Hợp đồng cho vay và quản lý khoản vay trong hoạt động cho vay của tổ chức tín dụng

Luật sư tư vấn:

1. So sánh giữa vốn tín dụng thương mại và tín dụng ngân hàng

Bảng so sánh giữa vốn tín dụng thương mại và tín dụng ngân hàng

2. Pháp luật về hợp đồng cho vay

2.1. Hợp đồng cho vay là gì?

Hợp đồng cho vay là một dạng của hợp đồng vay tài sản theo quy định của Bộ luật Dân sự. Hợp đồng cho vay còn được gọi là hợp đồng tín dụng.

Cho vay vốn được ví như việc bán chịu một loại hàng hóa đặc biệt, đó là tiền tệ, mà rủi ro chủ yếu thuộc về bên cho vay. Vì vậy, pháp luật quy định nghiêng về phía bảo vệ chủ nợ trong quan hệ cho vay. Trước khi giải ngân, thế mạnh hoàn toàn thuộc về ngân hàng vì là người quyết định có hay không cho vay. Tuy nhiên, sau khi ngân hàng giải ngân, tình thế lại hoàn toàn đảo ngược. Khi ấy, bên vay là người nắm vai trò chủ động trong việc trả nỢ. Mặc dù ngân hàng có khá nhiều quyền như kiểm tra, giám sát vốn vay, thu hồi nợ, chuyển nợ quá hạn theo quy định của pháp luật về hợp đồng cho vay, nhưng vân là bên thụ động.

2.2. Các loại hợp đồng cho vay theo quy định pháp luật

Bộ luật Dân sự năm 2015 quy định có hai loại hợp đồng vay có kỳ hạn và không có kỳ hạn (Điều 463, Điều 469, Điều 470 Bộ luật dân sự năm 2015). Tuy nhiên, đối với việc cho vay thông thường của các tổ chức tín dụng thì không có loại không có kỳ hạn mà chỉ có loại cho vay có kỳ hạn, có thể là ngắn hạn (có thời hạn cho vay tối đa 1 năm), trung hạn (có thời hạn cho vay trên 1 năm và tối đa 5 năm) và dài hạn (có thời hạn cho vay trên 5 năm)1, ngoại trừ trường hợp đặc biệt như việc cho vay theo hạn mức thấu chi đối với thẻ ghi nợ. (Điều 10 Thông tư 39/2016/TT-NHNN và khoản 2 Điều 15 Thông tư số 19/2016/TT-NHNN)

Thời kỳ từ năm 1998 đến 2001, Ngân hàng Nhà nước đã từng quy định, cho vay ngắn hạn và cho vay trung hạn đều có thể trùng nhau thời hạn cho vay 12 tháng. (Điều 10 Quyết định số 324/1998/QĐ-NHNN1)

Bên cạnh hợp đồng cho vay, các ngân hàng thường đưa ra thêm một loại văn bản nữa là khế ước nhận nợ, là một loại giấy nhận nợ. Khế ước nhận nợ thường cũng đủ các yếu tố chủ yếu của một hợp đồng cho vay.

Trong thực tế, nhiều ngân hàng ký hợp đồng tín dụng nguyên tắc hoặc hợp đồng hạn mức với bên vay, trong đó xác định các nguyên tắc chung và các nội dung thỏa thuận sơ bộ về việc cấp tín dụng hoặc cho vay một số vốn nhất định khi bên vay đáp ứng được đầy đủ những điều kiện vay vốn theo quy định của pháp luật cũng như của ngân hàng cho vay. Khi ấy, hợp đồng cho vay cụ thể có thể không cần nhắc lại những thỏa thuận chung, chẳng hạn như quyền, nghĩa vụ của các bên. Pháp luật ngân hàng gọi là thỏa thuận khung và thỏa thuận cho vay cụ thể. (khoản 3 Điều 23 Thông tư số 39/2016/TT-NHNN)

Các bên thường sử dụng hợp đồng tín dụng nguyên tắc trong trường hợp bên vay có nhiều tài sản bảo đảm đưa vào ngân hàng để được vay vốn và cấp tín dụng khác nhiều lần, diễn ra trong một thời gian dài. Khi đó hợp đồng bảo đảm tiền vay được thiết lập để bảo đảm cho hợp đồng tín dụng nguyên tắc, thay vì cứ mỗi hợp đồng cho vay lại phải ký một hợp đồng bảo đảm tiền vay, vừa mất chủ động trong giao dịch vay vốn, vừa tốn kém chi phí định giá, công chứng, đăng kỷ thế chấp lại.

