Liên minh Châu Âu và Cơ cấu tổ chức của Liên minh Châu Âu

1. Khái quát về Liên minh Châu Âu

Theo cập nhật trên trang chủ chính thức của EU, EU là một liên minh kinh tế chính trị duy nhất giữa 27 quốc gia EU.

EU ban đầu chỉ thuần túy là một liên minh kinh tế và qua nhiều giai đoạn phát triển cũng như thay đổi tên, Liên minh châu Âu được thành lập bởi Hiệp ước Maastricht vào ngày 1/1/1993 dựa trên Cộng đồng châu Âu (EC). Các chính sách của EU cũng mở rộng tới cả những lĩnh vực khí hậu, môi trường và sức khỏe, cũng như các chính sách về quan hệ đối ngoại và an ninh, công lý và di cư.

Liên minh châu Âu đã phát triển thị trường chung thông qua hệ thống luật pháp tiêu chuẩn áp dụng cho tất cả các nước thành viên nhằm đảm bảo sự lưu thông tự do của con người, hàng hóa, dịch vụ và vốn. EU duy trì các chính sách chung về thương mại, nông nghiệp, ngư nghiệp và phát triển địa phương. 19 nước thành viên đã chấp nhận đồng tiền chung (đồng Euro), tạo nên khu vực đồng Euro. 

Mục tiêu của EU bao phủ toàn diện từ hòa bình, an ninh, kinh tế, chính trị đến khoa học công nghệ và văn hóa.

2. Nền tảng pháp luật của Liên minh Châu Âu

Luật EU áp dụng với mọi nước thành viên và đối tượng thuộc quyền kiểm soát của luật. Trong trường hợp có xung đột giữa luật quốc gia với luật EU, luật EU sẽ được áp dụng.

Các hiệp ước là nền tảng cho luật của EU và được coi là nguồn luật chính của EU. Hai hiệp ước tạo nên khung pháp lý cơ bản của EU là Hiệp ước về Liên minh Châu Âu (TEU) và Hiệp ước về hoạt động của Liên minh châu Âu (TFEU). TEU đưa ra mục tiêu và nguyên tắc của Liên minh châu Âu, thẩm quyền của các cơ quan trung tâm (như Ủy ban, Nghị viện, Hội đồng).

TFEU gồm 7 phần quy định cụ thể và chi tiết về tổ chức và chức năng của EU. Hiệp ước bắt nguồn từ Hiệp ước Rome 1957 (Hiệp ước EEC) và được sửa tên hai lần. Lần thứ nhất bởi Hiệp ước Maastricht, thành Hiệp ước Thành lập Cộng đồng Châu Âu (TEC) và lần thứ hai vào năm 2009 bởi Hiệp ước Lisbon, thành "Hiệp ước về hoạt động của Liên minh châu Âu” (TFEU).

Các nguyên tắc và mục tiêu được thể hiện trong các hiệp ước trên còn được thực hiện thông qua các cơ quan được trao thẩm quyền của của Liên minh qua các văn bản dưới luật, bao gồm: Quy định, Chỉ thị, Quyết định, Khuyến nghị.

3. Pháp luật Liên minh Châu Âu qua từng thời kỳ

EU qua các thời kỳ phát triển đã hình thành một liên minh kinh tế chính trị như hiện nay, các bản hiệp ước đánh dấu các mốc phát triển của tổ chức này bao gồm:

- Hiệp ước thành lập Cộng đồng Than thép châu Âu (ECSC) hay còn gọi là Hiệp ước Paris 1951

- Hiệp ước Rome năm 1957 hình thành nên Cộng đồng Kinh tế châu Âu (EEC) và Cộng đồng Năng lượng Nguyên tử châu Âu (Euratom)

- Hiệp ước về Liên minh châu Âu hay Hiệp ước Maastricht có hiệu lực vào ngày 1/11/1993. Hiệp ước này chuẩn bị cho Liên minh Tiền tệ châu Âu và giới thiệu các yếu tố của một liên minh chính trị (quyền công dân EU, chính sách đối ngoại và đối nội chung)

- Hiệp ước Nice có hiệu lực từ ngày 01/2/2003, hiệp ước đã cải cách các thể chế để EU có thể hoạt động hiệu quả sau khi tiếp cận 25 nước thành viên

- Hiệp ước Lisbon có hiệu lực từ ngày 1/12/2009, các điều khoản trong hiệp ước trở nên dân chủ hơn, hiệu quả hơn và có khả năng giải quyết tốt hơn các vấn đề toàn cầu bằng tiếng nói chung của EU. Hiệp ước Lisbon làm rõ những quyền lực nào thuộc về EU, thuộc về các nước thành viên EU và những quyền lực chung.

