Giải quyết tranh chấp bằng trọng tài thương mại hay bằng Tòa án khi ký kết hợp đồng vận chuyển theo chuyến có tranh chấp?

Tình huống:

Kính thưa Luật sư, tôi có câu hỏi liên quan đến hợp đồng vận chuyển hàng hóa bằng đường biển và kính mong Luật sư giúp tôi giải đáp. Câu hỏi của tôi là: Khi ký kết hợp đồng vận chuyển theo chuyến nên quy định giải quyết tranh chấp bằng trọng tài thương mại hay bằng Tòa án? Đặc điểm của hai cơ quan giải quyết tranh chấp thể hiện như thế nào?

Cảm ơn!

TRẢ LỜI:

1. Hợp đồng vận chuyển theo chuyến

"Hợp đồng vận chuyển theo chuyến là hợp đồng vận chuyển hàng hóa bằng đường biển được giao kết với điều kiện người vận chuyển dành cho người thuê vận chuyển nguyên tàu hoặc một phần tàu cụ thể để vận chuyển hàng hóa theo chuyến. Hợp đồng vận chuyển theo chuyến phải được giao kết bằng văn bản."

Theo đó:

• Hợp đồng vận chuyển hàng hóa bằng đường biển là thỏa thuận được giao kết giữa người vận chuyển và người thuê vận chuyển, theo đó người vận chuyển thu giá dịch vụ vận chuyển do người thuê vận chuyển trả và dùng tàu biển để vận chuyển hàng hóa từ cảng nhận hàng đến cảng trả hàng;
• Người vận chuyển là người tự mình hoặc ủy quyền cho người khác giao kết hợp đồng vận chuyển hàng hóa bằng đường biển với người thuê vận chuyển.
• Người vận chuyển thực tế là người được người vận chuyển ủy thác thực hiện toàn bộ hoặc một phần việc vận chuyển hàng hóa bằng đường biển.
• Người thuê vận chuyển là người tự mình hoặc ủy quyền cho người khác giao kết hợp đồng vận chuyển hàng hóa bằng đường biển với người vận chuyển. Trường hợp hợp đồng vận chuyển theo chứng từ vận chuyển, người thuê vận chuyển được gọi là người giao hàng.

​Đối với hợp đồng vận chuyển theo chuyến, hình thức của hợp đồng phải được thể hiện bằng văn bản, không được thể hiện bằng hình thức khác.

2. Trọng tài thương mại

Theo khoản 1, điều 3, Luật trọng tài thương mại năm 2010 có quy định: “Trọng tài thương mại là phương thức giải quyết tranh chấp do các bên thoả thuận và được tiến hành theo quy định của Luật này.”

Cụ thể là các bên sẽ đưa những tranh chấp ra trước một trọng tài viên hoặc Ủy ban trọng tài để giải quyết tranh chấp. Trọng tài sau khi xem xét vụ việc sẽ đưa ra một phán quyết ràng buộc các bên.

Vậy Trọng tài thương mại gồm những đặc điểm sau:

a. Hình thức pháp lý

Trọng tài thương mại là một tổ chức phi Chính phủ, hoạt động theo pháp luật và quy chế về trọng tài thương mại. Nhà nước không can thiệp sâu vào các hoạt động của cơ quan trọng tài, nhưng sẽ thực hiện vai trò quản lý của mình thông qua hệ thống các quy định pháp luật, cũng như những tác động khác như tham gia điều ước quốc tế, đào tạo, hỗ trợ kinh phí và cơ sở vật chất…

b. Nguyên tắc giải quyết

Trọng tài là sự kết hợp của hai yếu tố thỏa thuận và tài phán. Trước tiên, trọng tài là phương thức giải quyết tranh chấp do các bên thỏa thuận và được tiến hành theo quy định của pháp luật về trọng tài. Một trong những nguyên tắc cơ bản của trọng tài đó là thẩm quyền được hình thành từ ý chí thỏa thuận của các bên tranh chấp.

c. Thẩm quyền của Tòa án đối với Trọng tài.

Pháp luật của nhiều nước trên thế giới cũng như pháp luật Việt Nam đều ghi nhận sự hỗ trợ của Tòa án đối với việc tổ chức và hoạt động của trọng tài. Tòa án hỗ trợ trọng tài về các nội dung như: thông qua trình tự, thủ tục công nhận và cho thi hành quyết định của trọng tài thương mại…

d. Hình thức trọng tài thương mại

Trọng tài thương mại tồn tại dưới hai hình thức cơ bản đó là trọng tài vụ việc và trọng tài quy chế. 

