1. Bảo đảm vai trò lãnh đạo của ĐCSVN đối với tổ chức và hoạt động của Tòa án nhân dân


Công tác tư pháp luôn có ý nghĩa quan trọng đối với thắng lợi của cách mạng Việt Nam, là kết quả của quá trình xây dựng và hoàn thiện nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa của Nhân dân, do Nhân dân và vì Nhân dân, là phương tiện để bảo đảm trật tự xã hội, bảo đảm công bằng cũng như thúc đẩy và bảo vệ quyền con người. Trong quá trình lãnh đạo nhà nước, cải cách tư pháp là nhiệm vụ quan trọng được Đảng ta đề ra cùng với nhiệm vụ cải cách công tác lập pháp và cải cách hành chính nhằm thực hiện chủ trương lớn là “thực hiện công cuộc đổi mới toàn diện đất nước”.

Việc bảo đảm vai trò lãnh đạo của Đảng đối với tổ chức và hoạt động của Tòa án nhân dân là để đảm bảo tính ổn định chính trị, giữ vững bản chất Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa mà Việt Nam đang xây dựng.

Sự lãnh đạo của Đảng yêu cầu phải tiếp tục cụ thể hóa các chủ trương, đường lối, quan điểm của Đảng về Nhà nước và pháp luật xã hội chủ nghĩa, về cải cách tư pháp nói chung và bảo vệ công lý của Tòa án nhân dân nói riêng mà Đảng đã xác định trong Cương lĩnh xây dựng đất nước trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội (bổ sung, phát triển năm 2011), các Văn kiện Đại hội Đảng lần thứ XI, XII, Nghị quyết số 08-NQ/TW và Nghị quyết số 49-NQ/TW. Đồng thời, cần tiếp tục nghiên cứu, phát triển lý luận của chủ nghĩa Mác-Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh về nhà nước và pháp luật nói chung và về công lý nói riêng qua những bài học kinh nghiệm trong đường lối cách mạng của Đảng, nhất là kinh nghiệm tổng kết từ thực tiễn hơn 30 năm đổi mới để áp dụng phù hợp với thực tiễn đang đặt ra hiện nay.

2. Cải cách tư pháp và bảo vệ quyền con người trong tiến trình xây dựng Nhà nước pháp quyền hiện nay.

Trong di sản tư tưởng Hồ Chí Minh, vấn đề Nhà nước và pháp luật giữ một vị trí đặc biệt quan trọng và có ý nghĩa to lớn đối với sự nghiệp xây dựng, củng cố một nhà nước kiểu mới của dân, do dân, vì dân. Các tư tưởng Hồ Chủ Tịch về Nhà nước thật sự to lớn, sâu sắc không chỉ được thể hiện trong các bài viết, các bài phát biểu, trong các văn kiện quan trọng do Người trực tiếp chỉ đạo xây dựng và ban hành mà cả trong hành động thực tiễn của Người trên cương vị là người lãnh đạo cao nhất của Đảng và Nhà nước. Tổ chức và hoạt động của Tòa án nhân dân trong việc bảo vệ công lý phải gắn với yêu cầu cải cách tư pháp và bảo vệ quyền con người mà Đảng và Nhà nước đang đặt ra.

Đại hội Đảng lần thứ XI đã đánh giá về cải cách tư pháp đặt trong tình hình yếu kém chung của 10 năm qua là việc xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa chưa theo kịp yêu cầu phát triển kinh tế và quản lý nhà nước, năng lực xây dựng thể chế, quản lý, điều hành, tổ chức thực thi pháp luật còn yếu. Tại Đại hội XII, Đảng tiếp tục chỉ ra hai hạn chế rõ nét nhất của công cuộc cải cách tư pháp là: “ Việc triển khai một số nhiệm vụ cải cách tư pháp còn chậm; vẫn còn tình trạng nhũng nhiễu, tiêu cực, oan, sai, bỏ lọt tội phạm. Đại hội XII đã chỉ ra nguyên nhân của hạn chế đó là: “Xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa là vấn đề mới đổi với nước ta. Sự phân định giữa vai trò lãnh đạo của Đảng và vai trò quản lý, điều hành của Nhà nước còn những nội dung chưa rõ; phương thức và cơ chế lãnh đạo của Đảng đối với Nhà nước ở các cấp còn nhiều điểm chưa được chế định rõ và phù hợp với nguyên tắc của Nhà nước pháp quyền. Tổ chức thực hiện pháp luật và pháp chế xã hội chủ nghĩa chưa nghiêm”. Nền tư pháp nước ta còn những bất cập, chưa đáp ứng được đầy đủ yêu cầu và mong muốn của người dân; công tác cải cách tư pháp vẫn còn nhiều vấn đề cần tiếp tục nghiên cứu và tồn tại cần được tháo gỡ. Từ những lý lẽ trên thì ta thấy việc cải cách tư pháp là một việc vô cùng quan trọng ảnh hưởng sâu sắc đến nền dân chủ nước nhất. Đại hội XII đã đề ra những biện pháp mạnh mẽ nhằm bảo đảm về cơ sở chính trị cho hoạt động cải cách tư pháp trong thời gian tới. Cụ thể:

-  Về tiến trình thực hiện: “Tiếp tục đẩy mạnh việc thực hiện Chiến lược cải cách tư pháp, xây dựng nền tư pháp trong sạch, vững mạnh, dân chủ, nghiêm minh, từng bước hiện đại; bảo vệ pháp luật, công lý, quyển con người, quyền công dân, bảo vệ chế độ xã hội chủ nghĩa, lợi ích của Nhà nước, quyền và lợi ích hợp pháp của cơ quan, tổ chức và cá nhân. Phân định rành mạch thẩm quyền quản lý hành chính với trách nhiệm, quyền hạn tư pháp trong tổ chức, hoạt động của các cơ quan tư pháp”. Đổi mới tổ chức và hoạt động của hệ thống TAND, phát huy những thành quả đạt được, khắc phục những khó khăn, tồn tại, hạn chế, xây dựng nền tư pháp nước nhà tương đồng với trình độ chung của thế giới, góp phần xây dựng nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam “của nhân dân, do nhân dân và vì nhân dân”, “thượng tôn pháp luật”.

-  Đối với Tòa án nhân dân: “Cụ thể hóa đầy đủ các nguyên tắc hiến định về chức năng, nhiệm vụ của Tòa án nhân dân và hoạt động xét xử. Tổ chức Tòa án theo thẩm quyền xét xử; bảo đảm nguyên tắc độc lập, nguyên tắc tranh tụng trong xét xử, bảo đảm quyền bào chữa của bị can, bị cáo, của đương sự’. Đại hội XII nhấn mạnh 5 nhiệm vụ cải cách tư pháp cơ bản, trong đó nhấn mạnh vai trò của hoạt động xây dựng pháp luật, bảo đảm Tòa án thực sự là cơ quan xét xử và thực hiện quyền tư pháp mà Hiến pháp đã quy định. Tòa án phải được tổ chức phù hợp với chức năng, nhiệm vụ và bảo đảm ba nguyên tắc cơ bản trong tổ chức và hoạt động, đó là: Độc lập trong xét xử, tranh tụng trong xét xử và bảo đảm quyền bào chữa của bị can, bị cáo, của đương sự.

- Đối với Viện kiểm sát nhân dân, khẳng định vị trí pháp lý của Viện kiểm sát nhân dân trong bộ máy nhà nước với vai trò kép: Vừa là cơ quan thực hành quyền công tố, vừa là cơ quan giữ quyền kiểm sát hoạt động tư pháp. “Viện kiểm sát nhân dân thực hành quyền công tố và kiểm sát hoạt động tư pháp; được tổ chức phù hợp với hệ thống tổ chức của Tòa án; tăng cường trách nhiệm công tố trong hoạt động điều tra”. Do đó, tổ chức Viện kiểm sát cần tiếp tục kiện toàn nhằm phù hợp với hệ thống tổ chức của Toà án để thực hiện tốt hơn chức năng công tố và kiểm sát tư pháp đã được Hiến pháp quy định.

-  Đối với Cơ quan điều tra, Đại hội XII nhấn mạnh nhiệm vụ “kiện toàn tổ chức Cơ quan điều tra, xác định rõ chức năng nhiệm vụ, quyền hạn và nâng cao chất lượng hiệu quả hoạt động của Cơ quan điều tra”. Đây là quan điểm mang tính khoa học trong tổ chức nhà nước nói chung và tổ chức hệ thống Cơ quan điều tra nói riêng. Iheo đó, hệ thống Cơ quan điều tra cần được tổ chức theo phân công, phân cấp, phân quyền, thẩm quyền điều tra. Trước hết là thẩm quyền theo địa giới hành chính; thứ hai là theo lĩnh vực hoạt động; thứ ba là theo tội danh; thứ tư là theo đối tượng phạm tội.

-  Đối với cơ quan thi hành án, theo “Chương trình tổng thể cải cách hành chính nhà nước”, các hoạt động thi hành án phải “giảm mạnh, bãi bỏ những thủ tục hành chính gây phiền hà cho người dân, doanh nghiệp”, “đẩy nhanh việc áp dụng chính phủ điện tử”, đáp ứng “xây dựng nền hành chính dân chủ, hiện đại, chuyên nghiệp, năng động phục vụ nhân dân, hoạt động có hiệu lực, hiệu quả”133.