2.3. Nội dung hợp đồng cho vay

Hợp đồng cho vay (thỏa thuận cho vay) phải được lập thành văn bản, có tối thiểu 13 nội dung, trong đó có một số nội dung như: số tiền cho vay; đồng tiền cho vay, đồng tiền trả nợ; phương thức cho vay; thời hạn cho vay; lãi suất cho vay (quy đổi theo tỷ lệ %/năm tính theo số dư nợ cho vay thực tế); giải ngân vốn cho vay và việc sử dụng phương tiện thanh toán để giải ngân vốn cho vay; việc trả nỢ gốc, lãi tiền vay và thứ tự thu hồi nợ gốc, lãi tiền vay; trả nợ trước hạn; cơ cấu lại thời hạn trả nợ; chuyển nợ quá hạn; các trưồng hợp chấm dứt cho vay; thu nợ trước hạn; chuyển nợ quá hạn; xử lý nợ vay; phạt vi phạm và bồi thường thiệt hại.

Việc chuyển nợ quá hạn chỉ áp dụng đốì vối số dư nợ gốc, nhằm mục đích xác định thời điểm chuyển nợ quá hạn, dư nợ quá hạn để tính lãi suất quá hạn, khác vối việc phân loại nợ, trích lập dự phòng rủi ro của tổ chức tín dụng thực hiện theo quy định khác. Trường hợp khách hàng có lãi tiền vay quá hạn thì tổ chức tín dụng không bắt buộc phải chuyển nợ gốc sang nợ quá hạn. Tuy nhiên, khi đó thì tổ chức tín dụng có thể thực hiện quyền đơn phương chấm dứt cho vay, thu nợ vay trước hạn theo thởa thuận vối khách hàng. (Điều 23 Thông tư số 39/2016/TT-NHNN và Công văn số 1576/NHNN-CSTT).

Việc phạt vi phạm được thực hiện theo thởa thuận giữa tổ chức tín dụng và khách hàng nhưng không được thởa thuận phạt vi phạm đôì với vi phạm nghĩa vụ trả nợ gốc, lãi1.

Trường hợp sử dụng hợp đồng theo mẫu hoặc điều kiện giao dịch chung trong hợp đồng cho vay, tổ chức tín dụng phải thực hiện niêm yết công khai hợp đồng theo mẫu, điều kiện giao dịch chung tại trụ sở và đăng tải trên trang thông tin điện tử của tổ chức tín dụng; đồng thời cung cấp đầy đủ thông tin cho khách hàng biết trước khi ký kết hợp đồng cho vay và có xác nhận của khách hàng về việc đã được cung cấp đầy đủ thông tin.

3. Quy định pháp luật về quản lý khoản vay

Pháp luật quy định về quyền, nghĩa vụ của tổ chức tín dụng trong việc quản lý khoản vay như sau: (khoản 3,4 Điều 94, điều 96 Luật các tổ chức tín dụng năm 2010 sửa đổi bổ sung năm 2017)

Thứ nhất, tổ chức tín dụng có quyền, nghĩa vụ kiểm tra, giám sát việc sử dụng vốn vay và trả nợ của khách hàng.

Tuy nhiên, từ năm 2017, Ngân hàng Nhà nước lại chỉ quy định đó là quyền của tổ chức tín dụng. (khoản 2 Điều 24 Thông tư số 39/2016/TT-NHNN)

Thứ hai, tổ chức tín dụng có quyền yêu cầu khách hàng vay báo cáo việc sử dụng vốn vay và chứng minh vốn vay được sử dụng đúng mục đích vay vốn;

Thứ ba, tổ chức tín dụng phải lưu giữ hồ sơ tín dụng, bao gồm:

+ Hợp đồng cấp tín dụng và tài liệu ghi rõ mục đích sử dụng vốn; hồ sơ về biện pháp bảo đảm;

+ Báo cáo thực trạng tài chính của khách hàng;

+ Quyết định cấp tín dụng có chữ ký của người có thẩm quyền; trường hợp quyết định tập thể, phải có biên bản ghi rõ quyết định được thông qua;

+ Những tài liệu phát sinh trong quá trình sử dụng khoản vay liên quan đến hợp đồng cấp tín dụng.

Pháp luật quy định, tổ chức tín dụng có quyền quyết định miễn, giảm lãi suất, phí cho khách hàng theo quy định nội bộ của tô chức tín dụng1. Tuy nhiên, lại không có quy định về việc miễn, giảm nợ gốc, ngoại trừ trường hợp sử dụng dự phòng theo quy định của pháp luật ngân hàng.(khoản 4 Điều 95 Luật các tổ chức tín dụng năm 2010; khoản 4 Điều 21 Thông tư 39/2016/TT-NHNN và Thông tư số 02/2013/TT-NHNN)