3. Quy định pháp luật về chức năng, nhiệm vụ của Tòa án

Tòa án và trọng tài thương mại đều là những hình thức giải quyết tranh chấp trong kinh doanh, thương mại.

Thủ tục của hai cơ quan này đều dựa trên những nguyên tắc chung như tôn trọng quyền tự định đoạt của các đương sự, đảm bảo sự độc lập của người tài phán. Tuy nhiên, cơ chế tố tụng của hai cơ quan này có những sự khác biệt cơ bản về tính chất pháp lý, thẩm quyền, điều kiện thụ lý, nguyên tắc xét xử...

Tòa án là cơ quan nhà nước nằm trong hệ thống cơ quan tư pháp. Trong quá trình tố tụng, tòa án nhân danh Nhà nước để xem xét, xử lý vi phạm pháp luật nhằm duy trì trật tự công cộng và bảo vệ các quyền, lợi ích hợp pháp của các nhà kinh doanh.

Về chức năng, nhiệm vụ của Tòa án được quy định tại Điều 2 Luật tổ chức Tòa án nhân dân năm 2014 như sau:

"1. Tòa án nhân dân là cơ quan xét xử của nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam, thực hiện quyền tư pháp.

Tòa án nhân dân có nhiệm vụ bảo vệ công lý, bảo vệ quyền con người, quyền công dân, bảo vệ chế độ xã hội chủ nghĩa, bảo vệ lợi ích của Nhà nước, quyền và lợi ích hợp pháp của tổ chức, cá nhân.

Bằng hoạt động của mình, Tòa án góp phần giáo dục công dân trung thành với Tổ quốc, nghiêm chỉnh chấp hành pháp luật, tôn trọng những quy tắc của cuộc sống xã hội, ý thức đấu tranh phòng, chống tội phạm, các vi phạm pháp luật khác.

2. Tòa án nhân danh nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam xét xử các vụ án hình sự, dân sự, hôn nhân và gia đình, kinh doanh, thương mại, lao động, hành chính và giải quyết các việc khác theo quy định của pháp luật; xem xét đầy đủ, khách quan, toàn diện các tài liệu, chứng cứ đã được thu thập trong quá trình tố tụng; căn cứ vào kết quả tranh tụng ra bản án, quyết định việc có tội hoặc không có tội, áp dụng hoặc không áp dụng hình phạt, biện pháp tư pháp, quyết định về quyền và nghĩa vụ về tài sản, quyền nhân thân.

Bản án, quyết định của Tòa án nhân dân có hiệu lực pháp luật phải được cơ quan, tổ chức, cá nhân tôn trọng; cơ quan, tổ chức, cá nhân hữu quan phải nghiêm chỉnh chấp hành."

So với trọng tài thương mại, Tòa án có những quy định và thủ tục lâu hơn, khi so sánh với phương thức giải quyết bằng tòa án, giải quyết tranh chấp bằng trọng tài có những ưu điểm nổi bật hơn nhiều so với Tòa án.

4. Trung tâm Trọng tài Quốc tế Việt Nam (VIAC)

Với Trung tâm Trọng tài Quốc tế Việt Nam (VIAC) được thành lập theo Quyết định số 204/TTg ngày 28 tháng 4 năm 1993 của Thủ tướng Chính phủ nước Cộng hoà Xã hội Chủ nghĩa Việt Nam trên cơ sở hợp nhất Hội đồng Trọng tài Ngoại thương (thành lập năm 1963) và Hội đồng Trọng tài Hàng hải (thành lập năm 1964).

Với Trung tâm Trọng tài Quốc tế Việt Nam (VIAC) đã trải qua hơn 50 năm hoạt động trong lĩnh vực giải quyết tranh chấp thương mại.

Trung tâm Trọng tài Quốc tế Việt Nam (VIAC) đã giải quyết hàng nghìn vụ tranh chấp liên quan đến tất cả lĩnh vực thương mại như mua bán hàng hóa, vận tải, bảo hiểm, xây dựng, tài chính, ngân hàng, đầu tư... với các bên tranh chấp đến từ 60 quốc gia, vùng lãnh thổ trên thế giới.

Hiện nay Trung tâm Trọng tài Quốc tế Việt Nam (VIAC) cũng có nhiều chuyên gia Trọng tài viên am hiểu tương đối sâu sắc luật pháp Hàng hải Quốc tế và Việt Nam cũng như đã qua thực tiễn giải quyết khá nhiều vụ tranh chấp hàng hải phức tạp có yếu tố nước ngoài.