- Đổi với hoạt động của luật sư và bổ trợ tư pháp, Đại hội XII nhấn mạnh hai yếu tố cơ bản là chất lượng và hiệu quả, đòi hỏi tiếp tục “nâng cao chất lượng, hiệu quả hoạt động của Luật sư, bổ trợ tư pháp”“tiếp tục xã hội hóa một số hoạt động tư pháp và bổ trỢ tư pháp có đủ điều kiện”.

Đến Nghị quyết Đại hội lần thứ XIII của Đảng đã giao Ban Chấp hành Trung ương khóa XIII nghiên cứu, ban hành Nghị quyết về Chiến lược xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền XHCN Việt Nam đến năm 2030, định hướng đến năm 2045, trong đó có Chiến lược cải cách tư pháp. Chiến lược này có ý hết sức quan trọng đối với sự phát triển của đất nước ta, của chế độ ta trong giai đoạn mới, nhất là đối với hệ thống bộ máy nhà nước, gồm cả hệ thống TAND. Đối với lĩnh vực tư pháp, văn kiện Đại hội xác định mục tiêu xây dựng nền tư pháp chuyên nghiệp, hiện đại, công bằng, nghiêm minh, liêm chính, phụng sự Tổ quốc, phục vụ nhân dân.

3. Bảo đảm quyền lực nhà nước thuộc về nhân dân, phát huy dân chủ xã hội chủ nghĩa

Nền dân chủ xã hội chủ nghĩa là một nền dân chủ của nhân dân được Đảng và Nhà nước quan tâm sát sao chặt chẽ,Việt Nam đang xây dựng một nền dân chủ có mục đích là bảo đảm quyền con người với quyền lực nhà nước thuộc về nhân dân, trong đó có quyền tư pháp được xác định là công cụ hữu hiệu để bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp, lợi ích chính đáng của người dân. Tổ chức và hoạt động của Tòa án nhân dân bảo vệ công lý phải gắn liền với đổi mới tổ chức, nội dung, hình thức, phương thức hoạt động của hệ thống chính trị theo nguyên tắc quyền lực nhà nước thuộc về nhân dân; không ngừng bảo đảm và phát huy quyền làm chủ của nhân dân trong tất cả các lĩnh vực của đời sống xã hội và bảo đảm, mở rộng các quyền, lợi ích hợp pháp của cá nhân. Tuy nhiên như nói ở mục 2 thì chúng ta cần cải cách nền tư pháp bởi vì tư pháp gắn liền với dân chủ, Như Chủ tịch nước Nguyễn xuân Phúc đã nêu rõ.“Cải cách, đổi mới để nền tư pháp nước ta phát triển tiên tiến, hiện đại, bắt kịp với trình độ chung của thế giới. Đây là thử thách lớn đối với hệ thống Tòa án, do đó cần phải xác định cải cách tư pháp chính là động lực phát triển để nâng cao chất lượng và hiệu quả công tác của Toà án”

Bên cạnh đó Chủ tịch Hồ Chí Minh quan niệm: “… Chính quyền ta là chính quyền dân chủ, bất kỳ việc to việc nhỏ đều phải dựa vào lực lượng của nhân dân để phụng sự lợi ích của Nhân dân. Việc giữ gìn trật tự, an ninh càng phải dựa vào sáng kiến và lực lượng của Nhân dân. Mọi người công dân, bất kỳ già trẻ gái trai, bất kỳ làm việc gì, đều có nhiệm vụ giúp chính quyền giữ gìn trật tự an ninh, vì trật tự, an ninh trực tiếp quan hệ đến lợi ích bản thân của mọi người”. Để thực hiện tốt nhiệm vụ xây dựng và bảo vệ Tổ quốc, theo Chủ tịch Hồ Chí Minh: “Nhà nước ta phải phát triển quyền dân chủ và sinh hoạt chính trị của toàn dân, để phát huy tính tích cực và sức sáng tạo của Nhân dân, làm cho mọi người công dân Việt Nam thực sự tham gia quản lý công việc Nhà nước, ra sức xây dựng chủ nghĩa xã hội và đấu tranh bảo vệ Tổ quốc”.

