Mục lục bài viết

1. Khái quát về nhận dạng trong vụ án hình sự và tầm quan trọng của việc nhận dạng

Nhận dạng là một biện pháp điều tra được điều tra viên thực hiện theo trình tự và thủ tục quy định bởi Bộ luật Tố tụng Hình sự 2015. Nhận dạng là quá trình người nhận dạng nhớ lại và nhận ra đối tượng mà họ đã tri giác và ghi nhớ khi đối tượng đó xuất hiện trở lại. Quá trình nhận dạng là một công đoạn quan trọng trong quá trình điều tra hình sự, giúp xác định đối tượng và thu thập chứng cứ để hỗ trợ quyết định tố tụng. Việc thực hiện nhận dạng đúng đắn và theo quy định pháp luật là rất quan trọng để đảm bảo công bằng và tính chính xác của quyết định tố tụng.

Theo Điều 190 của Bộ luật Tố tụng Hình sự 2015, khi cần thiết, Điều tra viên có thể đưa người, ảnh hoặc vật cho người làm chứng, bị hại hoặc bị can nhận dạng. Số lượng người, ảnh hoặc vật để nhận dạng ít nhất phải là ba và bề ngoài phải tương tự nhau, trừ trường hợp nhận dạng tử thi. Trước khi tiến hành nhận dạng, Điều tra viên phải thông báo cho Viện kiểm sát cùng cấp để cử Kiểm sát viên giám sát việc nhận dạng. Kiểm sát viên phải có mặt để giám sát việc nhận dạng và nếu vắng mặt thì phải ghi rõ vào biên bản nhận dạng.

Quá trình nhận dạng phải tuân thủ trình tự và thủ tục do luật định. Trước khi cho một người nhận dạng, Điều tra viên phải hỏi người này về các điều kiện liên quan đến quá trình tri giác như thời gian quan sát, khoảng cách quan sát, điều kiện ánh sáng, thời tiết, màu sắc của đối tượng có ảnh hưởng đến việc nhận biết đối tượng hay không; và các tình tiết, vết tích, đặc điểm mà nhờ đó họ có thể nhận dạng được. Cần hỏi kỹ về các đặc điểm, vết tích có tính riêng biệt và tương đối ổn định của đối tượng nhận dạng. Những đặc điểm, vết tích này có giá trị cao khi đánh giá kết quả nhận dạng.

Để đảm bảo tính khách quan, trong quá trình nhận dạng, Điều tra viên không được đặt câu hỏi gợi ý cho người nhận dạng. Đối tượng nhận dạng có thể được đưa ra lần lượt hoặc đồng loạt cùng lúc. Khi người nhận dạng đã xác nhận một người, vật hay ảnh trong số được đưa ra, Điều tra viên yêu cầu họ giải thích căn cứ vào các vết tích hoặc đặc điểm gì để xác nhận đối tượng đó. Điều tra viên sẽ đối chiếu các vết tích, đặc điểm của người, vật, ảnh đã nhận dạng được với những vết tích, đặc điểm mà người nhận dạng đã khai báo trước đó để đánh giá tính chính xác của kết quả nhận dạng.

Biên bản nhận dạng phải được lập theo quy định tại Điều 178 của Bộ luật Tố tụng Hình sự 2015. Ngoài các nội dung ghi theo quy định chung, biên bản phải ghi rõ nhân thân, tình trạng sức khỏe của người nhận dạng và những người được đưa ra nhận dạng; đặc điểm của vật, ảnh được đưa ra nhận dạng; các lời khai báo, trình bày của người nhận dạng. Biên bản cũng cần ghi rõ điều kiện ánh sáng để thực hiện nhận dạng.

 

2. Các chủ thể phải tham gia nhận dạng trong vụ án hình sự

Những người phải tham gia việc nhận dạng được quy định tại khoản 2 Điều 190 Bộ luật Tố tụng Hình sự 2015, bao gồm:

- Người làm chứng, bị hại hoặc bị can. Việc lựa chọn những người tham gia tố tụng khác như người bị bắt, nguyên đơn dân sự, bị đơn dân sự làm người nhận dạng sẽ làm cho kết quả nhận dạng không có giá trị pháp lý và không được dùng làm chứng cứ giải quyết vụ án. Điều này đảm bảo rằng quá trình nhận dạng được tiến hành một cách khách quan và chính xác, dựa trên những người có liên quan trực tiếp và có khả năng nhận dạng đối tượng một cách chính xác nhất.

