện pháp khắc phục các khó khăn và vướng mắc trong việc xử lý vi phạm liên quan đến khai thác tài nguyên khoáng sản trái phép

=> Để khắc phục các khó khăn và vướng mắc trong việc xử lý vi phạm liên quan đến khai thác tài nguyên khoáng sản trái phép, có thể áp dụng một số giải pháp cụ thể sau đây:

- Cải thiện mức hình phạt và quy định của pháp luật

+ Xem xét việc điều chỉnh và tăng cường mức hình phạt đối với các hành vi khai thác tài nguyên trái phép. Điều này bao gồm việc nâng cao mức án tù giam và mức phạt tiền để phù hợp với mức độ nghiêm trọng của hành vi vi phạm, nhằm tăng cường tính răn đe và phòng ngừa tội phạm.

+ Cập nhật và sửa đổi các quy định pháp luật liên quan để đảm bảo tính đồng bộ và thống nhất. Cụ thể, các quy định về xử lý hành chính và hình sự cần được đồng bộ hóa, đặc biệt là về mức định lượng và giá trị khoáng sản để dễ dàng áp dụng trong thực tế.

- Tăng cường định giá và phân loại khoáng sản

+ Xây dựng và áp dụng các tiêu chuẩn rõ ràng và thống nhất về việc định giá khoáng sản bị khai thác trái phép. Điều này giúp cơ quan chức năng dễ dàng hơn trong việc xác định trị giá khoáng sản và thu lợi bất chính, từ đó có cơ sở chính xác để truy cứu trách nhiệm hình sự.

+ Cung cấp đào tạo và công cụ hỗ trợ cho các cơ quan chức năng để nâng cao khả năng phân loại và định giá khoáng sản. Đảm bảo rằng các công cụ định giá hiện có được cập nhật và phù hợp với thực tế.

- Đồng bộ hóa hệ thống xử lý vi phạm

+ Ban hành các văn bản hướng dẫn chi tiết về việc áp dụng quy định pháp luật trong việc xử lý vi phạm khai thác tài nguyên. Những hướng dẫn này nên được phát triển bởi cơ quan có thẩm quyền như Tòa án nhân dân Tối cao và các cơ quan liên quan để đảm bảo sự thống nhất trong việc thực thi pháp luật.

+ Tăng cường phối hợp giữa các cơ quan quản lý nhà nước, cơ quan điều tra, và các cơ quan chức năng khác trong việc giám sát, phát hiện và xử lý các hành vi khai thác tài nguyên trái phép. Điều này có thể bao gồm việc thiết lập các cơ chế liên lạc và phối hợp tốt hơn giữa các cơ quan để giải quyết các vấn đề phát sinh.

- Tăng cường giám sát và kiểm tra

+ Đầu tư vào việc xây dựng và tăng cường đội ngũ kiểm tra chuyên nghiệp để thực hiện các công tác giám sát, kiểm tra định kỳ và đột xuất đối với các hoạt động khai thác khoáng sản.

+ Sử dụng công nghệ mới, chẳng hạn như công nghệ vệ tinh và hệ thống thông tin địa lý (GIS), để giám sát và phát hiện các hoạt động khai thác khoáng sản trái phép. Các công cụ công nghệ này có thể giúp phát hiện và theo dõi các hoạt động vi phạm một cách nhanh chóng và hiệu quả hơn.

- Tuyên truyền và giáo dục

+ Tăng cường tuyên truyền và giáo dục cộng đồng về các quy định pháp luật liên quan đến khai thác tài nguyên và khoáng sản. Điều này giúp nâng cao nhận thức của các tổ chức và cá nhân về các hệ quả pháp lý của hành vi khai thác trái phép.

+ Xây dựng các chương trình khuyến khích và hỗ trợ cho các doanh nghiệp và cá nhân tuân thủ các quy định pháp luật trong khai thác tài nguyên. Cung cấp các chính sách hỗ trợ như đào tạo, cấp phép đúng quy định và tư vấn pháp lý có thể giúp cải thiện mức độ tuân thủ pháp luật.

- Phát triển và hoàn thiện cơ sở hạ tầng pháp lý

+ Thực hiện rà soát định kỳ và cập nhật các quy định pháp lý liên quan đến khai thác khoáng sản để phản ánh đúng tình hình thực tế và yêu cầu của công tác quản lý.

+ Đảm bảo rằng các cơ quan chức năng có đủ nguồn lực và kinh phí để thực hiện các nhiệm vụ giám sát, kiểm tra và xử lý vi phạm. Việc đầu tư vào cơ sở hạ tầng và nguồn lực là cần thiết để nâng cao hiệu quả công tác quản lý và xử lý vi phạm.

Ngoài ra, có thể tham khảo: Phân tích tội khai thác khoáng sản trái phép theo Điều 227 Bộ luật Hình sự. Còn khúc mắc, liên hệ 1900.6162 hoặc gửi email tới: lienhe@luatminhkhue.vn để được hỗ trợ. Xin cảm ơn.