Vì vậy, trong những trường hợp có thể các bên liên quan đến hợp đồng thuê tàu (chủ tàu, người thuê) nên quy định giải quyết tranh chấp phát sinh từ những hợp đồng về tranh chấp cơ quan giải quyết hay tranh chấp khác trên tại Trung tâm Trọng tài quốc tế Việt Nam.

Trân trọng!

5. Nên quy định giải quyết tranh chấp bằng trọng tài thương mại hay bằng Tòa án?

Thông thường trong các vận đơn do các hãng tàu chuyên chở container đều có điều khoản tài phán và luật áp dụng (Jurisdiction and Applicable Law Clause), theo đó, mọi khiếu kiện chống lại người vận chuyển chỉ được giải quyết bằng tòa án và luật nơi họ có trụ sở kinh doanh chính.

Quy định này hoàn toàn một chiều từ phía hãng tàu và mục đích của nó là nhằm làm cho chủ hàng cảm thấy e ngại, băn khoăn và tốn kém thời gian tiền bạc khi phải theo đòi quá trình tố tụng như vậy tại các tòa án đó, vì ai cũng biết rằng một khi đã ra tòa án thì các thủ tục tố tụng khá là khắt khe, kéo dài và ít khi dừng lại ở cấp sơ thẩm nếu một trong hai bên không thỏa mãn.

Ở tòa án hàng hải London, không hiếm những vụ kiện kéo dài 2-3 năm thậm chí có những vụ kiện 7-8 năm. Vận đơn không phải là hợp đồng mà chỉ là bằng chứng của hợp đồng vận chuyển và do người vận chuyển in sẵn, vì vậy có thể có những quy định trong đó làm cho chủ hàng không vừa ý lắm nhưng cũng không làm gì để có thể thay đổi được và chỉ có chấp nhận mà thôi. Trong không ít trường hợp khi ký hợp đồng lưu cước chở container, các hãng tàu container thường khôn khéo bổ sung thêm một dòng chữ cuối cùng ở bên dưới là “mọi vấn đề khác theo quy định trong vận đơn của người vận chuyển: "otherwise as per carrier’s Bill of Lading” và như vậy các điều khoản trong vận đơn lúc này đã trở thành một nội dung hợp đồng có sự ưng thuận của hai bên và tính chất ràng buộc của các quy định trong đó đối với chủ hàng lại càng tăng thêm.

Ngược lại, hợp đồng vận chuyển theo chuyến (thường dùng cho những lô hàng rời, khối lượng lớn) hoàn toàn đúng nghĩa là một hợp đồng, nghĩa là một cam kết ràng buộc các bên sau khi đã có sự trao đổi bàn bạc thỏa thuận về mọi vấn đề có liên quan. Điều này cũng có nghĩa hai bên hoàn toàn có quyền thỏa thuận về cơ chế giải quyết tranh chấp cũng như nguồn luật áp dụng khi có tranh chấp. Xuất phát từ những ưu điểm vốn có của phương thức giải quyết tranh chấp bằng trọng tài thương mại nói chung nên trong các hợp đồng vận chuyển theo chuyến các bên liên quan thường lựa chọn trọng tài thương mại chứ không phải tòa án để giải quyết các khiếu kiện phát sinh từ hợp đồng vận chuyển theo chuyến, nếu có, vì tranh chấp nảy sinh tư hợp đồng vận chuyển theo chuyến hiểu theo nghĩa rộng cũng là một loại tranh chấp thương mại.

So sánh với phương thức giải quyết bằng tòa án, giải quyết tranh chấp bằng trọng tài có những ưu điểm nổi bật, đó là:

• Nhanh chóng, thuận lợi, tôn trọng ý chí tự do thỏa thuận của các bên;
• Thủ tục lỉnh hoạt dơn giản;
• Nội dung tranh cháp được giữ bí mật;
• Trọng tài viên có kiến thức chuyên môn cao và giàu kinh nghiệm xét xử;
• Các quyết định trọng tài có giá trị chung thẩm.

Vì những lẽ trên nên trong các hợp đồng thuê tàu vận chuyển theo chuyến ít khi các bên liên quan lựa chọn tòa án để giải quyết tranh chấp, nếu có, phát sinh từ hợp đồng vận chuyển theo chuyến. Phần lớn các hợp đồng vận chuyển theo chuyến mẫu lưu thông phổ biến hiện nay trên thế giới như mẫu Gencon (áp đụng cho hàng rời bách hóa) thường quy định giải quyết tranh chấp bằng trọng tài hàng hải ở London.

Trân trọng!