- Người chứng kiến là người được cơ quan có thẩm quyền tiến hành tố tụng yêu cầu chứng kiến việc tiến hành các hoạt động tố tụng theo quy định của Bộ luật Tố tụng Hình sự 2015. Sự tham gia của người chứng kiến trong các hoạt động tố tụng là rất quan trọng. Trong quá trình áp dụng, cần lưu ý các hoạt động điều tra cần có người chứng kiến tham dự. Khi tiến hành các hoạt động điều tra này, phải mời đúng thành phần, số lượng, đối tượng người chứng kiến theo quy định để đảm bảo việc thu thập chứng cứ đúng trình tự, thủ tục của Bộ luật Tố tụng Hình sự 2015. Việc mời người chứng kiến cần tuân thủ đúng các quy định của pháp luật để đảm bảo tính hợp lệ của chứng cứ thu thập được. Sự tham gia của người chứng kiến là một phần quan trọng trong việc đảm bảo công bằng và tính minh bạch của quá trình tố tụng hình sự, và việc thực hiện đúng quy định về người chứng kiến là rất quan trọng để bảo đảm tính hợp lệ của chứng cứ thu thập được.

 

3. Những vấn đề và thách thức của việc nhận dạng trong vụ án hình sự

- Độ tin cậy của nhân chứng: Nhân chứng có thể có góc nhìn hạn chế hoặc không rõ ràng về sự kiện, làm giảm độ chính xác của nhận dạng. Trí nhớ của con người không hoàn hảo và có thể bị ảnh hưởng bởi thời gian và những thông tin sai lệch sau đó. Nhân chứng có thể bị ảnh hưởng bởi những thiên kiến cá nhân, vô thức hoặc có ý thức, ảnh hưởng đến nhận dạng.

- Ảnh hưởng của những yếu tố tâm lý và tâm trạng lên khả năng nhận dạng: Những cảm xúc mạnh mẽ tại thời điểm xảy ra sự kiện có thể làm mờ nhạt trí nhớ và nhận diện. Những ký ức bị ảnh hưởng bởi cảm xúc có thể không chính xác hoặc bị biến dạng. Điều này làm tăng nguy cơ sai sót và làm mờ thông tin quan trọng, đặc biệt trong các tình huống căng thẳng như vụ án hình sự.

- Các vấn đề liên quan đến việc nhận dạng trong điều kiện không thuận lợi: Điều kiện ánh sáng không đủ hoặc quá chói có thể làm giảm khả năng nhận diện chính xác của đối tượng. Thiếu sáng có thể làm cho các đặc điểm của đối tượng trở nên mờ mịt, khó nhìn rõ. Khoảng cách xa giữa người nhận dạng và đối tượng cũng làm giảm khả năng nhận dạng chính xác. Càng xa, các chi tiết về đặc điểm của đối tượng càng trở nên không rõ ràng. Thời gian quan sát ngắn cũng làm tăng khó khăn trong việc nhận dạng chính xác. Việc chỉ có một khoảnh khắc ngắn để quan sát đối tượng có thể làm mất đi các chi tiết quan trọng.

- Sai sót và hệ quả của việc nhận dạng không chính xác: Sai sót trong nhận dạng có thể dẫn đến việc kết án nhầm người vô tội, gây hậu quả nghiêm trọng cho cả cá nhân và xã hội. Những vụ án oan sai do nhận dạng sai lầm có thể làm giảm lòng tin của công chúng vào hệ thống tư pháp. Những người bị kết án oan có thể chịu hậu quả tâm lý và xã hội kéo dài, như mất danh dự, việc làm, và cơ hội cuộc sống.

- Các biện pháp để giảm thiểu sai sót trong quá trình nhận dạng: Thực hiện nhận dạng theo quy trình chuẩn, như sử dụng nhận dạng theo hàng, đảm bảo tính khách quan và công bằng. Đào tạo nhân chứng và điều tra viên về các phương pháp nhận dạng chính xác và không gợi ý. Sử dụng công nghệ nhận dạng khuôn mặt và phân tích ADN để hỗ trợ việc nhận dạng. Ghi lại và đánh giá điều kiện tại thời điểm nhận dạng để xác định độ tin cậy của nhận dạng. Sử dụng nhiều nhân chứng và các nguồn chứng cứ khác để kiểm chứng lẫn nhau, giảm thiểu rủi ro sai sót.

Việc nhận dạng trong vụ án hình sự đối mặt với nhiều thách thức liên quan đến độ tin cậy của nhân chứng, ảnh hưởng của tâm lý, điều kiện không thuận lợi, và nguy cơ sai sót. Tuy nhiên, bằng cách áp dụng các biện pháp giảm thiểu sai sót, chúng ta có thể tăng độ chính xác và công bằng trong quá trình tố tụng hình sự.

Ngoài ra, quý bạn đọc có thể tham khảo thêm bài viết:

Nếu có bất cứ vấn đề pháp lý nào cần hỗ trợ, vui lòng liên hệ tới Luật sư tư vấn pháp luật hình sự trực tuyến qua số điện thoại: 1900.6162 hoặc gửi yêu cầu trực tiếp tới địa chỉ email: lienhe@luatminhkhue.vn. Trân trọng!