4. Đáp ứng yêu cầu phát triển kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa và hội nhập quốc tế hiện nay

“Kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa là mô hình kinh tế tổng quát của nước ta trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội. Đó là nền kinh tế thị trường hiện đại, hội nhập quốc tế, vận hành đầy đủ, đồng bộ theo các quy luật của kinh tế thị trường, có sự quản lý của nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa, do Đảng Cộng sản Việt Nam lãnh đạo; bảo đảm định hướng xã hội chủ nghĩa vì mục tiêu” dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh” phù hợp với từng giai đoạn phát triển của đất nước. Nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa Việt Nam có nhiều hình thức sở hữu, nhiều thành phần kinh tế, trong đó: kinh tế nhà nước giữ vai trò chủ đạo; kinh tế tập thể, kinh tế hợp tác không ngừng được củng cố, phát triển; kinh tế tư nhân là động lực quan trọng; kinh tế có vốn đầu tư nước ngoài ngày càng được khuyến khích phát triển phù hợp với chiến lược, quy hoạch và kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội” Trích tronh báo cáo Chính trị tại Đại hội XIII của Đảng Cộng sản Việt Nam

Trong bối cảnh kinh tế xã hội ngày càng phát triển, sự mở rộng của nền kinh tế thị trường cùng với quá trình đô thị hóa, hiện đại hóa đã nảy sinh nhiều vụ việc tranh cãi pháp lý đa dạng, phức tạp. Ngoài ra, ưong tình hình hội nhập quốc tế, Việt Nam đã và đang tham gia nhiều hiệp ước quốc tế và tổ chức quốc tế. Do đó, việc hoàn thiện hệ thống pháp luật và đổi mới tổ chức, hoạt động của Nhà nước để đáp ứng yêu cầu phát triển kinh tế thị trườngđịnh hướng xã hội chủ nghĩa và hội nhập quốc tế đang là nhiệm vụ cấp bách. Vì vậy, tổ chức và hoạt động của Tòa án nhân dân gắn với nhiệm vụ bảo vệ công lý trong thời gian tới cần phải có những bước chuyển tích cực, nhất là trình độ chuyên môn của cán bộ xét xử, thì mới có thể đáp ứng yêu cầu của tình hình hiện nay.

Nhận thức về kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa Việt Nam như trên là sự kế thừa và phát triển nhận thức về nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa qua các Đại hội Đảng từ khi đổi mới đến nay, chủ yếu là 10 năm từ Đại hội XI và thực hiện Cương lĩnh bổ sung, phát triển năm 2011 của Đảng Cộng sản Việt Nam.

Mục tiêu của kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa mà Đảng ta đã ra chủ trương: Phát triển lực lượng sản xuất, xây dựng cơ sở vật chất cho chủ nghĩa xã hội, thực hiện dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh. “Mục đích của nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa là phát triển lực lượng sản xuất, phát triển kinh tế để xây dựng cơ sở vật chất - kỹ thuật của chủ nghĩa xã hội, nâng cao đời sống nhân dân”

5. Tiếp thu có chọn lọc kinh nghiệm

Chủ động đón nhận cơ hội phát triển, vượt qua các thách thức để giữ gìn, hoàn thiện bản sắc văn hóa dân tộc; hạn chế, khắc phục những ảnh hưởng tiêu cực, mặt trái của toàn cầu hóa về văn hóa, xã hội và nền tư pháp.Tiếp thu có chọn lọc kinh nghiệm của nước ngoài về bảo vệ công lý trong hoạt động xét xử để áp dụng phù hợp với điều kiện của Việt Nam nhưng vẫn giữ nguyên nét dân chủ nước nhà, hòa nhập nhưng không hòa tan

Trong tình hình hội nhập hiện nay, việc tiếp thu kinh nghiệm của nước ngoài về tổ chức và hoạt động của nhà nước, trong đó có Tòa án là hoạt động tất yếu. Tuy nhiên, việc tiếp thu kinh nghiệm nước ngoài cần phải phù hợp với lý luận và thực tiễn của Việt Nam để phát huy những ưu điểm và khắc phục những hạn chế, bất cập trong hoạt động bảo vệ công lý của Tòa án nhân dân hiện nay. Đồng thời, việc tiếp thu kinh nghiệm của nước ngoài cũng phải hài hoà với bản sắc văn hoá, truyền thống tốt đẹp của Việt Nam. Hiện nay nền kinh tế phát triển đặc biệt sự phát triển của internet, của các phương tiện truyền thông, thì cả thế giới như trở thành một cái “làng” nắm bắt được tình hình kinh tế, pháp luật của trong và ngoài nước là một điều dễ dàng như vậy Việc tiếp thu có chọn lọc những điều hay những ưu điểm của nước khác là một điều không hề khó và hoàn toàn cần thiết

Luật Minh Khuê biên tập và sưu tầm