4. Cơ cấu tổ chức của Liên minh Châu Âu

4.1. Hội đồng Châu Âu

Cơ sở pháp lý: Điều 15 TEU

Chức năng: Xác định hướng phát triển và định hướng chính trị và các ưu tiên của EU. Không thực hiện chức năng lập pháp (Khoản 1 Điều 15 TEU) mà sẽ cùng Nghị viện thông qua luật.

Cơ cấu tổ chức: Bao gồm đại diện của mỗi quốc gia thành viên, cùng với Chủ tịch và Chủ tịch Ủy ban. 

Cơ sở quyết định: Trên cơ sở đồng thuận

4.2. Ủy ban Châu Âu

Cơ sở pháp lý: Điều 17 TEU

Uỷ ban châu Âu thường được miêu tả là bộ máy hành chính của EU. 

Cơ cấu tổ chức: 

- Lãnh đạo Ủy ban là Đoàn các cao ủy, hiện tại gồm 27 cao ủy đến từ mỗi nước thành viên, mỗi cao ủy phụ trách một hoặc vài lĩnh vực tương tự như vai trò của các bị Bộ trưởng của một quốc gia. Đứng đầu là Chủ tịch Ủy ban – có vai trò như Thủ tướng của quốc gia. 

- Ủy ban được tổ chức thành các Ban chức năng (Directorates General – viết tắt là DGs). Về tổ chức các ban này tương tự các bộ, ngành của quốc gia nhưng người đứng đầu các cơ quan này lại không có thẩm quyền bộ trưởng mà thẩm quyền đó nằm trong tay các vị cao ủy phụ trách lĩnh vực của Ban chức năng. 

Chức năng và nhiệm vụ: cơ quan hành pháp, chịu trách nhiệm thi hành các quyết định của Hội đồng và Nghị viện, tổ chức và chi ngân sách. 

Cơ chế ra quyết định của Ủy ban: 

- Ủy ban được tổ chức theo mô hình bộ máy hành chính do vậy cơ chế ra quyết định cũng căn bản dựa trên hệ thống phân cấp thứ bậc. Các dự thảo được các chuyên viên soạn thảo rồi trình dần lên cấp trên theo trình tự : chuyên viên – Nội các của các cao ủy – cuộc họp giao ban hàng tuần của những người đứng đầu nội các – Đoàn cao ủy.

- Quyết định trên cơ sở đa số, số đại biểu được quy định cụ thể trong Rules of Procedure.

4.3. Hội đồng bộ trưởng Châu Âu

Cơ sở pháp lý: Điều 16 TEU

Tổ chức: 

- Gồm có 27 Bộ trưởng của các nước thành viên. 

- Hội đồng không có một Chủ tịch theo truyền thống, mà nhiệm vụ này sẽ được thuyên chuyển luân phiên giữa các nước thành viên mỗi 6 tháng, và khi đó Bộ trưởng của nước giữ chức Chủ tịch luân phiên sẽ lập ra chương trình nghị sự. Một vị trí quan trọng khác nữa là Tổng Thư ký, cũng là đại diện về chính sách đối ngoại của Liên minh.

- Tất cả các công việc của Hội đồng được Ủy ban Đại diện thường trực (COREPER) chuẩn bị và điều phối. Thành viên của Ủy ban này là các đại diện thường trực của các nước thành viên ở Brussels. Công việc của Ủy ban do 250 tiểu ban và nhóm công tác sắp xếp.

Thẩm quyền:

- Ký kết Điều ước quốc tế

- Lập pháp

- Quyết định ngân sách hàng năm

- Triển khai chính sách đối ngoại và an ninh chung

- Phối hợp chính sách Kinh tế xã hội giữa các thành viên

Nguyên tắc thông qua qđ (bỏ phiếu):

- Đa số kép (qualified majority): >= 55% (15/27 Quốc gia Thành viên) Thành viên đồng ý + Số Thành viên đồng ý đại diện cho >=65% dân số EU

- Đa số (simple majority):>=14 Thành viên đồng ý

- Đồng thuận (unanimous vote)

4.4. Nghị viện Châu Âu